شناسنامه، یک بام و دو هوای متولی فرش کشور
چند روزی از برگزاری نمایشگاه بین‌المللی فرش دستبافت تهران پس از ۲ سال وقفه به خاطر شیوع ویروس کرونا می‌گذرد و استقبال از آن به گفته غرفهداران و اتحادیه‌های تولیدکنندگان، بافندگان و صادرکنندگان رضایت‌بخش نیست.
چند روزی از برگزاری نمایشگاه بین‌المللی فرش دستبافت تهران پس از ۲ سال وقفه به خاطر شیوع ویروس کرونا می‌گذرد و استقبال از آن به گفته غرفهداران و اتحادیه‌های تولیدکنندگان، بافندگان و صادرکنندگان رضایت‌بخش نیست.
تولیدکنندگان و تجاری که در بیست و نهمین نمایشگاه فرش حضور دارند از ضعف شدید در تبلیغات، اطلاع‌رسانی و ناهماهنگی متولیان فرش دولتی گلایمندند. آنها این نمایشگاه را به مثابه یک مجمع فعالان حوزه فرش می‌دانند که پس از ۲ سال غیبت دور هم جمع شده‌اند برای دیدار و گپ زدن!
گذشته از استقبال نه چندان رضایت‌بخش از سوی خریداران سنتی و تجار خارجی، عرضه فرش‌های قاچاق افغانستانی از سوی عده‌ای از غرفهداران، تاخیر در آماده شدن پوستر نمایشگاه، بی‌توجهی متولیان فرش به موضوع تبلیغات شهری و تلویزیونی و ... شرکت‌کنندگان در این رویداد فرهنگی و اقتصادی را کلافه کرده است.
علی آل احمد عضو هیات رییسه اتحادیه تولیدکنندگان و صادرکنندگان فرش دستبافت کشور با انتقاد به مرکز ملی فرش می‌گوید: «متولی دولتی، این حوزه را به شدت رها کرده و مسولیت خود را فراموش کرده است. ۴ روز مانده به برگزاری نمایشگاه ما در اتحادیه از ۴ مدیر و مسول و متولی دولتی درباره ساعت فعالیت غرفهداران سوال کردیم و هر یک ساعتی را اعلام کردند که متفاوت از هم بود. خب با این شرایط ما چگونه می‌توانستیم به جامعه هدف‌مان اطلاع‌رسانی کنیم در حالی که خودمان از جزییات نمایشگاه حتی ساعت افتتاحیه خبر نداشتیم.
سال‌های قبل روال این بود پوستر داخلی و خارجی چندماه مانده به برگزاری این رویداد طراحی می‌شد و از تجار کشورهای دیگر دعوت رسمی می‌شد ولی امسال شاهد بی‌نظم‌ترین برگزاری نمایشگاه در ادوار گذشته هستیم.»
آل احمد در پاسخ به اینکه وضعیت عرضه و فروش شرکت‌کنندگان در این نمایشگاه چگونه است، عنوان می‌کند: «بیشتر مراجعه‌کنندگان خانه‌دارها هستند و خبری از تجار خارجی نیست. کسانی که در این نمایشگاه حاضرند به امید جبران بخشی از ضرر و زیانی هستند که کرونا و تحریم‌ها به آنها وارد کرده است. متاسفانه استقبال چشمگیر نبوده و دلایل بیشماری در کمرنگ بودن این استقبال دخیل است.
تا زمانی که نتوانیم فروش و صادراتی داشته باشیم بنابراین نباید انتظار تولید هم داشته باشیم و این موضوع به حلقه‌های دیگر همچون تامین کننده مواد اولیه، رنگرز، طراح، بافنده و ... خسارت وارد می‌کند.»
اما موضوع دیگری که برخی از حاضران در نمایشگاه از جمله غرفهداران و حتی خریداران از آن گلایمندند عرضه فرش‌های دستبافت‌گونه و فرش‌های قاچاق است که خریداران را با دغدغه‌های زیادی روبرو و از طرفی بازار تولیدکنندگان داخلی را تهدید می‌کند. موضوعی که بیش از ۱۰ سال است از سوی جامعه فرش دستبافت مطرح می‌شود و متولی این حوزه پیگیری مستمری برای رفع این معضل انجام نمی‌دهد.
«شناسنامه فرش جزو واجبات است. هر کالای هنری یک شناسنامه معتبر می‌خواهد. همانطور که ساعت‌های سوییسی صاحب برند هستند و دارای شناسنامه قابل استعلام، فرش‌های ایرانی نیز باید شناسنامه‌دار شوند.»
این جملات بخشی از دیدگاه‌های سعید عصاچی، رییس اتحادیه تولیدکنندگان فرش دستبافت استان اصفهان است.
او همچون بسیاری از اهالی و متولیان فرش مطالبه‌گر صدور شناسنامه فرش دستبافت برای برخورد با خرده متخلفان و متقلبان داخلی و خارجی است. به گفته او برخی تجار، فرش‌های ابریشم‌گونه و ماشینی را به عنوان فرش دستبافت به فروش می‌رسانند و حتی در کشورهای دیگر یا نمایشگاه‌های بین المللی به چشم دیده است که فرش ماشینی را به اسم فرش دستبافت فروخته‌اند. معضلی که به شدت به اعتبار فرش پرآوازه ایرانی صدمه وارد می‌کند.
به گفته رییس اتحادیه صادرکنندگان فرش اصفهان اگر ورود قاچاق فرش‌های بی‌کیفیت کشورهای دور و اطراف‌مان را که تولید فرش را در ایران به کمترین میزان رسانده فاکتور بگیریم، اگر تولید تعدادی از متقلبان داخلی که فرش‌های بی‌کیفیت از نظر نقشه، بافت، رنگرزی و ... را کنار بگذاریم، اگر به تحریم و پیشروی رقبای تازه‌نفس همچون چین و هند و نپال و تبت اهمیت ندهیم به فروش فرش‌های غیر ایرانی رقبای‌مان به نام «فرش ایرانی» در بازارهای بین‌المللی باید بی‌توجه نباشیم.
موضوع شناسنامه‌دار شدن فرش موضوع جدیدی نیست و دستکم ۴۰ سال از مطرح شدن آن می‌گذرد و هر بار شرکتی وارد گود می‌شود و زمانی نمی‌گذرد به دلایلی همچون عدم استقبال تولیدکنندگان و تجار و حتی خریداران از دور خارج می‌شود.
علی آل احمد در این باره می‌گوید: «شناسنامه فرش از دهه‌ها پیش جزو مطالبات جامعه فرش بوده ولی به شکل اصولی طراحی و اجرایی نشد. شناسنامه برای فرش‌های روستایی و عشایری دست دومی که به کشورهای دیگر صادر می‌شوند به خاطر قیمت پایین‌تری که دارند شناسنامه‌دار کردن‌شان کمی هزینه‌بر است ولی برای فرش‌های بیش از ۳۰-۴۰ میلیون ارزش دارد. البته اعتقاد دارم شناسنامه‌دار کردن فرش باید اختیاری باشد ولی باید فرآیند آن در بستر زمان تدریجی و ترویجی صورت بگیرد.
در واقع ما باید این توقع را برای خریدار داخلی یا خارجی بوجود بیاوریم که برای فرشی که می‌خرد طلب شناسنامه کند.»
اما چقدر مرکز ملی فرش در طراحی یا اجرایی شدن یکی از مهمترین مطالبات جامعه فرش نقش داشته است. دستکم ۳ رییس سابق مرکز ملی فرش برای شناسنامه‌دار شدن فرش تلاش‌هایی ولو اندک کرده‌اند و شرکت‌‌هایی را در این باره معرفی شده‌اند ولی با تحویل مسند قدرت به فرد دیگر یا این مسئله رو به فراموشی رفته است یا اینکه رییس جدید با شرکت دیگری برای شناسنامه‌دار کردن فرش وارد مذاکره شده است!
اواخر سال ۹۹ و ماه‌های پایانی دولت سیزدهم، مرکز ملی فرش پس از یکسال تحقیق و بررسی از شناسنامه فرشی که از سوی یک شرکت دانش‌بنیان به نام «ایران گره» طراحی شده بود در حضور معاون اول رییس جمهور و وزیر صمت وقت از آن رونمایی کرد. شناسنامه‌ای که گذشته از ذکر مشخصات فرش از جمله عکس، نام طراح، بافنده، نوع رنگرزی، نوع گره، تعداد گره، محل بافت، ابعاد دقیق، نوع نخ به کار رفته و ... از کیت RFID که حاوی همه اطلاعات درباره فرشی که شناسنامه‌دار می‌شود داخل جلد آن و جفت دیگرش در حاشیه فرش بهره‌گیری شده است که تغییر و دستکاری و انتقال به فرش دیگر امکان‌پذیر نیست.
زهرا شوندی مسول پروژه شناسنامه فرش با اشاره به ارتقای این سند و شناسنامه به تکنولوژی استفاده از رمزنگاری در بستر بلاک‌چین می‌گوید: «این شناسنامه نتیجه ۶ سال تحقیق و پژوهش و آزمون و خطای ماست و ما به شناسنامه و سندی دست یافته‌ایم که هیچ راه تقلبی باقی نمی‌گذارد. باید اشاره کنم تحریم ضربه بسیار جدی به صادرات فرش کشورمان زده است و این مشکل راه را برای رقبای فرش ایران که پیشینه‌ای در فرشبافی ندارند باز کرد تا در بازارهای بین‌المللی به راحتی جای ما را بگیرند.
در این میان برخی تجار کشورهای دیگر قالی‌هایشان را به نام فرش ایرانی که در سراسر جهان بسیار پرآوازه و مشهور است، در بازارهای جهانی عرضه کنند که این کار به شهرت فرش ایرانی صدمه جدی وارد کرد.
شناسنامه‌ای که مجموعه ایران گره طراحی کرده است گذشته از مصرف داخلی در امر صادرات بسیار راهگشاست و موفقیت ما سبب شد دو سال پیش این شناسنامه در حضور معاون اول دولت وقت رونمایی شود و تفاهنامه‌ای هم با مرکز ملی فرش منعقد شد و قرار بود سرور سامانه شناسنامه فرش به مرکز ملی فرش پس از فراهم کردن زیر ساخت‌ها منتقل شود.»
اما با گذشت بیش از یکسال این شناسنامه هنوز برای اجرایی شدن به اتحادیه‌ها برای جلوگیری از تقلب، قاچاق فرش و معرفی فرش‌های تجاری و نفیس به بازارهای بین‌الملل ابلاغ نشده است.
