«شرق» از تعویق مذاکرات ایران و آمریکا و تحولات مرتبط گزارش می‌دهد
سایه تغییرات کابینه ترامپ بر دیپلماسی
در‌حالی‌که قرار بود دیروز جمعه مذاکرات ایران با تروئیکای اروپایی در رم کلید بخورد و امروز شنبه شاهد دور چهارم مذاکرات غیرمستقیم ایران و آمریکا باشیم، به‌ناگاه از عصر پنجشنبه فضای جدیدی به دلیل تعویق مذاکرات بر سیاست خارجی حاکم شده است. هرچند اخبار و گزارش‌های متناقضی درباره دلایل این تعویق منتشر شده است، اما هم‌زمانی آن با تحولاتی در کابینه دونالد ترامپ، این شائبه را تقویت می‌کند که دلیل هرچه باشد در طرف عمانی و ایرانی نیست، بلکه فعل و انفعالات سیاسی در کاخ سفید شرایط را مبهم کرده است.
مهدی بازرگان: در‌حالی‌که قرار بود دیروز جمعه مذاکرات ایران با تروئیکای اروپایی در رم کلید بخورد و امروز شنبه شاهد دور چهارم مذاکرات غیرمستقیم ایران و آمریکا باشیم، به‌ناگاه از عصر پنجشنبه فضای جدیدی به دلیل تعویق مذاکرات بر سیاست خارجی حاکم شده است. هرچند اخبار و گزارش‌های متناقضی درباره دلایل این تعویق منتشر شده است، اما هم‌زمانی آن با تحولاتی در کابینه دونالد ترامپ، این شائبه را تقویت می‌کند که دلیل هرچه باشد در طرف عمانی و ایرانی نیست، بلکه فعل و انفعالات سیاسی در کاخ سفید شرایط را مبهم کرده است. اظهارات مقامات ایرانی، آمریکایی، عمانی و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، همراه با گزارش‌های رسانه‌ای و واکنش‌های منطقه‌ای، تصویری چندوجهی از وضعیت کنونی ارائه می‌دهد.
اعلام تعویق مذاکرات و اظهارات رسمی طرفین
وزارت امور خارجه عمان روز پنجشنبه اول مِی ۲۰۲۵، اعلام کرد دور چهارم مذاکرات غیرمستقیم ایران و ایالات متحده که قرار بود روز شنبه در رم با میزبانی عمان برگزار شود، به دلایل لجستیکی و فنی به تعویق افتاده است. وزیر امور خارجه عمان اظهار کرد: «به دلایل لجستیکی، نشست ایران و آمریکا که به‌طور موقت برای شنبه برنامه‌ریزی شده بود، به تعویق افتاده است». او افزود: «تاریخ‌های جدید پس از توافق دو طرف اعلام خواهد شد». پیش‌تر، خبرگزاری آکسیوس به نقل از منابع آگاه گزارش داده بود که احتمال به تعویق افتادن این مذاکرات تا هفته آینده وجود دارد.
تمی بروس، سخنگوی وزارت امور خارجه آمریکا، در پاسخ به سؤالی درباره پست وزیر خارجه عمان در شبکه اجتماعی ایکس، اظهار کرد: «هیچ‌گاه زمان و مکان حضور ایالات متحده در دور چهارم مذاکرات تأیید نشده بود». بروس افزود: «بر‌اساس آنچه نماینده ما در مذاکرات می‌گوید، حدس می‌زنم در آینده نزدیک اتفاقی رخ خواهد داد و به محض اینکه این جزئیات را داشته باشیم، به شما اطلاع خواهیم داد». او تأکید کرد آمریکا درباره مکان یا زمان مذاکرات بحث نخواهد کرد، اما ممکن است جلسه‌ای در آینده نزدیک برگزار شود.
از سوی ایران، عباس عراقچی، وزیر امور خارجه، در شبکه ایکس نوشت: «ما به همراه طرف‌های عمانی و آمریکایی، تصمیم گرفتیم دور چهارم مذاکرات را به دلایل تدارکاتی و فنی به تعویق بیندازیم». عراقچی تأکید کرد: «هیچ تغییری در عزم ما برای دستیابی به یک راه‌حل مذاکراتی ایجاد نشده است. در‌واقع، ما بیش از هر زمان دیگری مصمم به دستیابی به یک توافق عادلانه و متوازن هستیم؛ توافقی که پایان تحریم‌ها را تضمین کند و اعتمادسازی کند که برنامه هسته‌ای ایران برای همیشه صلح‌آمیز خواهد ماند، ضمن آنکه حقوق ایران به طور کامل رعایت شود».
اسماعیل بقایی، سخنگوی وزارت امور خارجه ایران نیز در واکنش به اعلام تعویق مذاکرات توسط وزیر امور خارجه عمان، اظهار کرد: «تعویق گفت‌وگوها بنا بر پیشنهاد وزیر امور خارجه عمان بوده و درباره تاریخ احتمالی بعدی، متعاقبا اطلاع‌رسانی خواهد شد». او بر اراده ایران برای بهره‌گیری از دیپلماسی برای تأمین منافع ملی و خاتمه تحریم‌ها تأکید کرد.
در پیوست تأخیر دور چهارم مذاکرات تهران و واشنگتن، گفت‌وگوهای دیروز جمعه ایران و تروئیکای اروپایی نیز برگزار نشد. پیش‌تر خبرگزاری آکسیوس گزارش داده بود تعویق مذاکرات ایران و آمریکا ممکن است بر نشست سه‌جانبه ایران با تروئیکای اروپایی (انگلیس، فرانسه و آلمان) که قرار بود دیروز (جمعه) در رم برگزار شود، تأثیر بگذارد و احتمالا آن را نیز به تعویق بیندازد.
تحولات کابینه دونالد ترامپ و شائبه‌های سیاسی
هم‌زمان با اعلام تعویق مذاکرات، تغییرات درخور توجهی در کابینه امنیتی و سیاست خارجی دونالد ترامپ رخ داده که گمانه‌زنی‌هایی درباره ارتباط آنها با تعویق مذاکرات ایجاد کرده است. شبکه فاکس‌نیوز گزارش داد مایک والتز، مشاور امنیت ملی و معاون او، الکس وونگ، روز پنجشنبه اخراج شده‌اند. در مقابل، شبکه سی‌بی‌اس اعلام کرد والتز و وونگ قرار است به صورت داوطلبانه از سمت‌های خود کناره‌گیری کنند. سی‌بی‌اس هم نوشت: «مشاور امنیت ملی، مایک والتز و معاون او، الکس وونگ، قرار است از سمت‌های خود کناره‌گیری کنند».
خبرگزاری پولیتیکو گزارش داد استیو ویتکاف، فرستاده ویژه دونالد ترامپ، ممکن است جایگزین والتز در سمت مشاور امنیت ملی شود. پولیتیکو خبر داده بود: «ویتکاف، ممکن است جایگزین والتز شود». البته در نهایت مارکو روبیو، وزیر امور خارجه، به طور موقت مسئولیت مشاور امنیت ملی را بر‌عهده گرفته است. دونالد ترامپ در شبکه‌های اجتماعی اظهار کرد: «مارکو روبیو باورنکردنی است. وقتی مشکلی دارم، با مارکو تماس می‌گیرم، او آن را حل می‌کند».
مواضع ایران در قبال مذاکرات و تحریم‌ها
در این بین شاهد دور جدید تحریم‌های آمریکا بودیم که به بهانه انفجار بندر شهید رجایی اعمال شد. تحریم‌های جدید بی‌شک به تنش‌ها دامن زده و آینده مذاکرات را مبهم می‌کند. وزارت خزانه‌داری آمریکا روز سه‌شنبه ۱۲ فرد و نهاد در ایران و چین را به بهانه برنامه موشکی ایران تحریم کرد. وزارت خارجه آمریکا نیز روز چهارشنبه تحریم‌هایی علیه هفت نهاد و دو کشتی ایرانی اعمال کرد. دونالد ترامپ در تروث‌سوشال نوشت: «تمام خریدهای نفت یا محصولات پتروشیمی ایران باید متوقف شود». این تحریم‌ها با محکومیت ایران مواجه شد که آنها را نشانه‌ای از عدم جدیت آمریکا در دیپلماسی دانست.
وزارت امور خارجه ایران در بیانیه‌ای، با محکوم‌کردن «اصرار آمریکا بر ادامه و تشدید تحریم‌های غیرقانونی»، بر تعهد خود به دیپلماسی تأکید کرد. این بیانیه اظهار کرد: «متعاقب نامه رئیس‌جمهور آمریکا به رهبر انقلاب و اعلام آمادگی برای انتخاب مسیر دیپلماسی جهت حل بحران غیرضروری بر سر برنامه هسته‌ای صلح‌آمیز ایران، جمهوری اسلامی ایران با حسن نیت وارد گفت‌وگوی غیرمستقیم با آمریکا شد». بیانیه افزود: «طی سه دور گفت‌وگو، مذاکره‌کنندگان ایران بر‌اساس چارچوبی مبتنی بر حقوق بین‌الملل در زمینه استفاده صلح‌آمیز از انرژی هسته‌ای و خاتمه تحریم‌های ظالمانه، مواضع ملت ایران را تبیین کرده و برای نیل به تفاهمی عادلانه تلاش کرده‌اند».
ایران ادامه تحریم‌ها را نشانه‌ای از عدم جدیت آمریکا در دیپلماسی دانست و اعلام کرد: «ادامه این رفتارهای غیرقانونی هیچ تغییری در مواضع منطقی و مشروع ایران ایجاد نخواهد کرد. آزمودن دوباره شیوه‌های ناموفق، نتیجه‌ای جز تکرار ناکامی‌های پرهزینه قبلی نخواهد داشت». سخنگوی وزارت امور خارجه ایران نیز تحریم‌های جدید آمریکا علیه ۱۲ فرد و نهاد در ایران و چین به بهانه برنامه موشکی ایران و تحریم‌های وزارت خارجه آمریکا علیه هفت نهاد و دو کشتی ایرانی را محکوم کرد. وزارت خزانه‌داری آمریکا روز سه‌شنبه و وزارت خارجه آمریکا روز چهارشنبه این تحریم‌ها را اعمال کردند.
اظهارات مقامات آمریکایی و چارچوب مذاکرات
پس از تغییر و تحولات کاخ سفید، شاهد مواضع تازه مقامات آمریکایی در قبال مذاکرات و برنامه هسته‌ای کشورمان بودیم. دونالد ترامپ در مراسم روز ملی دعا در کاخ سفید، با اشاره به تحریم‌های جدید علیه بخش‌های نفت و پتروشیمی ایران اظهار کرد: «هر‌کسی که از ایران نفت بخرد، اجازه تجارت با آمریکا را نخواهد داشت». او در شبکه اجتماعی تروث‌سوشال نوشت: «هر کشور یا شخصی که نفت یا محصولات پتروشیمی از ایران خریداری کند، بلافاصله مشمول تحریم‌های ثانویه آمریکا خواهد شد». دونالد ترامپ همچنین مدعی شد ایران به دلیل تحریم‌ها در وضعیت دشواری قرار دارد و از گروه‌هایی مانند حماس و حزب‌الله حمایت مالی می‌کند.
مارکو روبیو، وزیر امور خارجه آمریکا، در مصاحبه با فاکس‌نیوز اظهار کرد: «اگر ایران خواهان یک برنامه هسته‌ای صلح‌آمیز باشد، راهی برای انجام آن وجود دارد: شما رآکتورها را بسازید و اورانیوم غنی‌شده وارداتی را برای سوخت آنها استفاده کنید». او افزود: «فقط کشورهایی که اورانیوم را غنی می‌کنند، کشورهایی هستند که سلاح هسته‌ای دارند. اگر ایران توانایی غنی‌سازی در سطح ۳.۶۷ درصد را داشته باشد، فقط چند هفته زمان می‌برد تا به سطح ۹۰ درصد برسد». روبیو تأکید کرد: «رئیس‌جمهور دونالد ترامپ، رئیس‌جمهوری صلح‌طلب است. او خواهان جنگ نیست».
مدل توافق؛ برجام دوم یا سند جدید؟
هرچند مذاکرات ایران و آمریکا هنوز به مرحله توافق نرسیده است، اما خبرگزاری رویترز به نقل از هشت منبع آگاه گزارش داد چارچوب اولیه مذاکرات، هسته اصلی برجام ۲۰۱۵ را حفظ می‌کند، اما با تفاوت‌هایی مانند افزایش مدت‌زمان به ۲۵ سال، نظارت‌های سخت‌گیرانه‌تر و تمدید بندهای غروب. منابع اظهار کردند ایران ذخایر اورانیوم با غنای ۶۰ درصد خود را رقیق، صادر یا تحت نظارت آژانس مهر‌و‌موم خواهد کرد و سطح غنی‌سازی را به ۳.۶۷ درصد محدود می‌کند. در ازای آن، ایران از کاهش تحریم‌ها برخوردار خواهد شد. یک مقام ایرانی به رویترز گفت: «این مذاکرات به نوعی برجام ۲ تبدیل می‌شود با الحاقاتی که به دونالد ترامپ اجازه می‌دهد آن را به عنوان پیروزی معرفی کند». ایران خواستار تضمین‌هایی برای جلوگیری از خروج مجدد آمریکا از توافق شده است.
در مقابل، رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، در گفت‌وگو با یو‌اس‌نیوز اظهار کرد توافق جدید متفاوت از برجام خواهد بود. گروسی گفت: «فکر نمی‌کنم دونالد ترامپ و روبیو به دنبال نسخه‌ای دیگر از برجام باشند. آنچه مد نظر است، چیزی جسورانه، شفاف و صریح است». او افزود: «وقتی این حجم از اورانیوم با غنای بالا انباشته می‌شود، بدون فعالیت صلح‌آمیز مشخص، جای نگرانی دارد. این ذخایر می‌توانند به خارج منتقل شوند». گروسی تأکید کرد مسئله غنی‌سازی در مرکز مذاکرات قرار دارد.
گوشه‌نشینی بی‌بی و فشارهای داخلی آمریکا
آسوشیتدپرس گزارش داد بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل، برخلاف اعتراضات شدید خود در سال ۲۰۱۵ علیه برجام، در مذاکرات کنونی سکوت اختیار کرده است. نتانیاهو در اورشلیم اظهار کرد شرایط خود برای توافق را با دونالد ترامپ در میان گذاشته؛ از جمله برچیدن کامل زیرساخت‌های هسته‌ای ایران و جلوگیری از توسعه موشک‌های بالستیک. او گفت: «به رئیس‌جمهور دونالد ترامپ گفتم امیدوارم مذاکره‌کنندگان این کار را انجام دهند». یوئل گوزانسکی، کارشناس مسائل منطقه‌ای، اظهار کرد: «نتانیاهو نمی‌تواند کاری برخلاف دونالد ترامپ انجام دهد». ایتان گیلبوا، کارشناس روابط آمریکا و اسرائیل، افزود: «نتانیاهو گرفتار شده است».
در آمریکا، فشارهای داخلی بر مذاکرات ادامه دارد. اندیشکده کوئینسی گزارش داد مذاکرات غیرمستقیم در عمان در ۱۹ آوریل و دور اخیر که «امیدوارکننده اما محتاطانه» توصیف شد، پیشرفت‌هایی داشته است. سناتور تام کاتن در مصاحبه با «هو هویت» اظهار کرد: «یک توافق خوب، توافقی است که تمامی مسیرهای دستیابی به بمب هسته‌ای را مسدود کند». پایگاه رسپانسبل‌استیت‌کرفت این اظهارات را نشانه نرم‌شدن موضع برخی چهره‌های تندرو دانست. سینا طوسی، عضو اندیشکده مرکز سیاست بین‌الملل، گفت: «اظهارات کاتن نشان‌دهنده کاهش مخالفت‌های داخلی با توافق احتمالی است».
در کل تعویق مذاکرات ایران و آمریکا و احتمال تأخیر در گفت‌وگوهای ایران و اروپا، همراه با تحولات کابینه دونالد ترامپ، فضای دیپلماتیک را پیچیده کرده است. اظهارات مقامات ایرانی، آمریکایی و عمانی نشان‌دهنده تعهد به دیپلماسی است، اما تحریم‌های جدید و تنش‌های داخلی در کاخ سفید موانعی ایجاد کرده‌اند. چارچوب پیشنهادی مذاکرات که ترکیبی از برجام با نظارت‌های سخت‌گیرانه‌تر است، همچنان در حال بررسی است؛ بااین‌حال، زمان‌بندی جدید گفت‌وگوها نامشخص است. هم‌زمانی تعویق با تغییرات کابینه، گمانه‌زنی‌هایی درباره تأثیر سیاست‌های داخلی آمریکا بر دیپلماسی ایجاد کرده است.
