حق تأمین اجتماعی؛ اصل فراموش‌شده قانون اساسی

به گزارش گروه رسانه‌ای شرق،

«اگر به گذشته بازگردم، شغلی انتخاب می‌کنم با تأمین اجتماعی!»؛ شاید باورکردنی نباشد‌ این جملات گفته‌های احمد محمود، خالق رمان‌های ماندگاری همچون «همسایه‌ها» و «مدار صفر درجه» باشد که در مستندی که از زندگی او ساخته شده، بیان می‌کند. تحمل روزهای سخت بیماری و مشکلات ناشی از آن، حتی او را به تردید از مسیری که رفته واداشته بود. در مناسبت‌های تقویم رسمی کشور 25 تیرماه به نام «روز بهزیستی و تأمین اجتماعی» نام‌گذاری شده است. دلیل این انتخاب، تصویب «لایحه قانونی تصویب سازمان بهزیستی کشور» در 25 تیرماه 1359 در شورای انقلاب است.

هدف حقوق تأمین اجتماعی، حمایت از افراد جامعه در برابر خطرات ناشی از فقدان یا زوال کسب درآمد است. جلوگیری از فقر و تأمین کمترین استانداردهای لازم، آثار اجتماعی زیادی دارد که دولت‌ها توجه ویژه‌ای به آن دارند.

پس از انقلاب اسلامی، به منظور تحقق شعارهای انقلاب، در قانون اساسی یک اصل به شکل خاص به این موضوع اختصاص یافت و در چند اصل دیگر نیز به این مهم اشاره شد. در اصل بیست‌و‌نهم قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران که در فصل سوم (حقوق ملت) جای گرفته، آمده است: «برخورداری از تأمین اجتماعی از نظر بازنشستگی، بی‌کاری، پیری، ازکارافتادگی، بی‌سرپرستی، درراه‌ماندگی، حوادث و سوانح، نیاز به خدمات بهداشتی درمانی و مراقبت‌های پزشکی به‌صورت بیمه و غیره، حقی است همگانی. دولت موظف است طبق قوانین از محل درآمدهای عمومی و درآمدهای حاصل از مشارکت مردم، خدمات و حمایت‌های مالی فوق را برای یک‌یک افراد کشور تأمین کند‌». این اصل در جریان تصویب قانون اساسی در جلسه بیست‌و‌نهم به تاریخ دوم مهرماه 1358 مطرح می‌شود و در نهایت با 54 رأی موافق، هفت ممتنع و بدون مخالف به تصویب مجلس بررسی نهایی قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران می‌رسد.

تأمین اجتماعی تنها محدود به این اصل نیست و در اصول متعددی همچون‌ بند 12 اصل 3 (پی‌ریزی اقتصاد صحیح و عادلانه بر طبق ضوابط اسلامی جهت ایجاد رفاه و رفع فقر و برطرف‌ساختن هر نوع محرومیت در زمینه‌های تغذیه و مسکن و کار و بهداشت و تعمیم بیمه)، اصل 21 (تأمین حقوق اجتماعی زنان در همه ابعاد همچون دوران بارداری، حضانت فرزند، بیمه خاص زنان سالخورده و بی‌سرپرست و امکان قیمومت به مادران)، اصل 28 (وظیفه دولت بر فراهم‌کردن امکان اشتغال به کار برای همه افراد)، اصل 31 (تکلیف دولت بر تأمین مسکن مناسب برای همه ایرانیان با اولویت افراد نیازمند مانند روستاییان و کارگران)‌ و‌ بند‌های مختلف اصل 43 (بنیان نظام اقتصادی با هدف تأمین نیازهای اساسی، تنظیم برنامه اقتصادی کشور به صورتی که ساعات کار چنان باشد که افراد علاوه بر تلاش شغلی، فرصت و توان شرکت در فعالیت‌های سیاسی و اجتماعی و افزایش مهارت را داشته باشند و...).

زیست بهتر برای جامعه در دیگر اسناد بالادستی هم مورد تأکید قرار گرفته است. در یکی از فرازهای «سند چشم‌انداز جمهوری اسلامی ایران در افق 1404 هجری شمسی» که دوره آن امسال به پایان می‌رسد و بنا بر نظر بیشتر کارشناسان، آن‌چنان که انتظار می‌رفت به اهداف خود نرسیده است، می‌خوانیم: «برخوردار از سلامت، رفاه، امنیت غذایی، تأمین اجتماعی، فرصت‌های برابر، توزیع مناسب درآمد، نهاد مستحکم خانواده، به دور از فقر، فساد، تبعیض، و بهره‌مند از محیط زیست مطلوب». در همین راستا به‌تازگی و در 21 فروردین 1401 «سیاست‌های کلی تأمین اجتماعی» در 9 بند توسط رهبر انقلاب ابلاغ شد تا برنامه‌ریزی‌های بعدی بر این اساس شکل بگیرد.

در این متن به مواردی همچون‌ استقرار نظام جامع و یکپارچه تأمین اجتماعی، پایبندی به حقوق و رعایت تعهدات بین‌نسلی، اصلاح قوانین و ساختارها و تشکیلات جهت تأمین عدالت و یکسان‌سازی قواعد، امور بیمه پایه برای آحاد جامعه، حفظ قدرت خرید اقشار ضعیف جامعه از طریق متناسب‌سازی مزد شاغلان و مستمری بازنشستگان، کاهش فاصله طبقاتی با هدفمندسازی یارانه‌ها، زدودن جلوه فقر و آسیب‌های اجتماعی از محلات کم‌برخوردار شهری و مناطق روستایی و عشایری، استقرار نظام ملی نیکوکاری، ارائه خدمات به منظور تحکیم خانواده و فرزندآوری‌ و مهم‌‌تر از همه «الزام به تهیه پیوست تأمین اجتماعی برای طرح‌ها و برنامه‌های کلان کشور» اشاره شده است.

خردادماه سال گذشته و در جریان تصویب «قانون برنامه پنج‌ساله هفتم پیشرفت جمهوری اسلامی ایران»، فصل ششم با عنوان «تأمین اجتماعی، سیاست‌های حمایتی و توزیع عادلانه درآمد»‌‌ در دو ماده 30 و 31 به این موضوع اختصاص یافت. برای مثال، در بند «پ» ماده 31، وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی مکلف به ایجاد بانک زمان برای ارائه خدمات رایگان به افرادی که نیاز به مراقبت‌های ویژه از‌جمله نگهداری سالمندان دارند، شده است. متأسفانه تا به امروز برای موضوع «در‌راه‌ماندگی» که علاوه بر قانون اساسی در شریعت اسلام با اصطلاح «ابن‌سبیل» یاد شده، اقدامی صورت نگرفته است.

اگر به ادارات تأمین اجتماعی مراجعه کنیم، ‌با شهروندانی مواجه می‌شویم که در راهروها سرگردان هستند. بیشترین دلیل این سرگردانی دو چیز است: عدم آگاهی از قوانین و مقررات تأمین اجتماعی و دیگری سوء‌استفاده کارفرما از قوانین و محروم‌کردن افراد تحت پوشش از بخشی از حقوق خود با عدم پرداخت حق بیمه. متأسفانه عموم جامعه از قوانین بهزیستی و تأمین اجتماعی اطلاع چندانی ندارند. از صداوسیما انتظار می‌رود بنا بر وظیفه قانونی خود به‌عنوان یک دانشگاه عمومی، در کنار تبلیغ کالاهای شرکت‌های بزرگ، مردم را با حقوق شهروندی خود نیز آگاه کند.