رقیب خوب، فرصت پنهان رشد در اکوسیستم فین‌تک
در بسیاری از زیست‌بوم‌های نوآور، رقابت نه‌فقط یک الزام اقتصادی، بلکه بخشی از فرهنگ حرفه‌ای است؛ اما رقابت تنها زمانی به رشد منجر می‌شود که در بستر اخلاق، انصاف و فرصت برابر شکل بگیرد. تجربه زیسته ما در فین‌تک ایران نشان می‌دهد که بیش از نبود منابع یا ضعف ساختارها، گاهی نبود یک رقیب قابل احترام، مسیر توسعه را کند می‌کند.
علیرضا هوشمند
در بسیاری از زیست‌بوم‌های نوآور، رقابت نه‌فقط یک الزام اقتصادی، بلکه بخشی از فرهنگ حرفه‌ای است؛ اما رقابت تنها زمانی به رشد منجر می‌شود که در بستر اخلاق، انصاف و فرصت برابر شکل بگیرد. تجربه زیسته ما در فین‌تک ایران نشان می‌دهد که بیش از نبود منابع یا ضعف ساختارها، گاهی نبود یک رقیب قابل احترام، مسیر توسعه را کند می‌کند.
رقابت سازنده، نه رقابت فرساینده
در فضای پرتلاطم اقتصاد دیجیتال ایران، بسیاری از بازیگران فین‌تک تلاش کرده‌اند با ارائه مدل‌های نوآورانه، فرایندهای مالی را ساده‌تر، شفاف‌تر و کاربرمحورتر کنند. اما رقابت، به‌تنهایی تضمین‌کننده موفقیت نیست؛ آنچه اهمیت دارد، نوع رقابت است. اینکه رقابت، دیگران را به جلو می‌راند یا مسیر را برای آنها تنگ می‌کند؛ اینکه انگیزه‌ساز است یا فرساینده! «رقیب خوب»، بازیگری است که با استانداردسازی، تجربه کاربری پیشرو و فناوری قابل اتکا، سایر بازیگران را به رشد و بازاندیشی وامی‌دارد. این نوع رقیب، حتی در سکوت، موجب پویایی اکوسیستم می‌شود؛ مانند رابطه‌ای که در بازار جهانی میان برندهایی همچون اپل و سامسونگ شکل گرفته؛ رقابتی که نه‌تنها به حذف نینجامیده، بلکه با حفظ اصول، به ارتقای هر دو منجر شده است. در مقابل، رقابت‌هایی وجود دارند که با اعمال سلطه پنهان، محدودسازی دسترسی یا ایجاد وابستگی‌های قراردادی، مسیر را برای دیگران مسدود می‌کنند. این مدل، در برخی بازارهای جهانی نیز شناخته‌شده است؛ جایی‌که بازیگر مسلط، با تصاحب زنجیره توزیع و قیمت‌گذاری ناعادلانه، فضا را برای تنوع و نوآوری از بین می‌برد. چنین رقابت‌هایی اگرچه شاید قانونی باشند، اما مشروعیت اخلاقی‌شان محل تأمل است.
الگوی جهانی؛ از حمایت رقابت تا بلوغ اکوسیستم
در کشورهایی مانند بریتانیا، هند یا سنگاپور، نهادهای تنظیم‌گر نقش تسهیلگر رقابت سالم را ایفا می‌کنند. در بریتانیا، راه‌اندازی «Regulatory Sandbox» توسط FCA، به استارتاپ‌ها این امکان را داد تا بدون ترس از فشار بازار، راهکارهای خود را آزمایش کنند. در هند نیز بانک مرکزی با اصرار بر APIهای باز و جلوگیری از انحصار، بستری ساخت که در آن بازیگران کوچک‌تر هم بتوانند رشد کنند. تجربه این کشورها نشان می‌دهد رقابت واقعی، زمانی معنا دارد که فرصت‌ها برابر باشد، دسترسی به زیرساخت‌ها منصفانه و فضای رشد برای همه باز باشد؛ نه‌فقط برای چند بازیگر مسلط.
نقش اخلاق در رقابت‌های بومی
در اکوسیستم فین‌تک ایران نیز تجربه‌های گوناگونی از رقابت دیده‌ایم؛ رقابت‌هایی که ما را به رشد رساندند و رقابت‌هایی که با فشارهای غیرفنی، صرفا مانع رشد شدند. رفتارهایی مانند محدودسازی پنهان یا اعمال شرایط ترجیحی، نه‌تنها کسب‌وکارهای دیگر، بلکه اعتماد عمومی را نیز تضعیف می‌کنند. در چنین فضایی، مهم است که نهادهای ناظر، صرفا داور نمانند و نقش فعال‌تری در متعادل‌سازی رقابت ایفا کنند.
سه ویژگی رقیب قابل احترام عبارت‌اند از:
۱- الهام‌بخش‌بودن: نه تهدید به حذف، بلکه انگیزه برای ارتقا
۲- استانداردسازی: بالابردن سطح تجربه کاربر و محصول در بازار
۳- گفت‌وگوی حرفه‌ای: حضور روی میز مذاکره، نه در حاشیه آن.
این نوع رقابت، نه‌فقط اخلاقی است، بلکه پایدار و مقوم رشد جمعی خواهد بود.
ضرورت بازتعریف رقابت در فین‌تک ایران
اکوسیستم فین‌تک ایران، امروز در آستانه یک بلوغ بزرگ ایستاده است. اما این بلوغ تنها زمانی به ثمر می‌نشیند که مفاهیمی همچون «رقیب» و «رقابت» نیز بازتعریف شوند. تا زمانی که رقابت بر پایه فشار، حذف یا تسلط نانوشته تعریف شود، توسعه محدود، ناهموار و ناپایدار باقی خواهد ماند. اما اگر مفهوم رقیب خوب و قابل احترام در فرهنگ حرفه‌ای ما نهادینه شود، مسیر رشد نه‌تنها سریع‌تر، بلکه سالم‌تر، عادلانه‌تر و ماندگارتر خواهد بود. در شرایطی که اقتصاد دیجیتال ایران هنوز با سوءتفاهم‌ها، مقاومت‌ها و محدودیت‌های ساختاری زیادی روبه‌رو است، تقویت یک رقابت اخلاق‌محور و حرفه‌ای، دیگر فقط یک دغدغه صنفی نیست، بلکه مسئولیتی است بر دوش همه ما در مسیر ساختن اعتماد به اقتصاد نوپای دیجیتال کشور. اگر بازیگران اصلی این حوزه، در عین رقابت، بر رشد جمعی و حفظ سلامت اکوسیستم تمرکز نکنند، فضایی که همین امروز به‌سختی به‌دست آمده، به‌سادگی از دست خواهد رفت.
