زمینه‌های توسعه؛ نقد و رسانه
رفتار هیچ حاکمیتی بی‌تأثیر از تصمیم مردم نیست. آگاهی مردم هم مبنای هر تصمیم درست است. نقد و رسانه مستقل، ارکان آگاهی عمومی هستند. وقتی رسانه مستقل نباشد، نقش مبلغ و کارکرد تریبون می‌گیرد.
رفتار هیچ حاکمیتی بی‌تأثیر از تصمیم مردم نیست. آگاهی مردم هم مبنای هر تصمیم درست است. نقد و رسانه مستقل، ارکان آگاهی عمومی هستند. وقتی رسانه مستقل نباشد، نقش مبلغ و کارکرد تریبون می‌گیرد. به تعبیر عطار، غرض پرده حقیقت می‌شود. موانع آگاهی از موضوعات ادبیات عرفانی ما بوده است. بعدها فرانسیس بیکن موانع آگاهی را با نام «بت» طبقه‌بندی کرده است. عطار گفته است: «بینداز این‌همه بت با تو در پوست/ که با بتخانه نتوان شد بر دوست». در مثنوی مولوی نیز آمده: «چون غَرَض آمد، هنر پوشیده شد/ صد حجاب از دل به سوی دیده شد». در غزلیات مولوی هم آمده است: «نی بند خلق باشم نی از کسی تراشم/ مرغ گشاده پایم برگ قفس ندارم. آن لحظه با خود آیم کز محو بیخود آیم/ شش دانگ آن گهم که بیرون ز پنج و چارم».
جنگ‌ها و بحران‌هایی که شاهنامه نقل کرده، اغلب معلول ناآگاهی فردی یا جمعی هستند. عطار برای جایگاه مشابه منتقد می‌گوید: «او چو آزاد است از شاه و سپاه/ بی‌غرض گوید سخن این جایگاه». ابوسعید در اسرارالتوحید می‌گوید (نقل به مضمون): «هیچ وابستگی یا نسبتی بالاتر از وابستگی به حقیقت نیست». زمانی که جریان نقد عمدتا مأموریت شاعران بوده، شاملو (نقل به مضمون) گفته بود: ذره‌ای وابستگی باعث انحراف منتقد می‌شود. استقلال لازمه نقد و رسانه است. استقلال فقط عدم وابستگی نیست؛ کمترین اشتراک منافع یا تضاد منافع موجب نقض استقلال است. خطر تضاد منافع گاهی بیشتر از خطر وابستگی است. مثلا در یک نظام فرضی، آسیب رسانه‌های مخالف، اپوزیسیون یا حتی رسانه‌های رقیب، گاهی بیشتر از رسانه‌های وابسته است؛ چون رسانه وابسته عمدتا انگیزه تحسین نادرست دارد. رسانه مخالف، انگیزه تخریب دارد. استقلال رسانه به طور خودکار آن را از آسیب تحریف حفظ می‌کند.
برای نقد و رسانه، دو عنصر نبود سانسور و استقلال لازم است، اما آسیب عدم استقلال بیشتر از سانسور است. سانسور موجب محدودیت در جریان اطلاعات می‌شود، اما الزاما باعث نشر اطلاعات نادرست نمی‌شود. نبود استقلال، باعث رواج اطلاعات نادرست و باورسازی غلط می‌شود. این پدیده علت اصلی تحریف آگاهی جمعی و مبنای اصلی تصمیم‌های نامناسب همگانی است. روابط و عملکرد درست عناصر جامعه اگر تابع مکانیسم منطقی باشد، پایدار می‌ماند. استقلال مهم‌ترین عنصر برای عملکرد درست در سیستم نقد و رسانه است. برای تحقق مأموریت نقد و رسانه، نخبگان کشور بدون هیچ ملاحظه‌ای باید در‌این‌باره آگاهی‌بخشی کنند. آسیب‌های عدم استقلال در برخی عناصر جامعه با موضوع «تعارض منافع» در بخش‌های بعدی این نوشتار طرح می‌شود. در مسیر توسعه پایدار، رعایت الزامات این موضوع هم به طور سیستماتیک و دائمی مانع بسیاری از آسیب‌ها می‌شود.
