داستان ناتمام یک اخراج

مهدی بازرگان: اگرچه خروج مایک والتز از کابینه دونالد ترامپ در پنجشنبه گذشته به‌ظاهر تغییری در ساختار سیاسی کاخ سفید بود، اما پیامدهای این تصمیم و لایه‌های پنهان آن همچنان در محافل دیپلماتیک و راهبردی جهان موج می‌زند. به گزارش واشنگتن‌پست، اخراج والتز، مشاور امنیت ملی پیشین آمریکا، با هماهنگی‌های فشرده او با بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل، برای پیشبرد گزینه نظامی علیه ایران گره خورده است. این رویداد که در آستانه دور چهارم مذاکرات غیرمستقیم تهران-واشنگتن رخ داد، نه‌تنها شکاف‌های عمیق در تیم سیاست خارجی ترامپ را آشکار کرد، بلکه فشارهای نتانیاهو برای ممانعت از دیپلماسی با ایران را برجسته کرد.

 زمینه‌های اخراج والتز؛ از نارضایتی فزاینده تا رسوایی امنیتی

برکناری مایک والتز که شبکه فاکس‌نیوز آن را «اخراج» و سی‌بی‌اس «کناره‌گیری داوطلبانه» توصیف کرد، نتیجه انباشت نارضایتی‌های دونالد ترامپ از رویکرد جنگ‌طلبانه او بود. واشنگتن‌پست گزارش داد که تصمیم ترامپ برای برکناری والتز در یک می‌ ۲۰۲۵ به دلیل تمایل بیش‌ازحد او به استفاده از قدرت نظامی، به‌ویژه علیه ایران، اتخاذ شد. این نارضایتی با رسوایی «آتلانتیک‌گیت» شدت گرفت، جایی که والتز به‌اشتباه شماره تلفن جفری گلدبرگ، سردبیر نشریه آتلانتیک را به یک گروه چت در پیام‌رسان سیگنال اضافه کرد. این خطا، هرچند جزئی، تردیدهایی درباره شایستگی او در کاخ سفید ایجاد کرد.

به گفته مقامات کاخ سفید، مشکلات والتز از ابتدای دولت ترامپ با مقامات ارشد، از جمله سوزی وایلز، رئیس دفتر رئیس‌جمهور، شدت گرفت. وایلز معتقد بود که والتز با دیدگاه‌های ترامپ سازگاری ندارد. والتز که فاکس‌نیوز او را «چهره کلیدی ضد ایرانی» توصیف کرد، از مداخله نظامی حمایت می‌کرد، رویکردی که با تمایل ترامپ برای اجتناب از درگیری مستقیم در خاورمیانه هم‌خوانی نداشت. واشنگتن‌پست افزود که اختلافات والتز با مقامات ارشد بر سر موضوعاتی مانند ایران از زمان آغاز دولت وجود داشت، اما رسوایی آتلانتیک‌گیت نقطه اوج این تنش‌ها بود.

جایگزینی والتز با مارکو روبیو، وزیر امور خارجه، به‌صورت موقت و گمانه‌زنی پولیتیکو درباره احتمال انتصاب استیو ویتکاف، فرستاده ویژه در خاورمیانه، نشان‌دهنده تلاش ترامپ برای بازسازی تیم سیاست خارجی با تمرکز بر دیپلماسی در قبال تهران است. برخی مقامات کاخ سفید به واشنگتن‌پست گفتند ترامپ ممکن است نیاز به یک شورای امنیت ملی سنتی را زیر سؤال ببرد، زیرا او خود را بهترین مشاور می‌داند و به خرد جمعی بدبین است. این دیدگاه تردیدهایی درباره آینده نقش شورای امنیت ملی در دولت ترامپ ایجاد کرده است.

هماهنگی والتز و نتانیاهو؛ محور اقدام نظامی علیه ایران

یکی از دلایل اصلی اخراج والتز، هماهنگی فشرده او با بنیامین نتانیاهو برای پیشبرد گزینه نظامی علیه ایران بود. واشنگتن‌پست به نقل از منابع آگاه گزارش داد که والتز پیش از دیدار نتانیاهو با ترامپ در فوریه ۲۰۲۵ در کاخ سفید، تعاملات گسترده‌ای با نخست‌وزیر اسرائیل داشت. این هماهنگی‌ها با هدف فشار بر آمریکا برای اقدام نظامی علیه برنامه هسته‌ای ایران انجام شد. والتز پس از این دیدار اعلام کرد که با نظر نتانیاهو مبنی بر لزوم اقدام نظامی فوری موافق است، موضعی که ترامپ را ناامید کرد، زیرا او هنوز راهکار دیپلماتیک را امتحان نکرده بود.

یدیعوت آحارونوت، روزنامه عبری، صحت گزارش واشنگتن‌پست را تأیید کرد و نوشت که هماهنگی والتز و نتانیاهو واقعی بود. این روزنامه افزود که منابع آگاه از روابط آمریکا-اسرائیل نگران آسیب‌های این جنجال به اسرائیل هستند، زیرا این رژیم به‌گونه‌ای نشان داده می‌شود که سعی دارد ترامپ را به جنگ با ایران بکشاند. با این حال، دفتر نتانیاهو در بیانیه‌ای که تایمز اسرائیل منتشر کرد، این گزارش را رد کرد و مدعی شد که دیدارهای نتانیاهو با والتز در فوریه صرفا «گرم» و بدون بحث درباره ایران بوده است. این بیانیه همچنین به مکالمه تلفنی بعدی نتانیاهو با والتز و استیو ویتکاف اشاره کرد که به ادعای آنها به ایران پرداخته نشد.

تناقض میان گزارش‌های رسانه‌ای و بیانیه دفتر نتانیاهو، گمانه‌زنی‌ها درباره نقش اسرائیل در این بحران را تقویت کرد. واشنگتن‌پست به نقل از یک منبع آگاه نوشت که والتز سعی داشت سیاست آمریکا را به سمتی سوق دهد که ترامپ با آن موافق نبود. استیو چانگ، مدیر ارتباطات کاخ سفید، تأکید کرد که رئیس‌جمهور دستور کار را تعیین می‌کند و دولت موظف به اجرای آن است. این اظهارات نشان‌دهنده تلاش کاخ سفید برای کاهش جنجال‌ها بود، اما نتوانست شائبه هماهنگی والتز با نتانیاهو را از بین ببرد.

 فشارهای نتانیاهو و چالش‌های مذاکرات هسته‌ای

اخراج والتز در آستانه دور چهارم مذاکرات غیرمستقیم ایران و آمریکا که قرار بود در رم برگزار شود اما به تعویق افتاد، رخ داد. وزارت خارجه عمان اعلام کرد که این مذاکرات که پس از سه دور گفت‌وگوی غیرمستقیم و یک نشست فنی در عمان پیشرفت‌هایی داشت، به دلایل نامعلومی به زمان دیگری موکول شده است. اندیشکده کوئینسی این گفت‌وگوها را «محتاطانه، اما امیدوارکننده» توصیف کرد، اما غنی‌سازی اورانیوم را نقطه اختلاف اصلی دانست. کوئینسی افزود که اظهارات متناقض استیو ویتکاف که ابتدا غنی‌سازی محدود ایران را پذیرفتنی دانست و سپس خواستار حذف کامل برنامه هسته‌ای شد، تحت تأثیر فشارهای والتز بود.

نتانیاهو که به‌شدت با هرگونه توافق هسته‌ای با ایران مخالف است، از طریق والتز تلاش کرد کابینه ترامپ را به سمت اقدام نظامی سوق دهد. واشنگتن‌پست در ادامه مطلب خود گزارش داده بود که این فشارها ترامپ را که به دنبال پیروزی دیپلماتیک در سیاست خارجی بود، ناراضی کرد. کوئینسی نیز نوشت که ترامپ، برخلاف والتز و نتانیاهو، تمایل به توافق با ایران دارد و در ماه می ‌برنامه‌ریزی اسرائیل برای حمله به تأسیسات هسته‌ای ایران را متوقف کرد. این تصمیم نشان‌دهنده اولویت ترامپ برای اجتناب از جنگ منطقه‌ای بود.

مقامات ایرانی در پاسخ به تهدیدهای ترامپ مبنی بر اقدام نظامی در صورت شکست مذاکرات، تأکید کردند که اقدام نظامی به دلیل شکست‌های آمریکا در منطقه دیگر یک «گزینه» نیست. این موضع، همراه با پیشرفت‌های مذاکرات عمان، فشارهای نتانیاهو را بی‌اثر کرد و اخراج والتز را به نشانه‌ای از تقویت جریان مذاکره‌کننده در کابینه ترامپ تبدیل کرد.

تنش‌های داخلی کابینه

کناررفتن والتز، شکاف عمیق میان دو جریان در کابینه ترامپ را آشکار کرد؛ جریان جنگ‌طلب به رهبری والتز و مارکو روبیو و جریان مذاکره‌کننده به رهبری استیو ویتکاف (مشاور و فرستاده ویژه)، جی‌دی ونس (معاون اول)، و پیت هگست (وزیر دفاع). والتز که از انهدام یا برچیده‌شدن کامل برنامه هسته‌ای ایران حمایت می‌کرد، با نتانیاهو همسو بود و رویکردی تهاجمی داشت. در مقابل، ویتکاف که در مذاکرات عمان نقش کلیدی داشت، مواضع معتدل‌تری اتخاذ کرد و غنی‌سازی محدود ایران را پذیرفتنی دانست.

اظهارات چارلی کرک و دونالد ترامپ جونیور، فرزند رئیس‌جمهور، نشان‌دهنده تنش‌های داخلی است. کرک از تلاش‌های بنیاد دفاع از دموکراسی‌ها برای تضعیف ویتکاف و مذاکرات ایران خبر داد و آنها را مخالف جنبش «اول آمریکا» خواند. ترامپ جونیور نیز این گروه را «نئوکان‌های دولت پنهان» توصیف کرد که به دنبال جنگ بی‌پایان دولت پدرش مشخصا علیه ایران هستند. این اختلافات، همراه با اخراج والتز، وزن جریان مذاکره‌کننده را افزایش داد. هرچند مارکو روبیو به‌صورت موقت و به شکل موازی عهده‌دار پست‌های وزارت امور خارجه و مشاور امنیت ملی کاخ سفید است، ولی گمانه‌زنی پولیتیکو درباره جایگزینی والتز با ویتکاف که مواضع دیپلماتیک‌تری دارد، می‌تواند مذاکرات ایران را تقویت کند.

مارکو روبیو که موقتا سرپرستی شورای امنیت ملی را بر عهده گرفته، از جناح سنتی جمهوری‌خواهان است اما به گفته مقامات، انعطاف بیشتری نسبت به والتز نشان داده است. روبیو در سیاست‌های خود، از جمله در قبال روسیه و اوکراین، به سخنگویی قوی برای ترامپ تبدیل شده و هشدار داده که واشنگتن در صورت شکست دیپلماسی، مذاکرات صلح را ترک خواهد کرد. این انعطاف می‌تواند به کاهش تنش‌های داخلی کمک کند، اما تردیدهای مقامات درباره نیاز به شورای امنیت ملی سنتی همچنان باقی است.

 تقدم دیپلماسی بر جنگ‌طلبی

هم‌زمان با جنجال‌های والتز، نتانیاهو با بحران‌های داخلی عمیقی در اسرائیل مواجه است. معاریو گزارش داد که پیشنهادی قضائی برای کناره‌گیری نتانیاهو از سیاست در ازای اجتناب از زندان مطرح شده است. نتانیاهو با اتهامات رشوه، کلاهبرداری و سوءاستفاده از قدرت در پرونده‌های ۱۰۰۰، ۲۰۰۰، و ۴۰۰۰ مواجه است، که شامل دریافت هدایای گران‌قیمت و دستکاری رسانه‌ای به نفع او می‌شود. آویخای مندلبلیت، مشاور حقوقی پیشین کابینه، در نوامبر ۲۰۱۹ کیفرخواست علیه او ارائه کرد، اما نتانیاهو اتهامات را «کارزار سیاسی» خواند.

اسحاق هرتزوگ، رئیس اسرائیل، در گفت‌وگو با یدیعوت آحارونوت این توافق را راهی برای کاهش تنش‌های سیاسی و اجتماعی دانست. پرونده‌های فساد نتانیاهو به برگزاری پنج انتخابات در کمتر از چهار سال منجر شده و تشکیل اکثریت پایدار در کنست را دشوار کرده است. این بحران‌ها توانایی نتانیاهو برای تأثیرگذاری بر سیاست آمریکا را تضعیف کرده و فشارهای او بر کابینه ترامپ را کم‌اثر ساخته است.

در کنار این پرونده‌های متعدد فساد نتانیاهو، اخراج والتز توسط ترامپ برای نخست‌وزیر اسرائیل که او را حامی سرسخت خود می‌دانست، خبر خوبی نبود. یدیعوت آحارونوت نوشت که ذکر نام نتانیاهو در این جنجال، اسرائیل را در موضعی نشان می‌دهد که سعی دارد ترامپ را به جنگ با ایران بکشاند، امری که به روابط آمریکا-اسرائیل آسیب می‌رساند. این روزنامه افزود که تنش‌های میان دو طرف، از جمله مذاکرات هسته‌ای ایران، خروج نیروهای آمریکایی از سوریه و نزدیکی آمریکا به ترکیه، همچنان ادامه دارد.

مایکل اورن، سفیر سابق اسرائیل، در ساب‌استک هشدار داد که اسرائیل باید برای «بدترین حالت» آماده شود و تضمین‌های امنیتی از آمریکا دریافت کند. او خواستار خرید بمب‌افکن‌های استراتژیک شد که نشان‌دهنده نگرانی از کاهش حمایت آمریکاست. کوئینسی هشدار داد که نبود توافق هسته‌ای می‌تواند آمریکا، اسرائیل و ایران را به درگیری نظامی سوق دهد که با توجه به عبور ۲۰ درصد نفت و گاز جهان از خلیج فارس، بحرانی اقتصادی ایجاد می‌کند. حمله نظامی ممکن است برنامه هسته‌ای ایران را موقتا عقب بیندازد، اما ایران را به خروج از NPT و بازسازی برنامه بدون محدودیت سوق می‌دهد.

کناررفتن مایک والتز نقطه عطفی در سیاست خارجی دونالد ترامپ است که مؤید و مبین، تقدم دیپلماسی بر جنگ‌طلبی خواهد بود. هماهنگی والتز با نتانیاهو برای اقدام نظامی علیه ایران، برخلاف تمایل ترامپ برای دستیابی به توافق هسته‌ای، او را از کابینه کنار گذاشت. تقویت جریان مذاکره‌کننده، به رهبری ویتکاف، ونس و هگست، می‌تواند مذاکرات ایران را به سمت تفاهم هدایت کند، به‌ویژه پس از پیشرفت‌های عمان. با این حال، فشارهای بنیاد دفاع از دموکراسی‌ها و نگرانی‌های اسرائیل همچنان چالش‌هایی ایجاد می‌کند.

برای اسرائیل، اخراج والتز و احتمال توافق هسته‌ای تهدیدی راهبردی است. نتانیاهو که با بحران‌های قضائی و سیاسی داخلی مواجه است، ممکن است توانایی خود برای تأثیرگذاری بر سیاست آمریکا را از دست بدهد. در مقابل، ایران با تأکید بر دفاع از برنامه هسته‌ای صلح‌آمیز و ناکارآمدی گزینه نظامی، موقعیت قوی‌تری در مذاکرات دارد. تعویق دور چهارم مذاکرات، اگرچه نگران‌کننده است، اما پیشرفت‌های قبلی و تمایل ترامپ به دیپلماسی، امید به تفاهم را حفظ کرده است. در مجموع، این تحولات نشان‌دهنده تغییر در توازن قدرت در کابینه ترامپ به نفع دیپلماسی است، اما موفقیت مذاکرات به مدیریت تنش‌های داخلی و خارجی بستگی دارد.