چشم‌انداز دور چهارم مذاکرات ایران و آمریکا و چالش‌های پیش‌رو
اختلاف اصلی میان تهران و واشنگتن در دورهای اخیر مذاکرات بر سر توقف چرخه غنی‌سازی اورانیوم متمرکز شده است.
به گزارش گروه رسانه‌ای شرق ؛ آمریکا، خواستار توقف کامل غنی‌سازی و حتی انتقال ذخایر اورانیوم ایران به خارج شده است. در این باره، مارکو روبیو در مصاحبه‌ای با فاکس نیوز در تاریخ ۲ مه ۲۰۲۵ (۱۲ اردیبهشت ۱۴۰۴) اظهار داشت که ایران برای داشتن یک برنامه هسته‌ای صلح‌آمیز نیازی به غنی‌سازی داخلی اورانیوم ندارد. او مدعی شد که ایران می‌تواند مانند بسیاری از کشورهای دیگر، سوخت مورد نیاز برای رآکتورهای هسته‌ای خود را از خارج وارد کند. این پیشنهاذ از منظر ایران، «غیرقابل‌قبول» و مغایر با حقوق بین‌المللی است. چرا که غنی‌سازی اورانیوم، به‌عنوان بخشی از برنامه صلح‌آمیز هسته‌ای ایران، تحت نظارت آژانس بین‌المللی انرژی اتمی قرار دارد و تهران بارها تأکید کرده که این فعالیت‌ها برای اهداف غیرنظامی، از جمله تولید انرژی و تحقیقات پزشکی، ضروری است.
هم چنان موعد احتمالی دور چهارم مذاکرات غیرمستقیم ایران و آمریکا در یک فضای مبهم قرار دارد. با اینحال شبکه خبری المیادین روز دوشنبه از قریب‌الوقوع بودن این گفت‌وگوها خبر داد و منابع آگاه اعلام کردند که تهران و واشنگتن در حال تعیین زمان نهایی برای این نشست هستند. این مذاکرات، که با میانجی‌گری عمان در سه دور پیشین (۱۲، ۱۹، و ۲۶ آوریل ۱۴۰۴) در مسقط و رم برگزار شد، با هدف دستیابی به توافقی برای رفع تحریم‌های ظالمانه علیه ایران و تضمین حقوق هسته‌ای این کشور دنبال می‌شود. به رغم این نکته، تعویق نشست برنامه‌ریزی‌شده برای ۱۳ اردیبهشت ۱۴۰۴ در رم به دلایل لجستیکی، پرسش‌هایی درباره موانع پیش‌رو ایجاد کرده است. به نظر می‌رسد اختلاف کلیدی میان تهران و واشنگتن بر سر توقف چرخه غنی‌سازی اورانیوم متمرکز است، که ایران آن را حقی غیرقابل‌مذاکره می‌داند.
اراده ایران برای دیپلماسی عادلانه
ایران از آغاز مذاکرات غیرمستقیم با آمریکا، با میانجی‌گری عمان، تعهدی استوار به گفت‌وگوهای سازنده نشان داده است. عباس عراقچی ، وزیر امور خارجه ایران، در پیامی در شبکه اجتماعی ایکس تأکید کرد: «هیچ تغییری در اراده ایران برای رسیدن به توافقی عادلانه و متوازن وجود ندارد.» این موضع، که با اظهارات اسماعیل بقائی ، سخنگوی وزارت خارجه، مبنی بر پایبندی ایران به دیپلماسی تقویت شد، نشان‌دهنده رویکرد مسئولانه تهران در برابر پیچیدگی‌های مذاکرات است. بقائی با اشاره به تعویق دور چهارم به پیشنهاد عمان و تفاهم طرفین، افزود: «ما به‌صورت شفاف در مورد زمان و مکان مذاکرات عمل کردیم و این موضوع نباید بخشی از بازی مذاکراتی باشد.»
سه دور پیشین مذاکرات در مسقط و رم، که به ترتیب در ۱۲، ۱۹، و ۲۶ آوریل ۱۴۰۴ برگزار شد، فضایی سازنده برای تبادل دیدگاه‌ها فراهم کرد. ایران با حضور فعال در این گفت‌وگوها، بر ضرورت رفع تحریم‌های غیرقانونی و احترام به حقوق هسته‌ای خود تأکید کرده است. این در حالی است که آمریکا، با طرح مطالباتی مانند توقف کامل غنی‌سازی، چارچوبی غیرواقعی ارائه داده که با واقعیت‌های فنی و حقوقی برنامه هسته‌ای صلح‌آمیز ایران همخوانی ندارد. پافشاری ایران بر حفظ چرخه غنی‌سازی، نه‌تنها به‌عنوان حق، بلکه به‌عنوان ضرورتی برای توسعه علمی و انرژی، نشان‌دهنده عزم تهران برای دفاع از منافع ملی است.
مانعی در مسیر توافق
اختلاف اصلی میان تهران و واشنگتن در دورهای اخیر مذاکرات بر سر توقف چرخه غنی‌سازی اورانیوم متمرکز شده است. آمریکا، خواستار توقف کامل غنی‌سازی و حتی انتقال ذخایر اورانیوم ایران به خارج شده است. در این باره، مارکو روبیو در مصاحبه‌ای با فاکس نیوز در تاریخ ۲ مه ۲۰۲۵ (۱۲ اردیبهشت ۱۴۰۴) اظهار داشت که ایران برای داشتن یک برنامه هسته‌ای صلح‌آمیز نیازی به غنی‌سازی داخلی اورانیوم ندارد. او مدعی شد که ایران می‌تواند مانند بسیاری از کشورهای دیگر، سوخت مورد نیاز برای رآکتورهای هسته‌ای خود را از خارج وارد کند. این پیشنهار از منظر ایران، «غیرقابل‌قبول» و مغایر با حقوق بین‌المللی است. چرا که غنی‌سازی اورانیوم، به‌عنوان بخشی از برنامه صلح‌آمیز هسته‌ای ایران، تحت نظارت آژانس بین‌المللی انرژی اتمی قرار دارد و تهران بارها تأکید کرده که این فعالیت‌ها برای اهداف غیرنظامی، از جمله تولید انرژی و تحقیقات پزشکی، ضروری است. عراقچی در واکنش به اظهارات همتای آمریکایی خود با بیان اینکه تکرار دروغ واقعیت‌های بنیادین را تغییر نمی‌دهد، گفت که ایران به عنوان یکی از امضاکنندگان مؤسس معاهده NPT، حق داشتن چرخه کامل سوخت هسته‌ای را دارد.
با چنین اختلاف نظری، تعویق دور چهارم مذاکرات، که قرار بود ۱۳ اردیبهشت در رم برگزار شود، به گفته بدر بن حمد البوسعیدی ، وزیر خارجه عمان، به دلایل لجستیکی بود. با این وجود، برخی تحلیل‌ها حاکی از آن است که فشارهای سیاسی داخلی در آمریکا و اختلافات به این تأخیر دامن زده است. ایران، که غنی‌سازی را «حق غیرقابل‌مذاکره» می‌داند، پیشنهادهایی مانند کاهش ذخایر اورانیوم غنی‌شده در ازای رفع تحریم‌ها ارائه کرده، اما واشنگتن با طرح مطالبات حداکثری، مسیر دیپلماسی را پیچیده کرده است. این رویکرد یک‌جانبه، که با لابی اسرائیل و برخی سناتورهای آمریکایی تشدید شده، خطر بن‌بست را افزایش داده است.
نقش میانجی‌گری عمان و چشم‌انداز آینده
نقش عمان به‌عنوان میانجی در مذاکرات ایران و آمریکا حیاتی بوده و این کشور با میزبانی سه دور گفت‌وگو، فضایی بی‌طرف برای تبادل نظر فراهم کرده است. وزیر خارجه عمان با اعلام تعویق دور چهارم، تأکید کرد که تاریخ جدید پس از توافق طرفین اعلام خواهد شد. این تعهد عمان به تداوم دیپلماسی، همراه با انعطاف ایران در پذیرش تعویق برای هماهنگی‌های فنی، نشان‌دهنده اراده مشترک برای جلوگیری از شکست مذاکرات است. اکسیوس گزارش داد که انتظار می‌رود مذاکره‌کنندگان دو طرف اواخر این هفته برای دور چهارم دیدار کنند، که نشانه‌ای از پیشرفت احتمالی است.
با این حال، موفقیت دور چهارم به توانایی طرفین در غلبه بر اختلافات، به‌ویژه در موضوع غنی‌سازی، بستگی دارد. ایران با اتخاذ موضعی منطقی و مبتنی بر حقوق بین‌المللی، آماده گفت‌وگو برای توافقی متوازن است که هم تحریم‌ها را رفع کند و هم برنامه هسته‌ای صلح‌آمیز آن را حفظ نماید. در مقابل، آمریکا باید از مطالبات غیرواقعی دست کشیده و به چارچوب توافق هسته‌ای ۲۰۱۵ (برجام) پایبند بماند. فشارهای سیاسی و تهدیدات تحریمی، که اخیراً از سوی برخی مقامات آمریکایی مطرح شده، تنها به بی‌اعتمادی دامن می‌زند و مسیر دیپلماسی را دشوارتر می‌کند.
ضرورت انعطاف برای صلح پایدار
مذاکرات غیرمستقیم ایران و آمریکا در آستانه دور چهارم، آزمونی برای تعهد جهانی به دیپلماسی است. ایران با حضور مسئولانه در سه دور گفت‌وگو و تأکید بر توافقی عادلانه، نشان داده که آماده تعامل سازنده است. پافشاری تهران بر حفظ چرخه غنی‌سازی، نه از سر لجاجت، بلکه برای تضمین خودکفایی علمی و پاسخگویی به نیازهای داخلی است. این حق، که در چارچوب معاهده منع گسترش تسلیحات هسته‌ای NPT) ) به رسمیت شناخته شده، نمی‌تواند موضوع معامله قرار گیرد. در مقابل، رویکرد آمریکا، که تحت تأثیر فشارهای داخلی و خارجی به‌ویژه از سوی اسرائیل قرار دارد، نیازمند بازنگری است. دیپلماسی موفق، به جای تهدید و تحریم، به انعطاف و احترام متقابل نیاز دارد. عمان، با میانجی‌گری مؤثر خود، بستری برای این گفت‌وگوها فراهم کرده، و اکنون وظیفه طرفین است که از این فرصت برای دستیابی به توافقی پایدار استفاده کنند. ایران، با اراده‌ای استوار و رویکردی شفاف، در این مسیر پیشگام بوده و انتظار می‌رود واشنگتن نیز با حسن نیت پاسخ دهد تا صلح و ثبات منطقه‌ای تضمین شود.
