داستان مشارکت مردم و دولت برای حل مسئله

به گزارش گروه رسانه‌ای شرق،

یاسین وهابی-تسهیل‌گر  اجتماعی:  دومین نشست از سلسله نشست‌های «بایسته‌های توسعه محلی در ایران» در انجمن جامعه‌شناسی ایران برگزار شد و سه جامعه‌شناس از سه صنف مختلف و با سه دیدگاه متفاوت درباره یک تجربه مشخص گفت‌وگو کردند. این نشست مقدمه شروع بحث‌های مفصل درباره کلان‌پروژه دفاتر تسهیل‌گری و توسعه محلی وزارت کشور بود که از سال‌های 97 تا 1401 در 22 استان ایران و با تأکید بر محله‌های کمتر‌برخوردار اجرا شده است. به گفته‌ دکتر رضا محبوبی که در زمان اجرای این پروژه معاون سازمان امور اجتماعی کشور بوده، دفاتر تسهیل‌گری و توسعه محلی پاسخی بودند به دغدغه‌های مدیران ارشد نظام که در شورای اجتماعی کشور و پس از شنیدن آمار آسیب‌های اجتماعی در ایران، به فکر راه‌های کنترل و کاهش مسائل اجتماعی افتادند. حتی رهبری نیز با شنیدن آمارهای مذکور، دستور می‌دهند دولت درباره آسیب‌های اجتماعی به‌ویژه حاشیه‌نشینی اقدام عاجل انجام دهد. این نکته البته از نظر دکتر حسین ایمان‌جاجرمی، دانشیار دانشگاه تهران در گروه توسعه اجتماعی، نشانه خوبی نیست و معتقد است نباید نهادهای متولی طوری عمل می‌کردند که عالی‌ترین مقام کشور وارد این قبیل مسائل شوند. به هر صورت پرداختن به محله‌های کمتر‌برخوردار یا حاشیه‌نشین یا اسکان غیررسمی در دستور کار وزارت کشور قرار گرفت و شرکت نقش کلیک، مسئولیت اجرای طرح دفاتر تسهیل‌گری را برعهده گرفت. جمشید گراوند، مدیر اجرائی این طرح، معتقد است مجموعه نقش کلیک، در آن سال‌ها می‌دانسته‌ که برنامه‌ریزی از بالا برای کاهش آسیب‌ها یا مسائل اجتماعی راه‌گشا نیست و باید با مشارکت و همراهی مردم به اصلاح وضعیت پرداخت. اینها همه مقدمه شروع پروژه‌ای شد که رویکرد اصلی‌اش توسعه اجتماع‌محور بود و بنا بود مسائل را مردم شناسایی کنند و مردم برای حلش برنامه‌ریزی کنند و خودشان برای حل آنها بسیج شوند و اگر لازم شد از نهادها حمایت بگیرند. طرح دفاتر تسهیل‌گری و توسعه محلی در  22 استان یادشده آغاز شد و اگرچه از همان ابتدا با شیوع کرونا کندتر از تصور مجریانش پیش رفت اما به هر حال تسهیل‌گران محلی توانستند نظام مسائل محله‌ها را با کمک خود مردم استخراج‌ و برای حل آنها مردم را بسیج کنند. فارغ از تفاوت‌هایی که متأثر از بافت و زمینه اجتماعی و تاریخی محله‌ها بود، رویکرد اجتماع‌محور در بسیاری از این محله‌ها مردم را حول ایده حل مسئله متشکل کرد و درست در زمانی که باید نتیجه مشارکت و تشکل‌یابی آنها آشکار می‌شد، دولت دوازدهم جای خود را به دولت سیزدهم داد و دفاتر تسهیل‌گری نیز در طول چند ماه تعطیل شدند و در بسیاری از موارد فرصت گفت‌وگو با مردم و تشریح واقعیت‌های آن روزگار فراهم نشد و در نتیجه مردم بسیاری از محلات ناگهان متوجه شدند افرادی که تا چند وقت پیش به‌ عنوان تسهیل‌گر در کنارشان بوده‌اند، با تصمیم دولت جدید دیگر قادر به ادامه فعالیت در محله‌ها نیستند. این پایان‌بندی نابهنگام و البته اجباری باعث شد بخش زیادی از اعتمادی که بر اثر حضور دفاتر توسعه محلی به دولت و حاکمیت ایجاد شده بود، از بین برود. طبیعتا براساس مبانی علمی تسهیل‌گری خروج از محله باید پیش‌بینی می‌شد که در این طرح نیز تخمین زده شده بود که با احتساب کرونا به‌زودی بسیاری از دفاتر بتوانند از محله خارج شوند و کارها را به معتمدان و نمایندگان محلی واگذار کنند. بااین‌همه شیوه پایان‌بندی با کج‌سلیقگی تمام و با عادت همیشگی دولت‌ها در ایران که احترامی برای خدمات و اقدامات دولت پیش از خود قائل نیستند، ناگهان به محله‌های موضوع طرح، شوک وارد شد و بسیاری از طرح‌ها ناتمام ماند. شاید یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های این طرح اطلاعات دقیق اجتماعی و شهرسازی و اقتصادی محله بود که هیچ نهادی از جمله فرمانداری، کمیته امداد یا شهرداری این میزان از اطلاعات روزآمد در اختیار نداشتند. بعید است این اطلاعات نیز به سنت همیشگی نهادهای دولتی در ایران، در پروژه یا طرحی دیگر استفاده شده باشد و به‌این‌تریب حاصل زحمات چند هزار نفر از کارشناسان و تسهیل‌گران و مدیران استانی و کشوری ناگهان نادیده گرفته شد.

این روزها نیز دولتمردان دولت چهاردهم به‌ویژه شخص رئیس‌جمهور بارها بر اهمیت نقش و مشارکت مردم در حل مسائل تأکید می‌کنند اما به قول دکتر ایمانی‌جاجرمی، آیا دولت حاضر است ابتدا بخشی از اختیارات خود را به سطوح کوچک‌تر از سطح ملی واگذار کند؟ آیا حاضر است بدون واهمه نقش مردم در حل مسائل را به رسمیت بشناسد؟ تجربه دفاتر تسهیل‌گری و توسعه محلی و شیوه ناخوشایند خاتمه فعالیت آنها که فعالان مدنی را نسبت به حضور دولت در توسعه محله بدبین می‌کند اما فرصت برای اعتمادسازی هنوز باقی است.

آخرین مطالب منتشر شده در روزنامه شرق را از طریق این لینک پیگیری کنید.