جنگلبانی ایران؛ صد سال زیر تیغ
زندانی‌ها به فردی که حکم اعدام دارد ولی هنوز اعدام نشده، زیر تیغ می‌گویند. در مقایسه با این تعریف تشکیلات جنگلبانی ایران در حدود صد سال عمر خویش، همواره و از هر طرف زیر تیغ قرار داشته و البته گاه اعدام هم شده اما قبل از دفن و گاه در سردخانه آثار حیات در آن مشاهده شده و به زندگی برگشته است.
به گزارش گروه رسانه‌ای شرق،
شاهرخ جباری ارفعی-کارشناس امور جنگل و منابع طبیعی: زندانی‌ها به فردی که حکم اعدام دارد ولی هنوز اعدام نشده، زیر تیغ می‌گویند. در مقایسه با این تعریف تشکیلات جنگلبانی ایران در حدود صد سال عمر خویش، همواره و از هر طرف زیر تیغ قرار داشته و البته گاه اعدام هم شده اما قبل از دفن و گاه در سردخانه آثار حیات در آن مشاهده شده و به زندگی برگشته است. اکنون که شورای عالی اداری به بهانه برنامه هفتم قصد اجرای حکم اعدام برای سازمان منابع طبیعی کشور را دارد، جا دارد بر این دوران همواره زیر تیغ، مرور کوتاهی داشته باشیم. از روزگاری که «هانس شریکر»، معلم اتریشی، تشکیلات کوچکی برای جنگلبانی ایران فراهم کرد، بیش از یک قرن می‌گذرد. به‌کارگیری کارشناس خارجی، وضع قوانین و مقررات، استخدام محافظ جنگل با لباس و ادوات مخصوص گام‌های اولیه‌ای بوده که در اواخر قرن 13 و ابتدای قرن 14 شمسی برداشته شده است، اما به گواهی تاریخ همین تشکیلات محدود در سال 1313 خورشیدی و به دستور رضاشاه منحل و وظایف آن به اداره املاک سلطنتی واگذار شد. به چرایی آن کاری نداریم، نکته مورد نظر نطفه و آغاز تفکر انحلال تشکیلات جنگلبانی توسط قدرت به هر دلیل و بهانه است. چند سالی نگذشته بود که گوهری از صدف جوانان اعزامی به خارج برای تحصیل بیرون آمد و حاکم وقت را به پذیرش وجود تشکیلاتی برای حفاظت و مدیریت جنگل‌ها قانع کرد. او کریم ساعی نام داشت و کارش را با یک میز و دو صندلی شکسته در وزارت فلاحت وقت آغاز کرد.
ساعی در 14 سال عمر خدمت دولتی خود نشریه‌ای برای نمایندگان مجلس نوشت تا اولین قانون درباره جنگل را به تصویب مجلس شورای ملی برسانند. بنگاه جنگل‌ها را تأسیس کرد تا از زیان کاغذبازی اداری در امان مانده و از مزایای دستگاه دولتی برخوردار شود. کتاب نوشت و در دانشگاه تدریس کرد. مأموران آموزش‌دیده برای حفاظت جنگل تربیت کرد و قصد ایجاد مدرسه‌ای برای تربیت تکنیسین را داشت تا زنجیره محافظ، تکنیسین، کارشناس را تکمیل کند که اجل مهلت نداد و آرزویش را همکارانش جامه عمل پوشاندند.
در سال 1332، درست یک سال پس از آنکه ساعی در حادثه سقوط هواپیما ناباورانه جان باخت، ساحت سیاسی کشور دستخوش تحول شد و بنگاه جنگل‌ها نیز آسیب فراوان دید و دوباره زیر تیغ قرار گرفت. این بار نظامیان در رأس تشکیلات جنگل قرار گرفتند. با این همه، بنگاه به سازمان جنگلبانی تبدیل شد؛ جنگل‌ها ملی شد و بهره‌برداری از جنگل با الزام به تهیه طرح نظم بهتری پیدا کرد. دهه 40 خورشیدی از دهه‌های موفق کشور در زمینه توسعه و پیشرفت است. قانون درخشان حفاظت و بهره‌برداری از جنگل‌ها و مراتع و ارتقای سازمان جنگلبانی به وزارت منابع طبیعی محصول این دهه است، اما دیری نپایید که وزارت منحل شد و سازمان جنگل‌ها و مراتع کشور از دل آن شکل گرفت. بعد از پیروزی انقلاب اسلامی در سال 1357، پاک‌سازی‌ها سازمان را از نیروهای کیفی تهی کرد، با این همه توان تخصصی همچنان استمرار داشت تا اینکه در سال 1369 سازمان جنگل‌ها زیرمجموعه جهاد سازندگی قرار گرفت و مدیرانی به کلی ناآشنا در رأس سازمان و دفاتر ستادی و ادارات کل استانی قرار گرفتند و این در شرایطی بود که بدنه کارشناسی هم تضعیف شده بود.
طرح‌های عجیب و غریب و عمدتا ناموفق حاصل این دوره است. بدنه اما همچنان به اهداف بلند سازمان وفادار بود و با چنگ و دندان به حفاظت از جنگل‌ها و مراتع و پاسداری از میراث ساعی می‌پرداخت. جان‌باختن و مجروح‌شدن جنگلبان حین انجام وظیفه و در تنگنا قراردادن کارشناسان منتقد، محصول این دوره است. تضعیف سازمان منابع طبیعی به طرق مختلف ازجمله وضع قوانین زیان‌آور و تغییرات پی‌در‌پی مدیریت عالیه همچنان ادامه داشت تا اینکه داس اجل این بار از آستین شورای عالی اداری بیرون آمد و به‌جای آنکه ارزیابی و تحلیل درستی از مشکلات سازمان منابع طبیعی داشته باشد، برای چندمین بار آن را به زیر تیغ برده است. در حالی که همه دست‌اندرکاران و آگاهان بر این نکته توافق دارند که اولا سازمان منابع طبیعی باید مستقل بماند، ثانیا تشکیلاتش از هر نظر ازجمله قانون، سیاست‌گذاری و نیروی انسانی تقویت بشود و ثالثا رئیس توانمندی برای آن در نظر گرفته شود؛ در حرکتی غیرقانونی و معکوس تصمیم بر فروپاشی آن گرفته شده تا فرصت بهتری برای نابودی منابع طبیعی کشور فراهم شود. اما این درخت کهن، بیدی نیست که از این بادها بلرزد و همه حوادث تلخ را از سر گذرانده و خواهد گذراند تا ثروت طبیعی کشور اعم از عرصه و اعیان برای نسل حاضر و آیندگان محفوظ بماند.
آخرین مطالب منتشر شده در روزنامه شرق را از طریق این لینک پیگیری کنید.
