زخم باز «سویدا»

به گزارش گروه رسانه‌ای شرق،

 بار دیگر بحران در سویدا، شهری در جنوب غربی سوریه، بالا گرفت. تصاویر منتشر‌شده از درگیری‌های سنگین میان دروزی‌ها و نیروهای دولت موقت سوریه، سویدا را در آتش‌ نشان می‌دهد. درگیری‌ها در سویدا فرصتی به اسرائیل داده است تا راه خود را به سوریه بیش از قبل باز کند. تل‌آویو مدت‌هاست که می‌گوید برای تأمین امنیت اقلیت دروزی در سوریه دست به کار خواهد شد. اما چرا منطقه سویدا مانند انباری از باروت شده و به‌طور مداوم آرامش نسبی موجود در دمشق را زیر سؤال می‌برد؟

سویدا؛ شهری کوهستانی با تاریخی پرچالش

سویدا، شهری در جنوب غربی سوریه است که در منطقه جبل‌الدروز واقع شده و صد کیلومتر با دمشق فاصله دارد. این نزدیکی نسبی به پایتخت باعث شده تا وقایع و درگیری‌های طایفه‌ای در سویدا، دمشق را به فکر مداخله فوری بیندازد. نزدیکی به مرز اردن و استفاده از مسیرهای منتهی به سویدا برای تجارت، سال‌هاست ‌این شهر و منطقه را به نقطه‌ای پراهمیت تبدیل کرده است. اکثریت ساکنان سویدا از جامعه دروزی هستند؛ گروهی مذهبی-قومی با ریشه‌های تاریخی در قرن یازدهم میلادی. دروزی‌ها فرهنگ و سنت‌های خاص خود را حفظ کرده‌اند و سویدا به‌عنوان یکی از مراکز اصلی این جامعه در جهان شناخته می‌شود. اما دروزی‌ها تنها ساکنان آن نیستند و مسلمانان سنی و مسیحیان نیز از دیگر ساکنان شهر به حساب می‌آیند. دولت بشار اسد به‌طور سنتی تلاش می‌کرد‌ از درگیری در سویدا جلوگیری کرده و وارد تنش با دروزی‌ها نشود؛ با‌این‌حال، اوضاع در دولت موقت به ریاست احمد الشرع متفاوت است.

 نقش دروزی‌ها در تاریخ سوریه و منطقه

شاید شناخته‌شده‌ترین چهره تاریخ دروزی‌ها، امل کلونی، وکیل شناخته‌شده حقوق بشر و همسر جورج کلونی بازیگر باشد. اما دروزی‌ها سال‌هاست در بخش‌های مهمی از خاورمیانه ساکن‌اند. در سوریه مهم‌ترین شهر دروزی‌ها سویدا محسوب می‌شود. آنها در سوریه معمولا با دیگر گروه‌های قومی اشتراکات زیادی ندارند و تلاش می‌کنند تا وارد مناسبات و منازعات سیاسی نشوند. حتی در سال‌های جنگ داخلی در سوریه، دروزی‌ها تلاش کردند تا آتش جنگ دامان آنها را نگیرد. دروزی‌ها تنها سه درصد از جمعیت سوریه را تشکیل می‌دهند. آنها که در قرن یازدهم از اسماعیلیه جدا شده‌اند، معمولا روابط پیچیده‌ای با قدرت دارند. مثلا در دوران عثمانی، سویدا مرکز مقاومت علیه استعمار بود و این مقاومت را مردی دروزی با نام سلطان‌پاشا الاطرش رهبری می‌کرد. با روی کار آمدن دولت حافظ اسد، دروزی‌ها که ارتباط خوبی با حزب بعث داشتند، در ارتش و سیستم اداری سوریه نقش نسبتا زیادی داشتند. درواقع پس از علوی‌ها، دروزی‌ها نفوذ زیادی در این کشور پیدا کردند؛ امری که مسلمانان سنی را خشمگین کرد. در دوران بشار اسد نیز ارتباط دروزی‌ها با قدرت کماکان ادامه پیدا کرد. با آغاز جنگ داخلی در سوریه، اغلب آنها بی‌طرفی را انتخاب کردند؛ جمعیت دروزی نه مانند دیگر اقلیت‌ها به معترضان پیوست و نه مانند برخی گروه‌های علوی، سنگ اسد را به سینه زد. در‌عین‌حال، گروه‌های سنتی‌تر تلاش کردند تا از ترس گروه‌های افراطی مانند داعش، به سمت دولت بشار اسد متمایل شوند. دولت اسد در حمایت از دروزی‌ها به‌عنوان یک اقلیت مهم سوری سنگ تمام گذاشت. وقتی در سال ۲۰۱۵ صدها دروزی به دست گروه‌های افراطی کشته شدند، دروزی‌ها به فکر تشکیل یک نیروی دفاعی با نام رجال الکرامه افتادند؛ گروهی که زمینه‌ساز خود‌‌مختاری آنها شد.

 تنش در سویدا و شهرهای دروزی‌نشین

در سال ۲۰۲۰ هر‌چند جنگ داخلی به پایان رسیده بود‌، اما مشکلات پسا‌جنگ دامن همه سوری‌ها را گرفته بود و دروزی‌ها نیز از این قاعده مستثنا نشدند. مشکلات زیرساختی، فقر و کمبود سوخت و فساد دولتی باعث شد ‌آنها نیز به جمع منتقدان بشار اسد بپیوندند و سویدا شاهد برخی اعتراضات علیه دولت مرکزی وقت شد و آنها حتی خواهان کنار‌رفتن اسد از قدرت بودند. با خروج اسد از دمشق، وضعیت برای دروزی‌ها دشوارتر شد. دشمنان دیرین یعنی افراطی‌ها، بر روی کار آمدند و هر‌چند برخی از دروزی‌ها با مخالفان اسد همدل بودند، اما دولت جدید آن چیزی نبود که انتظارش را داشته باشند. افراطی‌ها که سردسته آنها حالا در دمشق به قدرت رسیده بود، سابقه بسیار بدی در مقابله با اقلیت‌هایی مانند دروزی‌ها داشتند که نگرانی‌های زیادی به بار آورده بود. بعد از خروج اسد از قدرت، بادیه‌نشینان سوری فرصت را برای تسویه‌حساب با دروزی‌ها مغتنم دانستند. این اتفاق باعث شد تا سویدا از آذر‌ماه سال گذشته تا امروز بارها شاهد درگیری‌های خون‌بار باشد. دولت جولانی که به دلایل تاریخی و مذهبی از دروزی‌ها دل خوشی ندارد، آنها را متهم به جدایی‌طلبی می‌کند. دروزی‌ها البته می‌گویند قصدی برای این کار ندارند، اما شواهد حاکی از آن است که دولت الشرع برای حفظ مرزهای خود به شکل فعلی، با بحران روبه‌رو خواهد بود.

 چرا اسرائیل از دروزی‌ها حمایت می‌کند؟

بخشی از دروزی‌ها علاوه بر لبنان، در اسرائیل ساکن‌اند. اسرائیل با سابقه طولانی‌مدت نژادپرستی، هر‌چند در سرزمین‌های اشغالی حقوقی برای اقلیت‌ها قائل نیست، اما در سوریه درصدد حمایت از دروزی‌ها برآمده و خود را حامی حقوق این اقلیت در سراسر خاورمیانه می‌داند. دروزی‌های اسرائیل‌ که حدود 1.6 درصد از جمعیت این کشور را تشکیل می‌دهند، عمدتا در مناطق شمالی مانند جلیل، کوه کرمل و بلندی‌های جولان ساکن هستند. گروه‌های دروزی در سرزمین‌های اشغالی در ارتش اسرائیل نقش‌آفرینی می‌کنند و خود را وفادار به این ارتش به حساب می‌آورند. البته گروهی از دروزی‌ها که در بلندی‌های جولان ساکن‌اند، روابط متفاوتی با تل‌آویو داشته و هرگز زیر یوغ آن نرفته‌اند. از سوی دیگر، برای اسرائیل حمایت از اقلیت‌ها برای جلوگیری از نفوذ اسلام‌گراها از اهمیت زیادی برخوردار است. بااین‌حال، همین پشتیبانی که در درگیری اخیر به حملات هوایی علیه سوریه انجامید و طی سه روز‌ بحران سویدا را به سمت بدتر‌شدن هدایت کرد، باعث شده تا روابط میان دولت و دروزی‌ها از هر زمان دیگری پیچیده‌تر شود. ‌اسرائیل از سال ۲۰۱۸ به‌طور علنی از حمایت از دروزی‌های سویدا سخن گفته و این حمایت را در سال ۲۰۲۵ با اقدامات نظامی، مانند حملات هوایی به مواضع نیروهای سوری در سویدا، عملی کرد. برای اسرائیل، سویدا به دلیل نزدیکی به بلندی‌های جولان دارای اهمیت است و نمی‌تواند آن را به دولت جولانی ببازد. از سوی دیگر، به نظر می‌رسد سوریه واحد با مرزهای فعلی برای اسرائیل گزینه‌ جذابی نباشد. برخی از ناظران معتقدند دخالت اسرائیل در مسئله سویدا که از درگیری میان دروزی‌ها و یک قبیله عربی به دلیل ضرب‌و‌شتم یک جوان شروع شد، آغازی بر پایان تمامیت ارضی سوریه است. برخی از رهبران دروزی‌ با این سیاست‌های اسرائیل مخالف‌ هستند، اما گروهی از دروزی‌ها، تل‌آویو را حامی حقوق خود در مقابل تندروهایی می‌دانند که قدرت را در دمشق در دست دارند.