آیین نکوداشت چهره‌های ماندگار میراث فرهنگی ایران و بازگشایی دوباره موزه فرشچیان
از سوگ تا ستایش
سه‌شنبه چهارم شهریور ۱۴۰۴، ایوان عطار کاخ سعدآباد میزبان مراسمی بود که جلوه‌ای روشن از احترام به فرهنگ و تاریخ ایران را نمایان کرد. چهارمین دوره آیین «چهره‌های ماندگار میراث فرهنگی» با شعار «ایران، سرای امید» برگزار شد؛ آیینی که هدف اصلی آن تقدیر از پیش‌کسوتانی است که عمر و اندیشه خود را در راه پاسداری از میراث فرهنگی این سرزمین صرف کرده‌اند.
به گزارش گروه رسانه‌ای شرق،
سه‌شنبه چهارم شهریور ۱۴۰۴، ایوان عطار کاخ سعدآباد میزبان مراسمی بود که جلوه‌ای روشن از احترام به فرهنگ و تاریخ ایران را نمایان کرد. چهارمین دوره آیین «چهره‌های ماندگار میراث فرهنگی» با شعار «ایران، سرای امید» برگزار شد؛ آیینی که هدف اصلی آن تقدیر از پیش‌کسوتانی است که عمر و اندیشه خود را در راه پاسداری از میراث فرهنگی این سرزمین صرف کرده‌اند. این رویداد، بیش از هر چیز یادآور این حقیقت است که میراث فرهنگی تنها در بناها، اشیا و آثار تاریخی خلاصه نمی‌شود، بلکه در وجود انسان‌هایی تبلور می‌یابد که سالیان متمادی در مسیر حفاظت، پژوهش، مرمت و معرفی فرهنگ ایرانی گام برداشته‌اند. معرفی و تجلیل از چهره‌های ماندگار، فرصتی است برای بازخوانی نقش این افراد در صیانت از هویت ملی و انتقال آن به نسل‌های آینده. در این دوره، 10 نفر از چهره‌های برجسته میراث فرهنگی کشور معرفی و تجلیل شدند؛ کسانی که هر یک در شاخه‌ای از باستان‌شناسی، معماری، مرمت و موزه‌داری کارنامه‌ای درخشان دارند. از میان آنان می‌توان به سیف‌الله امینیان، اکبر تقی‌زاده‌اصل، پروین ثقه‌الاسلام، ابراهیم حیدری، حسین رایتی‌مقدم، محمدحسن طالبیان، مهناز گرجی، حسن کریمیان و ناصر نوروززاده چگینی اشاره کرد. حضور این نام‌ها نشان می‌دهد که میراث فرهنگی ایران، تنها وابسته به گذشته نیست، بلکه به پشتوانه همین پیش‌کسوتان، همچنان در جریان است و زنده می‌ماند. یکی از جلوه‌های نمادین این آیین، رونمایی از تمبر یادبود چهارمین نکوداشت بود؛ اقدامی فرهنگی که ارزش و ماندگاری چنین رویدادهایی را در حافظه جمعی ثبت می‌کند. این تمبر نه‌تنها یک نشانه نمادین، بلکه سندی است بر اهمیت جایگاهی که جامعه ایرانی برای حافظان فرهنگ و تاریخ خود قائل است.
فضای مراسم نیز خود حامل پیامی عمیق بود. ایوان عطار در مجموعه سعدآباد، مکانی تاریخی و یادآور بخشی از روایت فرهنگی ایران، بستری شد برای تجلیل از کسانی که حافظان این روایت هستند. انتخاب این مکان به نوعی پیوند میان گذشته، حال و آینده را بازنمایی می‌کرد. گذشته‌ای که در کالبد بناها و آثار باقی مانده، حال زنده‌ای که در حضور و فعالیت پیش‌کسوتان متجلی است و آینده‌ای که با انتقال این میراث به نسل‌های بعدی تضمین می‌شود. این آیین نشان داد که بزرگداشت چهره‌های ماندگار تنها یک مراسم نمادین نیست، بلکه بستری برای فرهنگ‌سازی است. نسل جوان با مشاهده چنین پاسداشت‌هایی درمی‌یابد که مسیر تلاش در حوزه فرهنگ و هنر، هرچند دشوار، سرانجام با قدردانی و احترام جامعه همراه خواهد بود. همین الگوسازی می‌تواند انگیزه‌ای برای ادامه راه در حوزه‌های پژوهش، مرمت و حفاظت از میراث فرهنگی باشد.
نکته مهم دیگر در برگزاری چنین نکوداشت‌هایی، تقویت پیوند میان مردم و میراث فرهنگی است. وقتی از چهره‌های ماندگار تجلیل می‌شود، جامعه متوجه می‌شود که فراتر از بناهای تاریخی و اشیای ارزشمند، افرادی هستند که زندگی خود را وقف حفاظت از این میراث کرده‌اند. این شناخت، نگاه عمومی به میراث فرهنگی را عمیق‌تر و مسئولانه‌تر می‌کند.
چهارمین نکوداشت چهره‌های ماندگار میراث فرهنگی، نه‌تنها ادای احترام به پیش‌کسوتان این حوزه، بلکه فرصتی بود برای یادآوری این حقیقت که فرهنگ و هویت ایران در گرو استمرار تلاش نسل‌هایی است که عاشقانه در مسیر حفاظت از میراث این سرزمین قدم برمی‌دارند. این آیین نشان داد که سرمایه‌های فرهنگی، هم در آثار تاریخی و هم در وجود انسان‌های فرهنگ‌‌پرور حضور دارند و پاسداشت آنان، پاسداشت خود ایران است. در این نکوداشت برخی از چهره‌های دولتی و فرهنگی دقایقی با حاضرین در مراسم صحبت کردند و پس از پایان صحبت‌ها، چهره‌های ماندگار این دوره معرفی و از آنها تجلیل و قدردانی شد.
جوانان به الگوی درست نیاز دارند
دکتر محمدرضا عارف در چهارمین آیین نکوداشت چهره‌های ماندگار میراث فرهنگی ایران، با تبریک حلول ماه ربیع‌الاول و هفته دولت و با بیان اینکه وظایف وزارت میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری ریشه در فرهنگ غنی ایران دارد، اظهار کرد: این وزارتخانه در یک سال گذشته عملکرد خوبی داشته است. معاون اول رئیس‌جمهور ادامه داد: ایران کشوری غنی در زمینه میراث فرهنگی است که البته حفظ و نگهداری این میراث فرهنگی وظیفه سنگینی است. امیدوارم با راهبرد آقای صالحی‌امیری که اتکا بر تشکل‌های مردمی است، بتوانیم در حفظ این میراث گران‌قدر عملکرد موفق‌تری داشته باشیم. دکتر عارف با اشاره به اهمیت الگوسازی برای نوجوانان و جوانان کشورمان افزود: نوجوانان و جوانان ما دنبال الگو برای زندگی خود هستند. امیدوارم انتخاب چهره‌های ماندگار کمک کند تا آنها بتوانند الگوهای خود را پیدا کنند. آشنایی نسل جدید با میراث فرهنگی کشورمان به منزله سرمایه‌گذاری برای آینده کشور است. او در بخش دیگری از صحبت‌های خود با بیان اینکه ما با تهاجم فرهنگی مواجه هستیم و امکانات نرم‌افزاری که در اختیار جوانان ما قرار می‌گیرد، برای مقابله با فرهنگ غنی ایرانی اسلامی است، تصریح کرد: اگر بتوانیم جوانان را با تاریخ، فرهنگ و هنر خود پیوند دهیم، می‌توانیم ماندگاری و اثربخشی میراث فرهنگی خود را تضمین کنیم.
معاون اول رئیس‌جمهور در همین زمینه ادامه داد: برخی جوانان ما با تاریخ و فرهنگ دیرینه ایران آشنایی کافی ندارند و معرفی چهره‌های ماندگار در زمینه‌های مختلف ازجمله میراث فرهنگی نقش مهمی در حل این مشکل دارد. او تأکید کرد: میراث ملی سدی ماندگار در برابر ایران‌هراسی است؛ زیرا آمریکا و ایادی آن، راهبرد ایران‌هراسی را برای ماندگاری خود در منطقه انتخاب کرده‌اند. همه توطئه‌های آنها ازجمله تحریم‌ها و جنگ علیه کشورمان برای این است که جمهوری اسلامی ایران از بین برود. آنها ایرانی وابسته و سرسپرده می‌خواهند، ولی این وابستگی در ذات ایرانیان وجود ندارد و به همین دلیل بود که انقلاب اسلامی پیروز شد. معاون اول رئیس‌جمهور همچنین گفت: جنگ تحمیلی ۱۲روزه هم با همین هدف انجام شد، ولی مردم ایران با انسجام و وحدت، پاسخ محکمی به دشمن دادند. نیروهای مسلح و دانشمندان ما هم سهم بزرگی در پیروزی کشورمان علیه دشمنان داشتند.
دکتر عارف خاطرنشان کرد: نکوداشت چهره‌های ماندگار میراث فرهنگی نشان‌دهنده احترام جامعه و نظام به تلاش افرادی است که برای حفظ و توسعه میراث فرهنگی کشور تلاش داشته‌اند. این چهره‌های ماندگار مظهر عشق و علاقه به میراث فرهنگی کشورمان هستند. معاون اول رئیس‌جمهور با اشاره به اهمیت دیپلماسی فرهنگی افزود: دیپلماسی فرهنگی نقش بسیار مهمی در ایجاد وحدت و انسجام در حوزه تمدنی ایران دارد و قادر است ایران‌هراسی را که ریشه در نگاه تمدن غرب به تمدن ایران اسلامی ما دارد، خنثی کند. ما باید نهایت استفاده از دیپلماسی فرهنگی برای برقراری همکاری بیشتر با سایر کشورها را داشته باشیم. دکتر عارف همچنین با اشاره به ظرفیت تشکل‌های مردم‌نهاد برای حفظ میراث فرهنگی گفت: همکاری جامعه مدنی و دستگاه‌های حاکمیتی برای حفظ میراث فرهنگی یک ضرورت است و باید از همه امکانات در این جهت استفاده کنیم. تقویت تشکل‌های مردم‌نهاد می‌تواند نقش مهمی در رسیدن به این هدف ایفا کند؛ بنابراین باید نهادهای مردمی تشویق و حمایت شوند. معاون اول رئیس‌جمهور با اشاره به چالش‌های حوزه میراث فرهنگی افزود: این چالش‌ها شامل تأمین منابع مالی، توسعه نامتوازن شهری، فرسایش طبیعی، تهدیدات اقلیمی و آسیب‌های انسانی می‌شود. برای حل چالش حفاری‌های غیرقانونی که اخیرا شاهد آن بوده‌ایم، باید راهکار منطقی و علمی پیدا کنیم. رویکردهای علمی، نوآورانه و مشارکت همگانی برای حفظ میراث فرهنگی ضرورت دارد. دکتر عارف همچنین با تأکید بر ضرورت تلاش بیشتر برای مستندسازی از میراث فرهنگی گفت: در کنار توجه به سخت‌افزار، باید به نرم‌افزار میراث فرهنگی هم توجه داشته باشیم. فرهنگ‌سازی و آموزش عمومی برای حفظ این میراث یک وظیفه ملی است تا حس مسئولیت عمومی نسبت به میراث تاریخی و فرهنگی کشورمان ایجاد شود.
پاسبانان پیش‌کسوت هویت میراث ایران
علی دارابی، قائم‌مقام وزیر و معاون میراث فرهنگی کشور در مراسم نکوداشت چهره‌های ماندگار میراث فرهنگی گفت: این نکوداشت مناسبتی است که نام آن در تراز شکوه تاریخ و هویت این سرزمین است. رویدادی که در آن، پاسداشت دهه‌ها تلاش، فداکاری و عشق به میراث گران‌بهای فرهنگی و تاریخی ایران عزیز است که نه‌تنها یک آیین تقدیر و تجلیل، بلکه تجلی روح ستایشگر مردمان متمدن و خردورز این سرزمین است؛ ملتی که دارای شاهکار بی‌نظیر بشری همچون شاهنامه حکیم ابوالقاسم فردوسی است که بالغ بر 800 بار واژه «خرد و خردمندی» آوره شده است؛ گویی شاهنامه علاوه بر اینکه شناسنامه ما ایرانیان است، «خردنامه» ملت بزرگ و متمدن ایران نیز محسوب می‌شود.
او همچنین افزود: مراسم «چهره‌های ماندگار میراث فرهنگی»، محفلی است برای تکریم انسان‌هایی که سالیان عمر خویش را صرف صیانت از گنجینه‌های هویتی این ملت کرده‌اند و در حقیقت، «پاسداشت میراث‌داران، میراث ایران‌زمین» است. همچنین فرصت را مغتنم شمرده و مراتب قدردانی خود را از مبتکر و بانی این کار بزرگ مهندس سید‌عزت‌الله ضرغامی، وزیر سابق میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی، اعلام می‌کنم. از جناب آقای دکتر سیدرضا صالحی‌امیری، وزیر ارجمند که حامی این کار بزرگ بوده‌اند نیز تشکر و سپاس خود را ابراز می‌کنم».
دکتر دارابی با اشاره به این موضوع که میراث فرهنگی، حافظه حیاتی و زنده یک ملت است، افزود: همان رشته پیوسته‌ای که گذشته پربار را به حال و آینده پیوند می‌دهد. هر اثر تاریخی، هر یادگار هنری و هر نشانه فرهنگی، گنجینه‌ای از خرد و هنر نیاکان ماست که باید همچون چراغی فروزان در دست بگیریم تا مسیر فردای ما را روشن نگه بدارد. ایران، سرزمینی است که هر وجب خاک آن آکنده از روایت‌های «خداباوری»، «کمال‌طلبی»، «اخلاق‌مداری» و «صلح‌خواهی» است؛ از تخت جمشید و نقش رستم تا نقش جهانش، از تخت سلیمان تا مسجد جامع اصفهانش، از سلطانیه تا بارگاه مطهر امام هشتم شیعیان، از غارهای پیش از تاریخ خرم‌آباد تا شهر سوخته، از نوروز که جشن زندگی، صلح و امید است تا نگارگری و خوشنویسی‌اش که پیام‌آور عشق و معنویت‌اند و تعهد هنرمندانش که بی‌شک نام زنده‌یاد استاد محمود فرشچیان نقاش و نگارگر پر‌آوازه ایرانی ماندگار است. همه و همه سرمایه‌هایی‌اند که ایران را نه‌تنها در جایگاه یک ملت، بلکه به عنوان بخش مهمی از میراث مشترک بشریت معرفی می‌کنند.
قائم‌مقام وزیر و معاون میراث فرهنگی کشور در ادامه گفت: میراث فرهنگی، زبانی جهانی است که بی‌هیچ ترجمه‌ای، پیام وحدت و صلح را به گوش همه می‌رساند و همین است که یونسکو، میراث بشری را میراث مشترک همه انسان‌ها می‌نامد. میراث فرهنگی نه‌فقط نشانه هویت ملت‌ها، بلکه عاملی برای وفاق جهانی است. امروز در جهانی پرآشوب که بر طبل تفرقه و بی‌هویتی کوبیده می‌شود، پاسداری از میراث فرهنگی بیش از هر زمان اهمیت دارد. ملت‌هایی که هویت خود را از دست دهند، در گردباد تحولات جهانی بی‌پناه خواهند بود.
او با اشاره به جنگ 12روزه خاطرنشان کرد: از همین رو است که در جنگ 12روزه رژیم صیهونیستی-آمریکا و ناتو علیه تمامیت و استقلال ایران عزیز، ایستادگی، مقابله و بازدارندگی ایران عزیز در برابر دشمنان، نمایشی با‌شکوه و مقتدرانه از همبستگی ملی، وفاق و انسجام ملی را نمایان کرد. اما آنچه در کنار این حادثه و تهاجم بار دیگر موجب فخر و مباهات ایران بود، ثبت جهانی محوطه‌های پیش از تاریخ خرم‌آباد با قدمت بیش از
63 هزار سال در یونسکو است که نشانه‌ای از قدمت، برجستگی و ارزش‌های جهانی تاریخ و تمدن ایرانی است و نشان داد که در آن شرایط جنگی، خادمان حوزه میراث فرهنگی ایران عزیز از خدمت باز‌نمانده‌اند. امروز ایران نه‌تنها «میراث‌دار تمدن خویش»، بلکه «شریک مسئولیت جهانی» در «حفاظت از فرهنگ بشریت» است و ما وظیفه داریم این امانت را به بهترین شکل به آیندگان بسپاریم.
به گفته دکتر دارابی، ایران با همه آثار، هنرها، آیین‌ها و سنت‌های دیرپای و عظمت و وقارش، با «تدبیر حکمرانان»، «خرد خردمندان»، «دانش اندیشمندان»، «هنر هنرمندان، شاعران و خنیاگران»، «دلاوری سربازان و سردارانش» و در نهایت با «تدبیر و همت خستگی‌ناپذیر مرمت‌گران و پاسداران میراث فرهنگی»، تا امروز مقتدرانه تداوم یافته و خواهد یافت. اگر امروز ما از این شکوه و عظمت سخن می‌گوییم، مرهون تلاش بی‌وقفه مردان و زنانی هستیم که با عشق و ایثار، حافظ کیان نظامی و فرهنگی وطن‌شان بوده‌اند. اگر امروز ما بر سکوی رفیع فرهنگ و تمدن ایستاده‌ایم، بی‌تردید مرهون دستان توانمند و قلب‌های تپنده بزرگان و حفاظت‌گرانی هستیم که در راه پاسداری از فرهنگ ایران عزیز کوشیده‌اند.
او در بخش دیگری از صحبت‌هایش به این نکته اشاره کرد که حفاظت‌گران میراث فرهنگی، قهرمانان گمنامی هستند که در سکوت، هویت یک ملت را پاس داشته و از گزند فراموشی در امان نگاه داشته‌اند. آنان فقط مرمت‌گران خانه و مسجد و کاخ نیستند، بلکه احیاگران روح تاریخ و پاسداران هویت ما هستند. اما در این اجتماع بزرگ فرهنگی-هنری، گرد‌هم می‌آییم تا به پیش‌کسوتانی ادای احترام کنیم که سالیان عمر خویش را در صیانت از این میراث عظیم صرف کرده‌اند. بزرگانی که نام و جایگاه آنها نه‌تنها در حافظه فرهنگی کشور، بلکه در سیر تاریخی بشریت ثبت خواهد شد.
دکتر دارابی همچنین گفت: چهره‌های ماندگار میراث فرهنگی، پرچم‌داران فرهنگ و هویت هستند. نسل امروز و فردا باید بداند که این تقدیرها فقط تجلیل از چند شخصیت برجسته نیست، بلکه بزرگداشت یک اندیشه و یک رسالت است؛ رسالتی برای همه ما، برای همه نسل‌ها و همه عصرها. یقین دارم که تلاش شما چراغی خواهد بود برای جوانان و آیندگان تا با انگیزه و اراده‌ای راسخ‌تر، راه پاسداری از فرهنگ و تاریخ را ادامه دهند. بیایید همگی دست در دست هم و به تأسی از چهره‌های ماندگار فرهنگی، میراث ایران‌زمین را نه‌تنها حفظ کنیم، بلکه به شایستگی به نسل‌های آینده بسپاریم؛ چرا‌که حفظ میراث فرهنگی، حفظ هویت، استقلال و شکوه ایران عزیزمان است. ایران، سرای امیدی است که وجب به وجب آن عطرآگین از فرهنگ و هنر است و برای بشریت، مهر و صلح و دوستی به ارمغان آورده است. ایرانی که میراثش را پاس می‌دارد همان‌گونه که بر ستون‌های رفیع تاریخ تکیه زده، با تکیه بر فرهنگ و باور مردمانش از هر خصمی در امان است و آینده‌اش را نیز درخشان خواهد کرد.
چهره‌های ماندگار پیوند میان میراث انفسی و میراث آفاقی را برقرار کردند
در بخش دیگری از چهارمین آیین نکوداشت چهره‌های ماندگار میراث فرهنگی ایران، حجت‌الاسلام‌والمسلمین عبدالحسین خسروپناه، دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی، در طلیعه ماه ربیع‌الاول سخنان خود را ایراد کرد و گفت: «برگزاری این آیین در این ایام مبارک مضاعف است و از همه برگزارکنندگان این امر ارزشمند سپاسگزارم. عنوان راهبردی همایش ایران سرای امید صرفا یک شعار نیست، بلکه یک گزاره حکمی است که بر حقیقتی استوار است. امید امری انتزاعی نیست؛ امید محصول آگاهی، هویت ریشه‌دار و اتصال به حافظه تمدنی است». او افزود: «اجازه دهید در گام نخست، یک تبیین مفهومی از میراث فرهنگی ارائه کنم. میراث فقط ترکه و اشیای به‌جا‌مانده از گذشتگان نیست. در منظومه فکری حکمت اسلامی، میراث یک جریان زنده و یک وجود ضابط است که گذشته را به حال معنا می‌بخشد و آینده را بر شالوده‌ای مستحکم بنا می‌کند».
حجت‌الاسلام‌والمسلمین خسروپناه ادامه داد: «برای فهم عمیق این جریان تاریخی، مناسب است به منشور معرفت الهی و دو کتاب بزرگ شناخت که قرآن کریم به آن اشاره می‌کند، توجه کنیم؛ آنجا که می‌فرماید: سَنُرِیهِمْ آیاتِنا فِی الآفاقِ وَ فی أَنفُسِهِمْ حتّی یَتَبَیَّنَ لَهُم أَنَّهُ الحَقّ. این آیه شریفه یک روش‌شناسی کامل معرفت را بیان می‌کند. از این منظر، میراث فرهنگی ما تجلی همین آیات آفاقی و انفسی است».
او گفت: «میراث آفاقی همان آیات بیرونی و محصول تمدن ماست؛ معماری‌ها، شهرها، اشیا، کتیبه‌ها، همه کالبد میراث‌اند و نشانه‌هایی که ما را به حقیقتی برتر دلالت می‌کنند. اما میراث انفسی، جوهر و روح حاکم بر میراث آفاقی است؛ همان حکمتی که جان و نفس حکما، عرفا، هنرمندان و دانشمندان ما را ظهور و تجلی می‌بخشد. میراث انفسی سرمایه انسانی تمدن‌ساز است». دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی تصریح کرد: «این چهره‌های ماندگار در چهارمین آیین نکوداشت در واقع پیوند میان میراث انفسی و میراث آفاقی را برقرار می‌کنند. تاریخ این سرزمین نه تاریخ سلسله‌ها، بلکه تاریخ استمرار و تکامل یک جریان حکمت توحیدی است. دوران باستان با حکمت خسروانی شالوده ایران کهن را بنا نهاد؛ حکمت خسروانی که در اندیشه بزرگان ایران‌زمین متبلور است، همواره دعوتی به راستی و دادگری بود. دوره اسلامی، امتزاج مبارکی بود که ورود اسلام به ایران نه انقطاع، بلکه اکمال این جریان حکمی محسوب می‌شد. و در عصر انقلاب اسلامی، شاهد احیای هویت تمدنی هستیم». او ادامه داد: «در این بخش مایلم به سه شخصیت فرهنگی اشاره کنم که توانستند پیوند میان حکمت ایرانی و حکمت اسلامی را برقرار کنند: نخست، حکیم ابوالقاسم فردوسی که حلقه وصل خرد ایران باستان و خرد اسلامی است. شاهنامه او حماسه خرد علیه جهل و داد علیه بیداد است. دوم، شیخ شهاب‌الدین سهروردی که پیوند حکمت خسروانی ایران باستان و حکمت قرآنی و همچنین پیوند فلسفه و عرفان را برقرار کرد. سومین شخصیت استاد محمود فرشچیان است که تجلی تصویری حکمت عرفانی بود و توانست میان هنر و حکمت و میان سنت و تجدد، ارتباط برقرار کند». خسروپناه در ادامه افزود: «اگر فردوسی خرد ایرانی و خرد اسلامی را در شاهنامه جمع کرد و اگر سهروردی میان حکمت خسروانی و حکمت قرآنی پیوند زد، استاد فرشچیان نیز که رضوان خدا بر او باد، میان حکمت و هنر و میان سنت و تجدد پیوند برقرار کرد». او گفت: «امروز ما در میانه جنگ جهانی روایت‌ها قرار داریم. ایران‌هراسی و تحریف تاریخ ما بخشی از این نبرد است. در چنین میدانی، هر اقدامی برای احیای میراث، یک کنش فعال در جهاد فرهنگی و ضرورتی حکمی برای امنیت ملی است. از این‌رو باید اطلس جامع سرمایه‌های انسانی تمدن‌ساز را طراحی و اجرائی کنیم. باید نهضت روایتگری پیشرفت را فعال کنیم. ظرفیت‌های اقتصاد فرهنگ‌‌بنیان را عملیاتی کنیم و جهاد تبیین را در عرصه فرهنگ پیش ببریم». دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی در پایان تأکید کرد: «جا دارد و بر خود فرض می‌دانم که از همت والای وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی، به‌‌ویژه جناب آقای دکتر صالحی‌امیری، جناب آقای دکتر دارابی و تمامی دست‌اندرکاران محترم این محفل عمیق و ارزشمند، صمیمانه سپاسگزاری کنم. در هفته دولت، این اقدام مبارک نشان می‌دهد که وزارتخانه دریافته است رسالتش صرفا حفاظت کالبدی از بناها و اشیا نیست، بلکه در مرتبه‌ای بالاتر، پاسداری و تکریم سرچشمه‌های زاینده فرهنگ و تمدن، یعنی همان میراث زنده انسانی است. این اقدام فقط یک وظیفه اداری نیست، بلکه نشانه درک راهبردی این نهاد از مسئولیت سنگین خود در صیانت از هویت ملی و تمدنی ما در برابر امواج تحریف و خودباختگی است. از خداوند متعال برای این عزیزان توفیق روزافزون در این مسیر مقدس مسئلت دارم».
ارائه زیبا، راز ماندگاری یک پیام
در ادامه مراسم آیین نکوداشت چهره‌های ماندگار میراث فرهنگی ایران، غلامعلی حدادعادل، رئیس فرهنگستان زبان و ادب فارسی، سخنرانی خود را با درود و تبریک آغاز کرد و گفت: «هنرمندی که در این ایام او را به ظاهر از دست دادیم، استاد فرشچیان است. ما قبل از این مراسم شاهد بازگشایی موزه آثار ایشان در همین مجموعه بودیم. او ستاره‌ای درخشان در آسمان فرهنگ و تمدن ایرانی بود و هست. بنده به احترام ایشان همین مختصر وقتی را که دارم، اختصاص می‌دهم به تحسین و تجلیل از آن مرد بزرگ». او ادامه داد: «من سؤال می‌کنم که پیام را چگونه باید عرضه کرد؟ هر پیامی یک محتوایی دارد و یک صورتی که آن پیام در جامعه عرضه می‌شود. پیام ممکن است حقیقت والایی باشد، اما اگر در جامعه زیبا عرضه نشود، آن پیام مؤثر واقع نمی‌شود. نمونه بارز و اعلای این سخن قرآن کریم است. حقیقتی بالاتر از قرآن نداریم که یکسره از جانب حضرت حق نازل شده، اما خداوند کریم این قرآن را در فصیح‌ترین بیان نازل کرده است؛ یعنی آن حقیقت را در جامه هنر پیچیده. قرآن ممکن بود همان حقیقت را داشته باشد، ولی مثل کتاب‌های دیگر با الفاظ ساده و معمولی و غیرهنری بیان شده باشد. اما خداوند به ما بندگانش درس می‌دهد و می‌گوید حق و حقیقت را زیبا عرضه کنید. این زیبایی قرآن بود که راه را به سمت آن حقیقت باز کرد».
حدادعادل گفت: «می‌گویند حضرت امام هفتم علیه‌السلام، موسی‌بن‌جعفر، به اندازه‌ای زیبا قرآن می‌خواندند که وقتی سقایی مشک بر دوش داشت و از کنار خانه ایشان رد می‌شد و صدای قرآن آن حضرت را می‌شنید، آن‌‌قدر می‌ایستاد تا چکه‌‌چکه همه آب آن مشک به زمین بریزد، اما دلش نمی‌آمد که از شنیدن آن صوت دلپذیر صرف‌‌نظر کند. می‌خواهم بگویم استاد فرشچیان این درس را به‌خوبی فرا گرفته بود. معنویت، خداشناسی، اسلام، تشیع و مفاهیم معنوی را به زیباترین صورت عرضه کرد. آن تابلوی عصر عاشورا، تابلوی ضامن آهو، تابلوی ذبح اسماعیل و بسیاری دیگر از آثار ایشان، نمونه‌های بارز این حقیقت‌اند. استاد فرشچیان نگارگری ایران را که یک هنر دیرینه بود، از حالت تکراری و سنتی بیرون آورد. او جوهر هنری را حفظ کرد اما این هنر را در خدمت حقیقت به کار گرفت. می‌خواهم بگویم در تاریخ معاصر ایران در این صد سال اخیر، ما دو استاد بزرگ نقاشی داشتیم که شهرت‌شان در همه ایران پیچید؛ یکی شادروان کمال‌الملک بود که هنر غرب را به ایران آورد و دیگری استاد فرشچیان که هنر
ایرانی-اسلامی را جهانی کرد».
تقدیر از چهره‌های ماندگار میراث فرهنگی در سعدآباد
در بخش پایانی چهارمین آیین نکوداشت چهره‌های ماندگار میراث فرهنگی که سه‌شنبه چهارم شهریور در ایوان عطار مجموعه فرهنگی-تاریخی سعدآباد برگزار شد، از جمعی از مفاخر و فعالان برجسته حوزه میراث فرهنگی کشور تجلیل به عمل آمد.
این بخش از مراسم که با شور و احساس ویژه‌ای همراه بود، به پاس یک عمر تلاش و خدمت صادقانه افرادی اختصاص داشت که در عرصه‌های گوناگون همچون مرمت آثار تاریخی، معماری ایرانی-اسلامی، موزه‌داری، پژوهش‌های میدانی و حفاظت از میراث ناملموس، عمر خود را وقف نگهداری و انتقال این سرمایه‌های ارزشمند به نسل‌های آینده کرده‌اند.
چهره‌های ماندگار پس از معرفی، با تشویق پرشور حاضران به روی صحنه آمدند و لوح تقدیر ویژه خود را از دست مسئولان دریافت کردند. این لحظه نه‌تنها تجلیل از یک فرد، بلکه قدردانی از راهی بود که آنان برای پاسداشت هویت ملی پیموده بودند. حضار با تشویق ممتد، جایگاه این مفاخر را در قلب جامعه فرهنگی کشور یادآوری کردند. این بزرگداشت‌ها فرصتی است برای بازخوانی نقش بیبدیل کسانی که اغلب در سکوت و به دور از هیاهوی رسانه‌ای، در مرمت بناها، گردآوری آثار و انتقال دانش و تجربه به نسل جوان کوشیده‌اند. معرفی و تجلیل از چنین چهره‌هایی می‌تواند انگیزه‌ای برای استمرار راه حفاظت از میراث فرهنگی و الهام‌بخش نسل‌های آینده باشد.
تقدیر از استاد محمود فرشچیان
در میان زنده‌یادان از استاد محمود فرشچیان، نگارگر شهیر و پاسدار میراث ناملموس ثبت جهانی‌شده نگارگری ایرانی، با لوح تقدیر قدردانی شد. خانم پروین فرشچیان، برادرزاده استاد، به نمایندگی از خانواده استاد فرشچیان لوح تقدیر را دریافت کردند.
زنده‌یاد محمد مهریار، پژوهشگر معماری
همچنین در این مراسم از زنده‌یاد استاد محمد مهریار، معمار و مرمت‌گر و اولین رئیس پژوهشکده ابنیه و بافت تاریخی کشور، با لوح تقدیر تجلیل شد. خانم لیلا مهریار به نمایندگی از پدرشان لوح را دریافت کردند. محمد مهریار در ۲۳ اردیبهشت سال ۱۳۱۸ خورشیدی در تهران زاده شد. از سال ۱۳۴۰ تا ۱۳۴۸ در دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه تهران در رشته معماری تحصیل کرد. از سال ۱۳۴۹ در سازمان حفاظت آثار باستانی و بعد از انقلاب اسلامی، در سازمان میراث فرهنگی کشور بهعنوان کارشناس معماری، حفاظت و مرمت در زمینه آثار تاریخی معماری ایران فعالیت داشت. در دهه ۷۰ با ایجاد پژوهشگاه میراث فرهنگی، بهعنوان اولین رئیس پژوهشکده ابنیه و بافت انتخاب و در سال ۱۳۷۹ با همان سمت بازنشسته شد. در دوران بازنشستگی، مهریار از تلاش دست برنداشت. او کسی بود که مرز باستان‌شناسی و معماری را در حیطه مطالعات تاریخی برداشت و معماری را در بوته باستان‌شناسی به مرحله تحلیل رساند. شاید او را بتوان معمار و باستان‌شناس یا مرمت‌گر نامید ولی مناسب‌ترین عنوان برای ایشان پژوهشگر معماری ایران است. پس از زلزله بم، مهریار تمام نیروی خود را صرف مطالعه و بهینه‌سازی روند ساماندهی و مرمت آثار آسیب‌دیده کرد و عاقبت در آخرین روزهای بهار سال ۱۳۸۳ جسم او یاری تحمل پشتکارش را نکرد و به دیار مینو شتافت. مقالات فراوانی از ایشان به چاپ رسیده که بازتاب فعالیت‌ها و تحقیقات ایشان در بناها و محوطه‌های تاریخی است. مدیریت پروژه‌های بزرگی مانند شهر تاریخی بیشاپور، مجموعه هخامنشی تخت جمشید، نقش رستم و نقش رجب، پاسارگاد و پروژه بزرگ پل‌های تاریخی کشور در کارنامه این استاد فقید جای دارد. گستره فعالیت‌های او در حوزه تاریخ معماری آن‌چنان وسیع بود که به‌ندرت در سوابق تحقیقات آثار شاخص تاریخی ایران، جایی را می‌توان یافت که نامی از مهریار نباشد. در این رویداد چهره‌های ماندگار و مفاخر زنده میراث فرهنگی نیز مورد تقدیر قرار گرفتند.
حسین رایتی‌مقدم، مرمت‌گر، از طاق بستان تا کرمان
حسین رایتی‌مقدم متولد 1319 در مشهد و فارغ‌التحصیل دوره کارشناسی ارشد معماری از دانشگاه هنرهای زیبای دانشگاه تهران است. کارشناس و سپس معاون دفتر فنی حفاظت آثار باستانی در خراسان از سال 1353 تا 1357، رئیس دفتر فنی حفاظت آثار باستانی فارس از سال 1358 تا 1363، مسئولیت برنامه‌ریزی، طراحی و نظارت بر اجرای بناهای تاریخی استان‌های فارس، بوشهر و کهگیلویه‌وبویراحمد، هم‌زمان مسئولیت حفاظت و مرمت محوطه‌های تاریخی هخامنشی در تخت جمشید، نقش رستم و پاسارگاد، کارشناس و عضو شورای فنی سازمان حفاظت آثار باستانی ایران در تهران از سال 1364 و مدیرکل حفاظت واحیای بناها و محوطه‌ها و بافت‌های تاریخی و دبیر شورای فنی، درسازمان میراث فرهنگی از سال 1372 تا 1383 ازجمله مسئولیت‌های اجرائی او است. مطالعه وضع موجود و طراحی ساماندهی و احیای منطقه طاق بستان در کرمانشاه، محوطه باستانی شوش، کاروانسرای آجری اهوان در شهرستان دامغان، خانه‌های تاریخی شجاع‌لشگر، آثار برجای‌مانده قلعه دختر در شهر کرمان و مرمت‌سرا، آب‌انبار و بارانداز «سرای حاج آقا علی» در شهر کرمان ازجمله اقدامات ایشان در حوزه حفاظت و مرمت است.
ناصر نوروززاده چگینی، استاد پیش‌کسوت باستان‌شناسی
استاد ناصر نوروززاده چگینی، متولد ۱۳۳۲ در قزوین، یکی از استادان پیش‌کسوت باستان‌شناسی است که مدرک کارشناسی خود را در سال ۱۳۵۵ در رشته باستان‌شناسی از دانشگاه تهران دریافت کرد و پس از آن، برای تحصیلات تکمیلی به انگلستان رفت. چگینی در سال ۱۳۵۹، پس از پایان دوره تحصیلات تکمیلی خود به ایران بازگشت و بهعنوان موزه‌‌دار موزه ملی ایران، مدیر پژوهش‌های باستان‌شناسی سازمان میراث فرهنگی وقت کشور، رئیس پژوهشکده باستان‌شناسی، باستان‌شناس و کاوشگر سایت‌ها و محوطه‌های باستان‌شناسی متعددی در ایران و استاد دانشگاه‌های تهران، الزهرا و هنر اصفهان به فعالیت علمی، آموزشی، پژوهشی و اجرائی مشغول بود. همچنین هفتمین «نشان دکتر عزت‌الله نگهبان» به ناصر نوروززاده چگینی، استاد باستان‌شناسی ایران، به پاس ۵۰ سال خدمت و فعالیت علمی در زمینه باستان‌شناسی اهدا شد.
حسن کریمیان، چهره برجسته باستان‌شناسی شهری
دکتر حسن کریمیان، استاد‌تمام گروه باستان‌شناسی دانشگاه تهران و از چهره‌های برجسته باستان‌شناسی شهری و بافت‌های تاریخی است. او تحصیلات تکمیلی خود را در رشته باستان‌شناسی فضاهای شهری و بافت‌های کهن در دانشگاه برادفورد انگلستان گذرانده و سال‌ها در حوزه آموزش، پژوهش و مدیریت علمی فعالیت داشته است. او علاوه بر تدریس در دانشگاه تهران، مسئولیت‌های علمی متعددی بر عهده داشته است؛ ازجمله مدیریت گروه باستان‌شناسی دانشگاه تهران، عضویت در شورای راهبردی موزه ملی ایران، شورای سیاست‌گذاری ثبت جهانی مواریث فرهنگی، کمیسیون ملی یونسکو در بخش حفاظت از میراث فرهنگی و شورای پژوهشی مؤسسه باستان‌شناسی. او همچنین مدیر علمی نخستین دایرةالمعارف مطالعات باستان‌شناسی ایران است و سابقه عضویت در کمیته فرهنگ و تمدن شورای عالی انقلاب فرهنگی را دارد. تأکید پژوهشی او بر شناخت و حفاظت از شهرهای تاریخی ایران و تلاش برای پیوند میان پژوهش‌های دانشگاهی و سیاست‌های اجرائی میراث فرهنگی، جایگاه ویژه‌ای برای او در جامعه علمی و فرهنگی کشور رقم زده است.
پروین صدر ثقه‌‌الاسلامی و ارتباط عمیق با بدنه فرهنگی و هنری
پروین صدر ثقه‌‌الاسلامی از چهره‌های شناخته‌‌شده و اثرگذار در حوزه فرهنگ، آموزش عالی و مدیریت میراث فرهنگی کشور است که در طول سال‌های خدمت، مسئولیت‌هایی مانند مدیریت کاخ‌موزه گلستان و ریاست کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد دانشگاه خوارزمی را بر عهده داشته و سال‌های متمادی در تربیت و آموزش نسل‌های متعدد از دانشجویان نقش‌آفرینی کرده است. ایشان همچنین از خیرین به‌شمار می‌روند که همواره در مسیر حمایت از دانشجویان مستعد و توسعه علمی، فرهنگی و پژوهشی ایران کوشیده‌اند.
از دیگر فعالیت‌های برجسته صدر ثقه‌‌الاسلامی می‌توان به ۱۸ سال عضویت در هیئت داوران جشنواره فیلم فجر، در بخش جنبی «سینما حقیقت» (مستند) اشاره کرد؛ حضوری مؤثر که نشان از ارتباط عمیق ایشان با بدنه فرهنگی و هنری کشور دارد.
سیف‌الله امینیان، مدیری کارآمد
سیف‌الله امینیان متولد خرداد ۱۳۲۵ در شهر آران و بیدگل است. تحصیلات ابتدایی و متوسطه را در کاشان و اصفهان ادامه داد و سپس از دانشگاه صنعتی اصفهان در رشته مهندسی مکانیک عمومی فارغ‌التحصیل شد. در سال ۱۳۷۰ بنا به دعوت دکتر سیدباقر آیت‌الله‌زاده شیرازی به سازمان میراث فرهنگی رفت و به سمت مدیر میراث فرهنگی کاشان منصوب شد. مدیرکل میراث فرهنگی استان اصفهان و معاون میراث فرهنگی سازمان میراث فرهنگی کشور ازجمله سوابق ایشان است.
مهناز عبدالله‌خان گرجی، زنی پر‌تلاش با سوابق طلایی
آغاز فعالیت او در مرکز باستان‌شناسی ایران به سال 1363 بود. از سال 1369 مسئولیت بخش مرمت را در آزمایشگاه تحقیقات مرکزی و همراه باهمکاری در روند ایجاد هسته اولیه پزوهشکده حفاظت ومرمت کنونی بر عهده گرفت و پس از آن از سال 1375 مسئول بخش مرمت و حفاظت در موزه ملی ایران شد.
به فراخور مسئولیت‌ها، طی بیش از سه دهه فعالیتی که در این عرصه داشت، هدایت، نظارت، راهبری و اجرای بخش درخور توجهی از پروژه‌های مرمت و حفاظت آثار گوناگون محفوظ در موزه ملی ایران و نیز یافته‌های کاوش‌های باستان‌شناسی را عهده‌دار بود.
او همچنین به هدایت طرح بلند‌مدت (شش سال متوالی) حفاظت، مرمت و مطالعات علمی اسناد بقعه شیخ صفی‌الدین اردبیلی را که ثبت بایگانی‌های ایران کهن به زبان فارسی و عربی، با قدمت 10 قرن متوالی بوده، در کارنامه کاری خود دارد. در این پروژه بیش از 600 سند تاریخی در قالب یک آرشیو جامع با به‌روزترین روش‌ها مرمت و حفاظت شد. این مجموعه ارزشمند در سال1402 در فهرست حافظه جهانی یونسکو به ثبت رسیده است. همچنین نشان درجه یک هنری از مقام محترم ریاست‌جمهور (1384) ازجمله سوابق ایشان است.
اکبر تقیزاده اصل، از جایزه آقاخان تا چهره ماندگار
اکبر تقیزاده اصل، معمار و مرمت‌گر برجسته، دارای کارشناسی ارشد معماری از دانشگاه شهید بهشتی است. او در فاصله سال‌های ۱۳۷۳ تا ۱۳۸۵ بهعنوان مدیرکل و رئیس سازمان میراث فرهنگی آذربایجان شرقی فعالیت داشت و هم‌زمان از سال ۱۳۷۸ تا ۱۳۸۶ مدیریت اجرائی طرح پردیسان در حوزه مرمت و احیای بناهای تاریخی را بر عهده گرفت. تقیزاده اصل سابقه عضویت در شوراهای فنی و راهبردی ادارات کل و مجموعه‌های تابعه حوزه میراث فرهنگی را دارد و در مرمت آثار شاخصی مانند خانه عامری‌های کاشان نقش محوری ایفا کرده است. کسب جایزه بین‌المللی آقاخان برای مرمت مردمی بازار تبریز ازجمله افتخارات او به‌شمار می‌رود.
محمدحسن طالبیان، مدیر باسابقه
محمدحسن طالبیان، متولد ۱۳۴۰ در دزفول، از شناخته‌شده‌ترین چهره‌های حوزه میراث فرهنگی ایران است. او دکترای معماری با گرایش مدیریت و حفاظت میراث جهانی را از دانشگاه تهران دریافت کرده و سال‌ها در عرصه علمی و اجرائی فعالیت داشته است. طالبیان معاونت میراث فرهنگی وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی کشور را بر عهده داشته و پیش‌تر عضو هیئت علمی مرکز آموزش عالی سازمان میراث فرهنگی و نیز گروه معماری دانشگاه تهران بوده است. او تجربه حضور در سطح بین‌المللی بهعنوان عضو شورای اجرائی ایکروم (مرکز بین‌المللی حفاظت و مرمت میراث فرهنگی) را نیز دارد. مدیریت علمی و اجرائی پایگاه‌های مهمی مانند چغازنبیل، بم پس از زلزله، تخت جمشید و پاسارگاد و همچنین مدیریت کل میراث فرهنگی استان فارس بخشی از کارنامه ارزشمند او است.
ابراهیم حیدری و نقش چشمگیرش در حفاظت آثار تاریخی
ابراهیم حیدری، متولد ۱۳۲۶ در قروه، از باستان‌شناسان و مدیران باسابقه میراث فرهنگی ایران است. او کارشناسی باستان‌شناسی خود را از دانشگاه تهران دریافت کرد و در طول خدمت خود مسئولیت‌های متعددی بر عهده داشت. حیدری مدیرکل میراث فرهنگی استان همدان و سپس مدیرکل میراث فرهنگی استان آذربایجان غربی بود و نزدیک به 30 سال مدیریت پایگاه میراث جهانی تخت سلیمان را بر عهده داشت. او در حوزه مرمت و حفاظت آثار تاریخی نیز نقش چشمگیری ایفا کرده و در پروژه‌های مهمی مانند جابه‌جایی کلیسای زور زور، مرمت بازار و مسجد جامع ارومیه و حفاظت از محوطه باستانی هگمتانه فعالیت داشته است. چهره‌های ماندگار پس از معرفی، با تشویق پرشور حاضران به صحنه آمدند و لوح تقدیر ویژه خود را از مسئولان دریافت کردند. این لحظه نه‌تنها تجلیل از یک فرد، بلکه قدردانی از راهی بود که آنان برای پاسداشت هویت ملی پیموده بودند. این بزرگداشت‌ها فرصتی است برای بازخوانی نقش بیبدیل کسانی که اغلب در سکوت و به دور از هیاهوی رسانه‌ای، در مرمت بناها، گردآوری آثار و انتقال دانش و تجربه به نسل جوان کوشیده‌اند. معرفی و تجلیل از چنین چهره‌هایی می‌تواند انگیزه‌ای برای استمرار راه حفاظت از میراث فرهنگی و الهام‌بخش نسل‌های آینده باشد. چهارمین نکوداشت چهره‌های ماندگار میراث فرهنگی در حالی به پایان رسید که یاد و نام این بزرگان بار دیگر بر اهمیت پیوند میان گذشته و آینده و ضرورت پاسداری از میراث مشترک ملی تأکید کرد.
آخرین مطالب منتشر شده در روزنامه شرق را از طریق این لینک پیگیری کنید.
