«شرق» از تداوم دیپلماسی هسته‌ای ایران در سایه توقف مذاکرات گزارش می‌دهد
کانال‌های باز سیاست خارجی تهران
با وجود توقف موقت مذاکرات، همچنان شاهد تداوم دیپلماسی هسته‌ای تهران و کانال‌های باز سیاست خارجی هستیم. در این راستا، عباس عراقچی، وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران، عصر روز جمعه در تماس تلفنی با آنتونیو گوترش، دبیرکل سازمان ملل متحد، آخرین تحولات مرتبط با گفت‌وگوهای غیرمستقیم ایران و ایالات متحده را تشریح و بر تعهد ایران به مسیر دیپلماتیک تأکید کرد.
مهدی بازرگان: با وجود توقف موقت مذاکرات، همچنان شاهد تداوم دیپلماسی هسته‌ای تهران و کانال‌های باز سیاست خارجی هستیم. در این راستا، عباس عراقچی، وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران، عصر روز جمعه در تماس تلفنی با آنتونیو گوترش، دبیرکل سازمان ملل متحد، آخرین تحولات مرتبط با گفت‌وگوهای غیرمستقیم ایران و ایالات متحده را تشریح و بر تعهد ایران به مسیر دیپلماتیک تأکید کرد. این تماس که در بحبوحه مذاکرات حساس هسته‌ای و واکنش‌های منطقه‌ای رخ داد، نشان‌دهنده تلاش تهران برای حفظ و تداوم دیپلماسی در مواجهه با چالش‌های بین‌المللی است.
به گزارش پایگاه اطلاع‌رسانی دولت، عباس عراقچی روز جمعه در تماس تلفنی با آنتونیو گوترش، دبیرکل سازمان ملل متحد، ضمن تبادل نظر درباره تحولات منطقه‌ای و بین‌المللی، او را در جریان آخرین روند مذاکرات غیرمستقیم ایران و آمریکا و تمهیدات عمان برای برنامه‌ریزی دور بعدی این گفت‌وگوها قرار داد. عراقچی با اشاره به رویکرد مسئولانه ایران در انتخاب مسیر دیپلماتیک برای حل مسئله برنامه هسته‌ای صلح‌آمیز، اظهار کرد پیشبرد این مسیر مستلزم اراده جدی و واقع‌بینی از سوی طرف مقابل است. او تأکید کرد: «ایران به عنوان عضو معاهده منع اشاعه هسته‌ای (ان‌پی‌تی) در کنار پایبندی به تعهدات خود، بر بهره‌مندی ملت ایران از انرژی هسته‌ای برای مقاصد صلح‌آمیز، که لازمه آن انجام غنی‌سازی است، اصرار دارد».
عراقچی در بخش دیگری از گفت‌وگوی تلفنی با گوترش به برگزاری چند دور گفت‌وگو با سه کشور اروپایی (آلمان، فرانسه و انگلیس) در یک سال گذشته اشاره و بر آمادگی ایران برای ادامه تعامل با این طرف‌ها تأکید کرد. او ابراز امیدواری کرد که این سه کشور رویکرد سازنده‌ای در قبال حل‌وفصل مسالمت‌آمیز اختلافات موجود اتخاذ کنند. این اظهارات در حالی مطرح شد که مذاکرات ایران با تروئیکای اروپایی که قرار بود روز جمعه در رم برگزار شود، به دلایل نامشخص به تعویق افتاده است. هرچند این تعویق در بسته خبری جدید به صورت مستقیم تأیید نشده، اما اشاره عراقچی به گفت‌وگوهای گذشته نشان‌دهنده تلاش ایران برای حفظ کانال‌های دیپلماتیک با اروپا‌ست.
عراقچی همچنین با اشاره به تجارب گذشته و بدعهدی‌های طرف‌های مقابل، رسیدن به تفاهمی متوازن و پایدار را مستلزم خودداری از طرح مباحث فراقانونی و مغایر با ان‌پی‌تی دانست و افزود: «اطمینان‌بخشی درباره انجام تعهدات در زمینه خاتمه مؤثر تحریم‌ها و انتفاع اقتصادی ایران ضروری است». مسئول دیپلماسی کشورمان، «رفتارها و گفتارهای ضدونقیض مقامات آمریکایی و ادامه تحریم‌ها و تهدیدات را عامل تشدید بی‌اعتمادی و سوءظن درباره جدیت آمریکا در دیپلماسی توصیف کرد». آنتونیو گوترش در این گفت‌وگو از رویکرد مبتکرانه عراقچی در تبیین تحولات مرتبط با مذاکرات قدردانی و بر اهمیت ادامه این روند تا حصول نتیجه تأکید کرد. گوترش همچنین مراتب تسلیت و همدردی خود را به دلیل حادثه انفجار در بندر شهید رجایی ابراز کرد که نشان‌دهنده توجه او به مسائل انسانی و منطقه‌ای ایران بود.
مواضع ایران در قبال حق غنی‌سازی
هم‌زمان با تماس تلفنی وزیر امور خارجه با دبیر کل سازمان ملل در راستای پیشبرد دیپلماسی هسته‌ای، عباس عراقچی در پستی در شبکه اجتماعی ایکس، با تأکید بر حقوق ایران تحت معاهده ان‌پی‌تی، اظهار کرد: «تکرار دروغ واقعیت‌های بنیادین را تغییر نمی‌دهد. ایران به عنوان یکی از امضاکنندگان مؤسس معاهده ان‌پی‌تی، کاملا حق داشتن چرخه کامل سوخت هسته‌ای را دارد». او در ادامه نوشته خود یادآور شد: «چند عضو ان‌پی‌تی وجود دارند که اورانیوم را غنی‌سازی می‌کنند، درحالی‌که سلاح‌های هسته‌ای را کاملا رد می‌کنند. این باشگاه شامل چند کشور آسیایی، اروپایی و آمریکای جنوبی نیز می‌شود». سکان‌دار سیاست خارجی ایران، با انتقاد از مواضع حداکثری و لفاظی‌های تحریک‌کننده، هشدار داد: «از این رویکرد چیزی جز نابودکردن شانس موفقیت حاصل نمی‌شود».
این اظهارات عراقچی در واکنش به سخنان مارکو روبیو، وزیر امور خارجه آمریکا، مطرح شد که بامداد جمعه در مصاحبه با فاکس‌نیوز بار دیگر خواستار ممنوعیت غنی‌سازی بومی در ایران شده بود. روبیو مدعی آن بود: «اگر تهران خواهان یک برنامه هسته‌ای صلح‌آمیز باشد، راهش این است که رآکتورها را بسازد و اورانیوم غنی‌شده وارداتی را برای سوخت آنها استفاده کند». اما همتای ایرانی روبیو با رد این دیدگاه، بر حق قانونی ایران برای غنی‌سازی تأکید کرد و آن را بخشی جدایی‌ناپذیر از برنامه هسته‌ای صلح‌آمیز دانست.
میخائیل اولیانوف، نماینده روسیه در آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، هم در تأیید مواضع عراقچی، حقوق ایران تحت معاهده ان‌پی‌تی را انکارناپذیر توصیف کرد. این دیپلمات روس اظهار کرد: «وزیر خارجه ایران کاملا درست می‌گوید». به گفته اولیانوف: «براساس ان‌پی‌تی، کشورهای عضو نه‌تنها تعهدات اساسی دارند، بلکه از حقوق اساسی نیز برخوردارند که نمی‌توان آنها را زیر سؤال برد». نماینده روسیه در آژانس بین‌المللی انرژی اتمی با اشاره به حساسیت مرحله کنونی مذاکرات، از اظهارنظر درباره جزئیات خودداری کرد، اما تأکید او بر حقوق ایران نشان‌دهنده حمایت مسکو از موضع تهران در برابر فشارهای غربی بود. جالب اینجاست که کیهان نیز در مطلبی نوشت: «طرف ایرانی شاید آماده باشد سطح غنی‌سازی را تا آستانه‌ای غیرنظامی کاهش دهد و اجازه دهد این کاهش به صورت مستقل راستی‌آزمایی شود، اما هرگز به خلع کامل هسته‌ای تن نخواهد داد».
سرسخت‌ترین مخالفان مذاکره با ایران در حال حذف؟
پس از کنار‌رفتن مایک والتز، مشاور امنیت ملی سابق کاخ سفید که چندان موافق مذاکره با تهران نبود، بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل، نیز که سال‌ها به عنوان یکی از سرسخت‌ترین مخالفان مذاکرات هسته‌ای ایران شناخته می‌شد، اکنون با بحرانی سیاسی مواجه است که ممکن است به پایان حضور او در قدرت منجر شود. گزارش‌های اخیر از احتمال توافقی قضائی حکایت دارند که می‌تواند نتانیاهو را در ازای پذیرش اتهامات فساد، از صحنه سیاسی کنار بزند. این تحولات هم‌زمان با سکوت غیرمنتظره او در قبال مذاکرات جاری ایران و ایالات متحده رخ داده است که نشان‌دهنده تغییر رویکرد او تحت فشارهای داخلی و وابستگی به حمایت دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، است.
روزنامه عبری «معاریو» گزارش داد که پیشنهادی قضائی به نتانیاهو ارائه شده است تا با اقرار به اتهامات در پرونده‌های فساد خود، از سیاست کناره‌گیری کند. این ایده که پیش‌تر نیز در محافل حقوقی و سیاسی اسرائیل مطرح شده بود، اکنون با جدیت بیشتری بررسی و به عنوان راه‌حلی برای پایان‌دادن به بن‌بست سیاسی طولانی‌مدت در اسرائیل دیده می‌شود. اسحاق هرتزوگ، رئیس‌جمهور اسرائیل، در گفت‌وگو با «یدیعوت آحارونوت» این پیشنهاد را تأیید و اظهار کرد چنین توافقی می‌تواند تنش‌های سیاسی و اجتماعی را کاهش دهد و گزینه‌ای عملی برای عبور از بحران کنونی باشد.
نتانیاهو با اتهامات سنگینی در سه پرونده قضائی، معروف به پرونده‌های ۱۰۰۰، ۲۰۰۰ و ۴۰۰۰، مواجه است که شامل دریافت رشوه، کلاهبرداری و سوءاستفاده از اعتماد عمومی می‌شود. در پرونده ۱۰۰۰، او متهم به دریافت هدایای گران‌قیمت از چهره‌های تجاری در ازای تسهیلات قانونی یا دیپلماتیک است. پرونده‌های ۲۰۰۰ و ۴۰۰۰ نیز به دست‌کاری در پوشش رسانه‌ای به نفع او مربوط می‌شوند. آویخای مندلبلیت، مشاور حقوقی پیشین کابینه، در نوامبر ۲۰۱۹ کیفرخواست رسمی علیه نتانیاهو صادر کرد، اما او اتهامات را رد کرده و آنها را بخشی از کارزار سیاسی برای برکناری خود می‌داند. این پرونده‌ها سال‌ها بحران سیاسی در اسرائیل ایجاد کرده و منجر به برگزاری پنج انتخابات در کمتر از چهار سال شده است.
به موازات موقعیت لرزان و شکننده «بی‌بی» در عالم قدرت، آسوشیتدپرس هم گزارش داد که نتانیاهو، برخلاف اعتراضات شدید خود در سال ۲۰۱۵ علیه توافق هسته‌ای (برجام)، در مذاکرات کنونی سکوت اختیار کرده است. او برنامه هسته‌ای ایران را تهدیدی وجودی برای اسرائیل می‌داند، اما به دلیل وابستگی به حمایت دونالد ترامپ که او را بهترین دوست اسرائیل می‌داند، از انتقاد علنی خودداری می‌کند. یوئل گوزانسکی، کارشناس مسائل ایران در مؤسسه مطالعات امنیت ملی تل‌آویو، اظهار کرد: «نتانیاهو نمی‌تواند کاری برخلاف دونالد ترامپ انجام دهد. او فلج شده است». نتانیاهو در سخنرانی اخیر در بیت‌المقدس، شرایط خود برای توافق هسته‌ای را با دونالد ترامپ مطرح کرد و خواستار برچیدن کامل زیرساخت‌های هسته‌ای ایران و جلوگیری از توسعه موشک‌های بالستیک شد.
نخست‌وزیر اسرائیل مدعی بود: «به رئیس‌جمهور دونالد ترامپ گفتم که امیدوارم مذاکره‌کنندگان این کار را انجام دهند. ایران نباید به سلاح هسته‌ای دست یابد». نتانیاهو توافقی مشابه توافق لیبی در سال ۲۰۰۳ را ترجیح می‌دهد، اما ایران بارها اعلام کرده که از حق غنی‌سازی خود دست نخواهد کشید. ایتان گیلبوا، کارشناس روابط آمریکا و اسرائیل، اذعان دارد: «نتانیاهو گرفتار شده است.
او انتظار داشت موقعیت اسرائیل در برابر ایران در دوران دونالد ترامپ بهبود یابد، اما عکس آن رخ داده است». آسوشیتدپرس در ادامه گزارش خود افزود: «اسرائیل فرصت محدودی برای حمله به تأسیسات هسته‌ای ایران دارد، اما بدون حمایت نظامی آمریکا، مشروعیت این اقدام را ندارد». در صورت نهایی‌شدن توافق هسته‌ای، نتانیاهو ممکن است برای انتقاد علنی با مشکل مواجه شود و احتمالا متحدان راست‌گرای خود را برای این کار اعزام کند. این تحولات در حالی رخ می‌دهد که بحران قضائی نتانیاهو جایگاه او را تضعیف کرده است. آخرین اصطکاک او با دونالد ترامپ در سال ۲۰۲۰، به دلیل تبریک پیروزی جو بایدن، روابط‌شان را سرد کرد که این تجربه احتمالا در سکوت کنونی او تأثیر داشته است. وضعیت کنونی نتانیاهو نه‌تنها آینده سیاسی او، بلکه نقش اسرائیل در مذاکرات هسته‌ای ایران را نیز تحت تأثیر قرار داده است.
