«شرق» از تازه‌ترین تحولات پرونده هسته‌ای گزارش می‌دهد
دوئل ساعت و سیاست
در آستانه پایان مهلت ۳۰روزه مکانیسم ماشه و احتمال بازگشت تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران، تحرکات دیپلماتیک در نیویورک به اوج رسیده است. مجموعه دیدارها، بسته‌های پیشنهادی، پیش‌نویس‌ها و هشدارهای متقابل در حاشیه هشتادمین نشست مجمع عمومی سازمان ملل نشان می‌دهد بحران برجام، اسنپبک، قطع‌نامه‌ها و تحریم‌های شورای امنیت و آینده قطع‌نامه ۲۲۳۱ وارد مرحله‌ای سرنوشت‌ساز شده است.
به گزارش گروه رسانه‌ای شرق،
در آستانه پایان مهلت ۳۰روزه مکانیسم ماشه و احتمال بازگشت تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران، تحرکات دیپلماتیک در نیویورک به اوج رسیده است. مجموعه دیدارها، بسته‌های پیشنهادی، پیش‌نویس‌ها و هشدارهای متقابل در حاشیه هشتادمین نشست مجمع عمومی سازمان ملل نشان می‌دهد بحران برجام، اسنپبک، قطع‌نامه‌ها و تحریم‌های شورای امنیت و آینده قطع‌نامه ۲۲۳۱ وارد مرحله‌ای سرنوشت‌ساز شده است. روسیه و چین با ارائه سومین پیش‌نویس قطع‌نامه برای تمدید فنی قطع‌نامه ۲۲۳۱ تلاش دارند فرصت بیشتری برای گفت‌وگو و جلوگیری از فعال‌شدن مکانیسم ماشه فراهم کنند.
هرچند که تا لحظه تنظیم این گزارش هنوز رأی‌گیری قطع‌نامه تمدید شش‌ماهه اسنپبک انجام نشده، اما در همین حال، مقامات ایرانی ازجمله عباس عراقچی و کاظم غریب‌آبادی هشدار داده‌اند بازگشت تحریم‌ها روند دیپلماسی را نابود کرده و واکنش‌های متقابل تهران را در پی خواهد داشت، ازجمله توقف اجرای تفاهم با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی. علی لاریجانی نیز در گفت‌وگو با شبکه پی‌بی‌اس تصریح کرده در صورت احیای تحریم‌ها، ایران همکاری‌های هسته‌ای با آژانس را تعلیق می‌کند. از سوی دیگر، دیدار مسعود پزشکیان و امانوئل مکرون نشان داد اروپا همچنان بر شفافیت هسته‌ای ایران و دسترسی کامل آژانس تأکید دارد، درحالیکه تهران بر راه‌حل عادلانه و منافع متقابل پافشاری می‌کند. اختلافات عمیق میان اعضای شورای امنیت، احتمال فعال‌شدن تحریم‌ها در ششم مهر را افزایش داده و فضای ابهام و نگرانی بر مذاکرات سایه افکنده است. اکنون نگاه‌ها به نشست ۲۶ سپتامبر دوخته شده؛ جایی که سرنوشت قطع‌نامه ۲۲۳۱، آینده برجام و مسیر دیپلماسی هسته‌ای تعیین خواهد شد.
ادعای گاردین و بسته پیشنهادی جدید تهران
در چنین شرایطی، روزنامه گاردین گزارش داد که تلاش روسیه برای تعویق بازگشت تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران، جمعه در شورای امنیت احتمالا شکست خواهد خورد. روسیه قصد دارد درخواست دهد اجرای تحریم‌ها شش ماه به تعویق بیفتد تا فرصت بیشتری برای دیپلماسی فراهم شود، اما دیپلمات‌های اروپایی معتقدند مسکو رأی کافی برای این تعویق را نخواهد داشت؛ چنان‌که در تلاش قبلی نیز تنها چهار رأی کسب کرد. اروپا پس از ناکامی مذاکرات اخیر در نیویورک و نپذیرفتن پیشنهادهای ایران، تصمیم به بازگرداندن تحریم‌ها گرفت. عباس عراقچی، وزیر خارجه ایران، پیشنهاد داده بود بازرسان سازمان ملل تنها به یکی از سایت‌های بمباران‌شده دسترسی داشته باشند و ایران در مدت ۴۵ روز طرحی برای مدیریت ۴۰۰ کیلوگرم اورانیوم غنی‌شده ارائه دهد. در مقابل، تهران خواستار لغو دائمی تهدید بازگرداندن تحریم‌ها بود. اما این پیشنهادها از نظر اروپایی‌ها ناکافی بود و رد شد.
دیپلمات‌های غربی می‌گویند ایران تصور می‌کرد اروپا از بازگرداندن تحریم‌ها صرف‌نظر می‌کند، اما به دلیل نبود پیشنهاد جدی، این محاسبه اشتباه بود. هم‌زمان برخی اروپایی‌ها رافائل گروسی، رئیس آژانس بین‌المللی انرژی اتمی را به تلاش برای راضی نگه‌داشتن همه طرف‌ها و جلوگیری از فشار جدی بر ایران متهم کردند؛ اقدامی که به گفته آنان مذاکرات را تضعیف کرده است. ایران نیز کشورهای اروپایی را به ناتوانی در برابر فشارهای آمریکا متهم می‌کند. با وجود احتمال بازگشت تحریم‌ها، برخی دیپلمات‌های غربی هنوز به ادامه دیپلماسی امیدوارند، اما هشدار می‌دهند تشدید تنش‌ها ممکن است تندروها در تهران را به خروج از معاهده منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای (ان‌پی‌تی) سوق دهد؛ اقدامی که خطر درگیری نظامی با اسرائیل را افزایش می‌دهد.
بازرسان آژانس از سایت‌ها بازدید می‌کنند!
لارنس نورمن، خبرنگار وال‌استریت ژورنال، در واکنش به گزارش گاردین نوشت که اروپایی‌ها پیشنهاد جدید ایران را رد نکردند، بلکه آن را ناکافی دانستند، زیرا نمی‌توانست همکاری کامل با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی را تضمین کند. به گفته او، عباس عراقچی حتی مشخص نکرده بود کدام سایت هسته‌ای و در چه زمانی برای بازدید در نظر گرفته خواهد شد. لارنس نورمن در ادامه افزود احتمالا بازرسان آژانس در آینده‌ای نزدیک به یکی از سایت‌های ایران خواهند رفت، اما هنوز روشن نیست این سایت یکی از تأسیسات آسیب‌دیده است یا نیروگاه بوشهر و رآکتور تحقیقاتی تهران. این بازدید می‌تواند گام بعدی در تعامل هسته‌ای ایران و آژانس باشد، هرچند اختلافات اصلی همچنان حل‌نشده باقی مانده است.
البته عباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران، در حاشیه اجلاس مجمع عمومی سازمان ملل در نیویورک با «چو هیون»، وزیر خارجه کره جنوبی، رئیس دوره‌ای شورای امنیت، دیدار و گفت‌وگو کرد. سکاندار سیاست خارجی کشورمان با انتقاد از تلاش سه کشور اروپایی برای بازگرداندن قطع‌نامه‌های لغوشده شورای امنیت علیه ایران، این اقدام را غیرقانونی و مغایر با روندهای دیپلماتیک دانست و هشدار داد احیای این قطع‌نامه‌ها ضربه‌ای جدی به دیپلماسی و رژیم منع اشاعه خواهد بود و پیامدهای پیش‌بینی‌ناپذیری خواهد داشت.
او با اشاره به ابتکارهای اخیر ایران و توافق با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی برای تسهیل همکاری‌ها، رویکرد آمریکا و اروپا را ادامه سیاست‌های زیاده‌خواهانه دو دهه گذشته توصیف کرد و از شورای امنیت خواست با درک مسئولیت تاریخی خود مانع این اقدام غیرقانونی شود. وزیر خارجه کره جنوبی نیز با تأکید بر حمایت کشورش از دیپلماسی و رویکرد بی‌طرفانه در دوره ریاست شورای امنیت، یادآور شد سئول در رأی‌گیری اخیر درباره تمدید لغو تحریم‌های ایران رأی ممتنع داده و در ادامه نیز مسئولیت‌های خود را حرفه‌ای و منصفانه دنبال خواهد کرد.
تمدید شش‌ماهه اسنپبک با پیش‌نویس قطع‌نامه روسیه و چین؟
در این شرایط و طبق اطلاعات منتشرشده در وب‌سایت سازمان ملل، روسیه و چین سومین پیش‌نویس قطع‌نامه خود را برای تمدید شش‌ماهه اجرای برجام و قطع‌نامه ۲۲۳۱ ارائه کرده‌اند. هدف این پیش‌نویس جلوگیری از اجرای مکانیسم «بازگشت خودکار تحریم‌ها» یا همان اسنپبک است که قرار است از ۲۸ سپتامبر ۲۰۲۵ (۶ مهر ۱۴۰۴) فعال شود. این قطع‌نامه در صورت تصویب، این روند را تا ۱۸ آوریل ۲۰۲۶ (۲۹ فروردین ۱۴۰۵) به تعویق می‌اندازد و به تلاش‌های دیپلماتیک زمان بیشتری می‌دهد. نمایندگی کره جنوبی، رئیس دوره‌ای شورای امنیت، اعلام کرد که قرار است عصر جمعه ۲۶ سپتامبر ۲۰۲۵ (۵ مهر ۱۴۰۴) این موضوع در شورای امنیت بررسی و درباره آن رأی‌گیری شود که البته تا لحظه تنظیم این گزارش خبری از برگزاری نشست و نتایج رأی‌گیری مخابره نشد. نسخه اولیه پیش‌نویس ۲۴ آگوست (۲ شهریور) از طرف روسیه ارائه شد و خواستار توقف کامل بررسی هر موضوع مرتبط با برجام در شورای امنیت بود، اما به دلیل مخالفت اروپا و آمریکا، این بند در نسخه‌های بعدی حذف شد. نسخه دوم ۲۶ آگوست (۴ شهریور) با تغییراتی برای جلب حمایت اعضا ارائه شد، ولی باز هم مورد مخالفت کشورهای غربی قرار گرفت که معتقد بودند بدون تعهدات مشخص از سوی ایران، این پیش‌نویس تنها به تهران فرصت بیشتری می‌دهد.
پس از آنکه سه کشور اروپایی در ۲۸ آگوست (۶ شهریور) رسما مکانیسم بازگشت تحریم‌ها را فعال کردند و درخواست تمدید تحریم‌ها در رأی‌گیری ۱۸ سپتامبر رد شد، روسیه و چین نسخه نهایی را ارائه کردند. این نسخه اکنون در «وضعیت آبی» قرار دارد، یعنی آماده رأی‌گیری در ۲۶ سپتامبر (5 مهر) است. نسخه نهایی از توافق اخیر ایران و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی که ۱۰ سپتامبر در قاهره اعلام شد، استقبال کرده و دو طرف را به ادامه همکاری برای نظارت بر برنامه هسته‌ای ایران تشویق می‌کند. بااینحال، دیپلمات‌های غربی پیش‌بینی می‌کنند این قطع‌نامه هم مانند مورد قبلی نتواند ۹ رأی لازم را کسب کند. در صورت عدم تصویب، تحریم‌های تسلیحاتی، محدودیت‌های موشکی و ممنوعیت‌های هسته‌ای از ششم مهر ۱۴۰۴ دوباره اعمال خواهد شد که به گفته کارشناسان بیشتر جنبه روانی دارد تا اقتصادی. پیش‌نویس قبلی که توسط کره جنوبی در ۱۹ سپتامبر (۲۸ شهریور) و بر‌اساس بند ۱۱ قطع‌نامه ۲۲۳۱ به رأی گذاشته شد، تنها چهار رأی موافق کسب کرد، درحالیکه ۹ عضو رأی مخالف و دو کشور رأی ممتنع دادند. این نتیجه نشان‌دهنده اختلافات عمیق میان اعضای شورای امنیت درباره نحوه برخورد با موضوع برجام و بازگشت احتمالی تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران است. اکنون روسیه و چین امیدوارند با تغییرات ایجادشده در پیش‌نویس جدید، بتوانند حمایت بیشتری جلب کرده و از فعال‌شدن مکانیسم ماشه و بازگشت تحریم‌ها جلوگیری کنند.
از امیدواری عراقچی تا خط‌و‌نشان غریب‌آبادی برای توافق قاهره
در پی تدوین ارسال قطع‌نامه مسکو و پکن برای تمدید شش‌ماهه اسنپبک، عباس عراقچی در جریان دیدار با تانیا آنا فیون، وزیر امور خارجه اسلوونی، ابراز امیدواری کرد که کشورهای عضو شورای امنیت با آگاهی از سابقه موضوع هسته‌ای ایران و عملکرد ظالمانه آمریکا و شرکای غربی آن طی دو دهه گذشته، به پیش‌نویس قطع‌نامه پیشنهادی چین و روسیه به‌عنوان ابتکاری جهت جلوگیری از بازگرداندن قطع‌نامه‌های لغوشده شورای امنیت رأی مثبت بدهند.
اما در سوی دیگر، کاظم غریب‌آبادی، معاون حقوقی و امور بین‌الملل وزارت خارجه، اعلام کرد پیش‌نویس قطع‌نامه ارائه‌شده از سوی روسیه و چین برای تمدید فنی قطع‌نامه ۲۲۳۱ آخرین فرصت برای جلوگیری از تشدید تنش‌های ایجادشده توسط اروپا و آمریکا‌ست. او در نشست با نمایندگان ۱۰ عضو غیردائم شورای امنیت در مقر سازمان ملل، گزارشی از تحولات مرتبط با قطع‌نامه ۲۲۳۱ و نتایج رایزنی‌های ایران با سه کشور اروپایی و اتحادیه اروپا در حاشیه مجمع عمومی ارائه داد.
غریب‌آبادی با اشاره به تلاش‌های ایران برای باز نگه‌داشتن مسیر دیپلماسی، ادعاهای آمریکا و اروپا درباره پایبندی به دیپلماسی را «غیرواقعی و غیرصادقانه» توصیف کرد. وی تأکید کرد ایران همچنان متعهد به راه‌حل دیپلماتیک است و پیش‌نویس روسیه و چین می‌تواند از تشدید بحران جلوگیری کند. او افزود: اعضای شورای امنیت باید میان حمایت از دیپلماسی و حفظ صلح یا پذیرش مسئولیت کامل اخلال در این روند یکی را انتخاب کنند. غریب‌آبادی هشدار داد که در صورت بازگشت قطع‌نامه‌های خاتمه‌یافته شورای امنیت، ایران واکنش قاطع نشان خواهد داد و نخستین اقدام، لغو تفاهم قاهره با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی خواهد بود.
چانه‌زنی در نیویورک، هشدار در تهران
در پیوست آنچه در نیویورک می‌گذرد، علی لاریجانی، دبیر شورای عالی امنیت ملی ایران، در تهران و طی مصاحبه‌ای با شبکه آمریکایی «پی‌بی‌اس» هشدار داد که در صورت اجرای مکانیسم ماشه و بازگشت تحریم‌های سازمان ملل، ایران هرگونه همکاری با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و صدور مجوز برای بازرسی از تأسیسات هسته‌ای خود را متوقف خواهد کرد. او تأکید کرد: ایران همه راهکارهای مسالمت‌آمیز را برای حل بحران امتحان کرده، اما تسلیم فشارها نخواهد شد و در برابر هرگونه اقدام نظامی آمریکا نیز ایستادگی می‌کند. دبیر شعام در این گفت‌وگو تأکید کرد: برنامه هسته‌ای ایران نابودشدنی نیست؛ زیرا دانش بومی را نمی‌توان از بین برد و حتی در صورت تخریب تأسیسات، ایران قادر به بازسازی آن خواهد بود. او همچنین به گزارش واشنگتن‌پست درباره فعالیت در سایت زیرزمینی «کوه‌کلنگ» اشاره کرد و متذکر شد که ایران هیچ‌یک از سایت‌ها را رها نکرده و تصمیم درباره ادامه فعالیت آنها به آینده بستگی دارد.
به گفته لاریجانی، حملات مشترک آمریکا و اسرائیل علیه ایران در تابستان گذشته، مذاکرات هسته‌ای را به یک «نمایش مضحک» تبدیل کرده است. او تصریح کرد: ایران هیچ برنامه‌ای برای ساخت سلاح هسته‌ای ندارد، اما این حملات فضای دیپلماسی را تخریب کرده‌اند. دبیر شعام در بخش دیگری از مصاحبه، خطاب به مردم آمریکا گفت: آنها باید درک کنند ایرانی‌ها نیز شایسته همان حقوق‌بشری هستند که آمریکایی‌ها برای خود قائل‌اند و سیاست‌های ناعادلانه واشنگتن، جهان را به سمت هرج‌ومرج سوق می‌دهد و در نهایت به ضرر خود آمریکا تمام خواهد شد.
روایت پزشکیان و مکرون از دیدار دو‌جانبه
روز چهارشنبه دوم مهر ۱۴۰۴، مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهوری اسلامی ایران و امانوئل مکرون، رئیس‌جمهور فرانسه، در حاشیه هشتادمین نشست مجمع عمومی سازمان ملل در نیویورک دیدار و گفت‌وگو کردند. محور اصلی این دیدار، ادامه همکاری ایران با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و موضوع مکانیسم ماشه بود. مکرون در پستی در شبکه اجتماعی ایکس اعلام کرد در این دیدار بار دیگر خواستار آزادی اتباع فرانسوی بازداشت‌شده در ایران شده و تأکید کرد فرانسه هیچ‌یک از شهروندانش را رها نخواهد کرد. او همچنین با اشاره به عدم پایبندی ایران به تعهدات هسته‌ای، تصمیم فرانسه، آلمان و بریتانیا برای فعال‌سازی مکانیسم ماشه و بازگشت تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران را تکرار کرد و گفت: «ایران هرگز نباید به سلاح هسته‌ای دست یابد».
مکرون خواستار دسترسی کامل بازرسان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به تأسیسات هسته‌ای ایران، شفافیت در زمینه ذخایر مواد غنی‌شده و ازسرگیری فوری مذاکرات شد. او تأکید کرد توافق همچنان ممکن است، اما زمان بسیار محدود بوده و این به ایران بستگی دارد که شرایط تعیین‌شده برای امنیت منطقه و ثبات جهانی را رعایت کند. در مقابل، مسعود پزشکیان در واکنش به این دیدار در حساب کاربری خود در ایکس نوشت گفت‌وگوی صریح و مفصلی با مکرون داشته و راه‌حل‌هایی برای رفع نگرانی‌های اروپا و تأمین منافع ایران مطرح شده است. او تأکید کرد: در صورت پایبندی همه طرف‌ها به انصاف و تأمین منافع متقابل، راه‌حل قطعی در دسترس است. همچنین دو طرف بر لزوم حل موضوع زندانیان توافق کردند. در واپسین ساعات مهلت تعیین‌شده برای بازگشت تحریم‌ها، محوریت اصلی تحولات حول این سؤال است که آیا دیپلماسی می‌تواند بر زمان فائق آید و از فشار رو به افزایش وقایع پیشی بگیرد؟ و از همه مهم‌تر، دوئل ساعت و سیاست به کجا خواهد رسید؟ تجربه گذشته نشان داده است تأخیرها و بی‌اعتمادی‌های تاریخی میان ایران و غرب، فضای مذاکرات را پر از پیچیدگی و ابهام کرده است.
بااینحال، همین ساعات پایانی می‌تواند فرصت طلایی برای یافتن راه‌حل‌های عملی و کاهش تنش‌ها باشد؛ به شرط آنکه همه طرف‌ها از مواضع حداکثری فاصله بگیرند و انعطاف و حسن نیت در دستور کار قرار گیرد. از نگاه تهران، حفظ خطوط قرمز هسته‌ای و تضمین منافع ملی ضروری است، اما هم‌زمان، باز‌گذاشتن مسیر گفت‌وگو با واشنگتن و تعامل سازنده با اروپا می‌تواند از فعال‌شدن مکانیسم ماشه جلوگیری کرده و پرونده را از مسیر تنش به سمت دیپلماسی هدایت کند. بنابراین، نتیجه‌گیری روشن است؛ موفقیت در این لحظات آخر نه‌تنها به سرعت عمل، بلکه به توازن میان اعتماد محتاطانه و انعطاف استراتژیک بستگی دارد و می‌تواند معادلات منطقه‌ای و بین‌المللی را به نفع آرامش و ثبات تغییر دهد.
آخرین مطالب منتشر شده در روزنامه شرق را از طریق این لینک پیگیری کنید.
