از بازسازی اعتماد عمومی تا توسعه اقتصادی

سیستان‌و‌بلوچستان، پهناورترین استان کشور با ظرفیت‌های منحصربه‌فرد اقتصادی، جغرافیایی و فرهنگی، همواره در مدار برنامه‌های توسعه‌ای قرار داشته است؛ اما تمرکزگرایی، توزیع ناعادلانه منابع و ضعف زیرساخت‌ها، تحقق این ظرفیت‌ها را با چالش‌هایی جدی مواجه کرده است. اکنون دولت چهاردهم در تلاش است با اجرای طرح‌هایی تحول‌آفرین، از توسعه زیرساخت‌های حمل‌ونقل و تجارت تا واگذاری اختیارات به استان‌ها، مسیر تازه‌ای برای این منطقه ترسیم کند. مهندس منصور بیجار، استاندار سیستان‌و‌بلوچستان، در گفت‌وگویی اختصاصی با «شرق»، از چالش‌ها و اصلاحات ساختاری تا ضرورت احیای مشارکت مردمی می‌گوید. از نگاه او، مسیر تحول تنها از دل سیاست‌گذاری جدید نمی‌گذرد، بلکه به تغییر نگاه مردم و فعال‌شدن آنها در عرصه توسعه اقتصادی نیز نیازمند است.

شایسته‌سالاری، نه صرفا بومی‌گرایی: منصور بیجار، دومین استاندار بلوچ و اهل سنت کشور، در این گفت‌وگو ضمن تأکید بر شایسته‌سالاری در انتصابات، تصریح کرد: «انتصاب من تنها بر مبنای بومی‌بودن نبوده است، بلکه معیارهای تخصصی و مدیریتی وزارت کشور نقش تعیین‌کننده‌ای در این انتخاب داشتند. این اقدام هم‌راستا با وعده رئیس‌جمهور در زمینه استفاده از مدیران بومی و در راستای تقویت وفاق اجتماعی صورت گرفت». او استقبال اقشار مختلف مردم، نخبگان و علما از این انتصاب را نشانه‌ای از تأثیر مثبت آن بر سرمایه اجتماعی استان دانست و افزود: «هدف اصلی، کاهش شکاف میان مردم و حاکمیت از طریق انتخاب مدیران شایسته است، نه صرفا از یک قوم یا مذهب خاص».

استاندار همچنین با اشاره به جلسه معارفه خود که با حضور گسترده گروه‌های مختلف قومی و مذهبی برگزار شد، گفت: «ایران سرزمین اقوام و مذاهب متنوع است و مدیریت در چنین سرزمینی نیازمند رویکردی فراتر از قومیت و مذهب است. حضور پررنگ جامعه بلوچ، اهل سنت و سیستانی‌ها در این مراسم، بیانگر آمادگی جامعه برای پذیرش چنین تحولاتی است».

گفت‌وگو با گروه‌های مرجع؛ بنیان وفاق اجتماعی: بیجار با تأکید بر تعامل نزدیک خود با علما، دانشگاهیان و فعالان مدنی، تصریح کرد: «از دوره‌های پیشین مدیریتی‌ همواره تلاش کرده‌ام در جهت وفاق اجتماعی گام بردارم. این تعاملات، امروز نیز در قالب حضور فعال گروه‌های مرجع در تصمیم‌سازی‌ها ادامه دارد و در مراسم معارفه بیش از چهار ساعت به سخنان این گروه‌ها گوش داده شد. این رویکرد‌ تأثیر بسزایی در افزایش اعتماد عمومی داشته است».

حادثه هشتم مهر و ضرورت بازسازی اعتماد عمومی: وی با اشاره به حادثه هشتم مهر، آن را نقطه‌ای مهم در شکل‌گیری شکاف میان مطالبات مردمی و نگاه حاکمیتی دانست و گفت: «فرایند اعتمادسازی پس از آن حادثه آغاز شد و امروز بیش از ۷۰ تا ۸۰ درصد مسائل برطرف شده است. بااین‌حال، نباید فراموش کنیم که شکاف‌هایی که طی دهه‌ها شکل گرفته‌اند، نیازمند زمان و اقدامات مستمر هستند».

احیای نخبگان بومی، زنان و جوانان در ساختار مدیریتی استان: استاندار با اشاره به نگاه تازه مدیریتی در استان گفت: «انتصاب سه فرماندار زن در سیستان‌و‌بلوچستان، گامی بی‌سابقه حتی در مقایسه با برخی استان‌های توسعه‌یافته‌تر بوده است. همچنین یکی از فرمانداران منصوب‌شده از نسل دهه 70 است که نشان از تغییر نسل در مدیریت دارد». او درباره به‌کارگیری نخبگان محلی گفت: «در انتصاب‌ها، اولویت با نیروهای بومی بوده، مشروط بر آنکه شایستگی آنان برابر یا بالاتر از گزینه‌های غیربومی باشد. دیگر بهانه‌ای برای کنار‌گذاشتن نخبگان محلی پذیرفتنی نیست».

بازنگری در نظام برنامه‌ریزی و رفع نگاه امنیتی: بیجار با انتقاد از ساختار متمرکز در نظام برنامه‌ریزی کشور گفت: «پراکندگی جمعیت در استان ما، سه برابر کمتر از میانگین کشوری است، بنابراین هزینه اجرای پروژه‌ها بالاتر است؛ اما نظام بودجه‌ریزی، این واقعیت‌ها را لحاظ نکرده و منابع به‌صورت غیرعادلانه توزیع شده‌اند». وی تأکید کرد: «نگاه امنیتی نیز یکی از عوامل بازدارنده در توسعه استان بوده است. موقعیت مرزی سیستان‌و‌بلوچستان باعث شده برخی تصمیمات نه بر مبنای منطق توسعه، بلکه از زاویه نگاه امنیتی اتخاذ شوند. این موضوع مانعی جدی در مسیر جذب سرمایه‌گذاری و رشد اقتصادی استان بوده است».

تصویرسازی نادرست رسانه‌ای، چالش دیگر توسعه استان: در ادامه گفت‌وگو، استاندار سیستان‌و‌بلوچستان به تأثیر رسانه‌ها در تصویرسازی از استان اشاره کرد و گفت: «بسیاری از رسانه‌ها تصویری یک‌جانبه و گاه اغراق‌آمیز از ناامنی در استان ارائه می‌دهند که با واقعیت‌های میدانی همخوان نیست. این تصویرسازی منفی، مانع جذب سرمایه‌گذار و گردشگر شده است. رسانه‌ها باید با رویکردی مسئولانه‌تر به بازنمایی واقعیت‌های استان بپردازند و به روند توسعه کمک کنند».

از «محرومیت» به «توسعه‌نیافتگی»: استاندار سیستان‌و‌بلوچستان با انتقاد از استفاده مکرر از واژه «محرومیت» در توصیف این استان، خواستار اصلاح این نگرش شد و گفت: «ما باید به‌جای این اصطلاح، از واژه «کمتر توسعه‌یافته» استفاده کنیم؛ چراکه تکرار مفهوم محرومیت به‌ مرور در ذهن مردم نهادینه شده و بر نگرش عمومی نسبت به استان اثر منفی گذاشته است». وی با اشاره به ظرفیت‌های درخور توجه سیستان‌و‌بلوچستان افزود: «برای رسیدن به توسعه پایدار، باید با اصلاح رویکردهای برنامه‌ریزی، ایجاد فضای امن اجتماعی و همچنین تغییر نگاه رسانه‌ای، زمینه را برای شکوفایی استان فراهم کرد».

چالش‌های توسعه‌ای و مسئله آب؛ اولویت‌های استانداری: در ادامه این گفت‌وگو، استاندار با اشاره به مصوبه تشکیل «ستاد ویژه توسعه استان سیستان‌و‌بلوچستان» به‌عنوان یکی از اقدامات مهم دولت در مسیر توسعه استان، گفت: «این ستاد با محوریت سازمان برنامه و بودجه کشور تشکیل شده و وظیفه دارد برنامه‌های توسعه‌ای استان را تا پایان کار دولت تدوین کند. هدف‌گذاری ما، رسیدن به شاخص‌های معین توسعه تا سال ۱۴۰۷ است». وی با بیان اینکه در برخی پروژه‌های ملی، تخصیص اعتبارات تا سقف صد درصد انجام شده، افزود: «میانگین تخصیص منابع عمرانی در استان ۶۵ درصد بوده است. با‌این‌حال، فاصله میان منابع تخصیص‌یافته با نیازهای واقعی همچنان زیاد است. برای نمونه، در شاخص بهره‌مندی از آب، استان ۱۱ درصد با میانگین کشوری فاصله دارد. این فاصله در راه‌های روستایی ۲۱ درصد و در اجرای طرح هادی‌ بیش از ۳۰ درصد است».

بحران آب؛ از نارسایی آشامیدنی تا تهدید کشاورزی:  بیجار، بحران آب را یکی از چالش‌های اصلی استان خواند و تأکید کرد: «آب یک مسئله ساده نیست که بتوان آن را در کوتاه‌مدت حل کرد. در برخی مناطق، مردم حتی به آب آشامیدنی مناسب دسترسی ندارند و این مسئله نه‌فقط زندگی روزمره، بلکه امنیت غذایی و معیشت کشاورزی را هم به‌شدت تهدید کرده است».

تأثیرات جغرافیایی بر مدیریت منابع آب: استاندار در ادامه با اشاره به گستردگی جغرافیایی استان و تنوع منابع آبی در شمال، مرکز و جنوب گفت: «شمال استان به رودخانه هیرمند و منابع ورودی از افغانستان وابسته است، در‌حالی‌‌که مناطق مرکزی و جنوبی به آب‌های زیرزمینی اتکا دارند. در نوار ساحلی نیز به برنامه‌ریزی ویژه‌ای برای مدیریت آب نیاز داریم». او احداث سد کمال‌خان در خاک افغانستان، خشک‌سالی‌های مکرر و اجرای ناقص چرخه مدیریت آب را از دلایل تشدید بحران دانست و افزود: «پراکندگی جمعیت نیز هزینه‌های انتقال و تأمین آب را بالا برده است».

پروژه‌های اجرائی در مقابله با بحران آب: بیجار با اشاره به پروژه‌های در دست اجرا برای مقابله با بحران آب گفت: «در منطقه سیستان، طرح‌های آب‌شیرین‌کن، حفر چاه‌های جدید و انتقال آب به خراسان جنوبی در حال اجرا هستند. هدف این است که تأمین آب آشامیدنی به‌صورت پایدار انجام شود تا نیاز به حمل آب با تانکر کاهش یابد». وی با اشاره به اقدامات انجام‌شده در زاهدان افزود: «این شهر که پیش‌تر به آب چاه‌نیمه‌های سیستان متکی بود، اکنون به سمت استقلال آبی حرکت کرده است. طرح طلا که با استفاده از منابع مرزی مشترک با پاکستان اجرا می‌شود، با ۳۰ تا ۴۰ درصد پیشرفت فیزیکی، در مسیر بهره‌برداری طی یک‌ سال آینده قرار دارد». استاندار درباره دیگر پروژه‌های اجرائی گفت: «در خاش، پروژه انتقال آب از سد کارواندر در جریان است. در سراوان، سد ماشکید علیا برای تأمین آب شهرهای دُزگ و سیب‌سوران به بهره‌برداری رسیده و سد ماشکید سفلی نیز با ۴۰ درصد پیشرفت، وارد مرحله اجرای خطوط انتقال شده است». او تأکید کرد: «با تکمیل این طرح‌ها، می‌توان به کاهش وابستگی به روش‌های موقتی مانند تانکرهای سیار امیدوار بود و زمینه تأمین آب پایدار در استان را فراهم کرد».

پیشرفت‌های زیرساختی در سیستان و بلوچستان: استاندار سیستان و بلوچستان درخصوص پروژه‌های آبی استان گفت: «سدهای زیردان، ماشین و کهیر به مراحل نهایی آبگیری رسیده‌اند و بیش از ۹۰ درصد پروژه‌های مرتبط تکمیل شده است. با این حال، مشکلاتی چون انشعابات غیرمجاز و استفاده از آب شور برای کشاورزی همچنان پابرجاست». وی همچنین به مشکلات پراکندگی جمعیت و شدت گرما اشاره کرد و افزود که توسعه خطوط انتقال و بهینه‌سازی منابع در دستور کار است.

زیرساخت‌های حمل‌ونقل؛ مسیر توسعه: استاندار با تأکید بر توسعه راه‌های ارتباطی به‌ویژه در مسیرهای چابهار تا میلک و زاهدان تا چابهار، عنوان کرد که سیستان و بلوچستان در ساخت بزرگراه‌ها پیشتاز است و هدف‌گذاری شده که طی پنج سال آینده به سطح متوسط کشوری در شاخص بهره‌مندی از راه‌های آسفالته برسد.

عدالت آموزشی؛ گامی مؤثر در توسعه استان: وی با اشاره به نیاز استان به بیش از هشت هزار کلاس درس جدید، از اجرای طرح عدالت آموزشی خبر داد که اکنون به الگویی برای سایر مناطق کشور تبدیل شده است. هزارو 800 کلاس در حال ساخت است، ولی هنوز شش هزار و ۵۰۰ کلاس دیگر مورد نیاز است. همچنین، کمبود معلم و پراکندگی روستاها مشکلاتی برای ادامه تحصیل دانش‌آموزان ایجاد کرده که راهکارهایی چون استفاده از سیستم‌های نوین آموزشی در دستور کار است.

چالش‌های اجتماعی و اقتصادی: استاندار به ظرفیت‌های اقتصادی چابهار اشاره کرد و افزود که این بندر به‌عنوان قطب اقتصادی استان با وجود تحریم‌ها در حال توسعه است. وی از ظرفیت‌های کشاورزی استان نیز سخن گفت و افزود شهرستان‌های استان قادر به تأمین کل نیاز موز کشور هستند. همچنین، ذخایر معدنی استان شامل طلا، مس و کروم، فرصت‌های اقتصادی فراوانی را ایجاد کرده است.

نقش مهم حمل‌ونقل در توسعه مرزی: استاندار بر اهمیت موقعیت جغرافیایی استان تأکید کرد و گفت که سیستان و بلوچستان با مرزهای طولانی با پاکستان و ارتباط با هند و چین، اهمیت ویژه‌ای در تجارت منطقه‌ای دارد. پروژه‌های حمل‌ونقل شامل توسعه راه‌آهن و فرودگاه‌ها در حال پیگیری هستند.

بحران بی‌کاری و مهاجرت نیروی کار: استاندار با اشاره به نرخ بالای بی‌کاری در استان، گفت که ایجاد اشتغال پایدار و تقویت بخش‌های صنعتی، معدنی و کشاورزی از اولویت‌های دولت است. همچنین، مهاجرت فصلی نیروی کار موجب بروز مشکلات اقتصادی و اجتماعی شده است که با ایجاد فرصت‌های شغلی در استان مقابله خواهد شد.

لزوم اصلاحات مالیاتی و کاهش شکاف اقتصادی: استاندار با انتقاد از توزیع ناعادلانه منابع مالیاتی گفت که استان‌های کمتر برخوردار از جمله سیستان و بلوچستان سهم کمتری از مالیات ارزش‌افزوده دریافت می‌کنند که این مسئله باعث افزایش شکاف اقتصادی می‌شود.

اشتغال‌زایی و گردشگری: وی با اشاره به ظرفیت‌های گردشگری استان، از برنامه‌های دولت برای توسعه این بخش و ایجاد اشتغال پایدار در آن سخن گفت. استان با داشتن میراث فرهنگی غنی و جاذبه‌های طبیعی می‌تواند زمینه‌ای مناسب برای رونق گردشگری فراهم کند.

 عزم دولت در توسعه استان: استاندار به حمایت‌های دولت چهاردهم از طرح‌های توسعه‌ای استان اشاره و تأکید کرد که اکنون استان در مسیر اجرائی‌شدن برنامه‌ها قرار دارد.

 فرهنگ و مشارکت مردم در توسعه اقتصادی: وی با تأکید بر نقش حیاتی فرهنگ در پیشرفت جوامع، تصریح کرد: «متأسفانه در سطح ملی، برخی نهادهای فرهنگی دچار خطا شده‌اند و تمرکز خود را بیشتر بر رفتارهای دینی مردم معطوف کرده‌اند، در حالی که فرهنگ به معنای وسیع‌تر شامل آداب و رسوم، رفتارهای اجتماعی و تعاملات روزمره است». وی افزود: «سیستان و بلوچستان یکی از غنی‌ترین استان‌های کشور از نظر فرهنگ اصیل ایرانی است. میهمان‌نوازی، مهربانی و تعاملات اجتماعی مردم این استان فراتر از میانگین کشوری است. اما آنچه اهمیت دارد، مشارکت مردم در توسعه اقتصادی است که به اصلاح رفتارها و تغییر نگرش‌های عمومی نیاز دارد».

چالش مشارکت اقتصادی و موانع توسعه: مهندس بیجار با اشاره به اهمیت مشارکت عمومی در اقتصاد استان گفت: «یکی از شعارهای دولت چهاردهم، وفاق ملی بوده است؛ وفاق درون حاکمیت و وفاق میان مردم و دولت. با این حال، باید در نظر داشت که توسعه اقتصادی به‌طور آنی تحقق نمی‌یابد و تغییرات فرهنگی نیز فرایندی تدریجی است». وی تأکید کرد: «تورم و مسائل اقتصادی به سرعت تغییر می‌کنند، اما اصلاح فرهنگ عمومی روندی کندتر دارد. برای ایجاد تعادل میان این دو، نیاز به برنامه‌ریزی دقیق است. ما در استان برای جذب نیروی انسانی مجوزهای لازم را دریافت کرده‌ایم و در کنار تأمین زیرساخت‌های اقتصادی، تلاش می‌کنیم تا فرصت‌های شغلی جدید ایجاد کنیم».

مقابله با پدیده قاچاق و نقش فرهنگ در اقتصاد: استاندار درباره چالش قاچاق کالا و سوخت در منطقه گفت: «با توجه به شرایط اقتصادی، قاچاق کالا در استان به یک واقعیت تبدیل شده و برخی جوانان به‌جای ورود به بازار رسمی کار، جذب این فعالیت‌ها شده‌اند. این مشکل باید از طریق ایجاد فرصت‌های اقتصادی پایدار و فرهنگ‌سازی مناسب مدیریت شود». وی همچنین تأکید کرد که مبارزه با قاچاق نیازمند اصلاح نگرش‌های اقتصادی مردم است: «دولت به‌طور شفاف اعلام کرده است که توسعه پایدار بدون مشارکت مردم امکان‌پذیر نیست. همان‌طور که در آموزه‌های دینی آمده است: «خداوند سرنوشت هیچ قومی را تغییر نمی‌دهد، مگر آنکه خود بخواهند تغییر کنند». این رویکرد باید در جامعه نهادینه شود تا مردم احساس کنند که تغییر و پیشرفت از درون خودشان آغاز می‌شود».

چشم‌انداز آینده توسعه استان: بیجار با ابراز امیدواری نسبت به آینده اقتصادی استان اظهار داشت: «روند توسعه استان طی سال‌های آینده به‌طور حتم بهبود خواهد یافت. با اجرای برنامه‌های اقتصادی و تغییرات زیرساختی، مسیر پیشرفت استان هموارتر خواهد شد و مردم نقش بیشتری در این تحولات ایفا خواهند کرد».

نقش تاریخی مشارکت مردمی در استان: وی با اشاره به تاریخچه مشارکت مردم در توسعه و مدیریت منابع طبیعی گفت: «در گذشته، زمانی که هزینه‌ چشمگیری برای زیرساخت‌ها نمی‌شد، مردم سیستان و بلوچستان با همبستگی و تلاش جمعی، مسائل خود را حل می‌کردند. یکی از نمونه‌های بارز این فرهنگ مشارکت، لایروبی کانال‌های رودخانه هیرمند توسط مردم بود که بدون استفاده از تجهیزات پیشرفته، با وسایل ابتدایی انجام می‌شد تا برای فصل کشاورزی آماده شوند». وی افزود: «این فرهنگ مشارکت در جنوب استان نیز در مسائل اجتماعی مانند ازدواج و کمک به خانواده‌های آسیب‌دیده نمایان بود. مردم به‌صورت گروهی حمایت می‌کردند تا نیازهای اولیه خانواده‌ها تأمین شود. این روحیه همدلی در گذشته به‌طور عمیق در فرهنگ منطقه ریشه داشت».

ضعف مشارکت مردمی در سال‌های اخیر و احیای آن: استاندار با اشاره به سیاست‌های نادرست گذشته اظهار داشت: «متأسفانه برخی سیاست‌ها باعث شدند که مردم انتظار داشته باشند همه خدمات را از دولت دریافت کنند، بدون اینکه خود در فرایند توسعه مشارکت کنند. این امر به‌مرور زمان موجب کاهش مسئولیت‌پذیری جمعی شد». وی ادامه داد: «در حال حاضر در تلاش هستیم تا این فرهنگ مشارکت را احیا کنیم. در کنار توسعه زیرساخت‌های اقتصادی و جذب منابع جدید، باید یادآوری کنیم که همکاری مردم در کنار تصمیم‌گیری‌های دولتی امری ضروری است. همان‌طور که مردم در انتخابات نماد مردم‌سالاری را رقم می‌زنند، باید در روند توسعه استان نیز مشارکت داشته باشند».

استاندار در پایان با ابراز امیدواری نسبت به آینده استان خاطرنشان کرد: «شرایط سیستان و بلوچستان در سال‌های آینده قطعاً بهبود خواهد یافت. با همفکری و مشارکت مردم، توسعه اقتصادی استان به مسیر درست هدایت خواهد شد. ما باید باور داشته باشیم که تنها با همکاری همه بخش‌های جامعه، می‌توان این مسیر را هموار کرد».