بازی روس‌ها در زمین خاورمیانه
احسان شمس . مدرس دانشگاه
پس از آنکه روس‌ها از گردنه بحران شبه‌جزیره کریمه و فشارهای باراک اوباما به سلامت عبور کردند، چندی است در قامت یکی از بازیگران فرامنطقه‌ای خاورمیانه قدرت‌نمایی می‌کنند. دولت ترامپ و تغییر سیاست کلی ایالات متحده نسبت به خاورمیانه، این اطمینان را به روس‌ها داد که دیگر مسئله اصلی آنان در مواجهه با ایالات متحده، شرق اوکراین نیست. از طرف دیگر رفتار ایالات متحده در برابر متحدان اروپایی‌اش و تنها‌گذاشتن آنها در بسیاری از موارد، سبب فراموش‌شدن این موضوع حتی نزد اروپاییان شده است. روسیه در حال بازگشت به نقش تأثیرگذار خود در معادلات بین‌المللی و حتی قوی‌تر از قبل است. البته هنوز تحریم‌ها به جای خود باقی است و این بازگشت به سرمایه نیاز دارد. از همین جهت است که روس‌ها با خواستاران افزایش تولید نفت هم‌آواز شده و در اوپک به‌عنوان کشوری غیرعضو اثرگذاری می‌کنند. عمده درآمد ارزی روسیه از صادرات نفت و گاز است و افزایش تولید یعنی بهار دلارهای نفتی.
در سوریه نیز هرچند روسیه قانع به ورود شد، اما چندی است که اتحاد پیشین میان روسیه و ایران به چشم نمی‌خورد. به نظر می‌رسد روس‌ها بیشتر نقش نیروهای حايل را میان ایران و سوریه از طرفی و اسرائیل بازی می‌کنند تا بحران سوریه به یک بحران تمام‌عیار منطقه‌ای و خارج از کنترل تبدیل نشود، اما در میانه، روس‌ها حايلی بی‌طرف نیستند و هر روز به جانب اسرائیل متمایل‌تر می‌شوند. روس‌ها از لحاظ تاریخی اصولا رابطه حسنه‌ای با اسرائیل نداشته‌اند و در بحران فلسطین از اعراب حمایت می‌کردند. امروزه این سیاست در حال عوض‌شدن است. روس‌ها ضمن کنترل ایران و سوریه، در حال پی‌ریزی روابطی دامنه‌دار با اسرائیل هستند. دعوت از نخست‌وزیر اسرائیل در رژه نظامی مسکو برای اولین‌بار تا درخواست از ایران برای خروج از سوریه و سکوت در مقابل تجاوزهای هر روز اسرائیل به آسمان سوریه، همگی در قالب «معامله بزرگ قرن» کوشنر قابل ارزیابی است. خبرها حاکی از تلاش پنهانی کوشنر برای ایجاد صلح یا بهتر بگوییم پایان قضیه فلسطین است و قطعا روس‌ها نیز در این روند حضور دارند. به نظر می‌رسد نقش اقناع سران عرب با خود کوشنر بوده و در این راه نیز موفقیت‌های چشمگیری به دست
آورده و اخذ حمایت روس‌ها را خود نتانیاهو بر عهده گرفته که به‌شدت در حال فعالیت است. حاصل این فعالیت‌ها فراموشی قضیه اوکراین، کاهش فشار تحریم‌ها بر روسیه و تضمین حضور روسیه در مدیترانه در ازای چشم‌پوشی از فلسطین و حمایت از طرح کوشنر خواهد بود. افزایش فشار بر ایران به‌عنوان قوی‌ترین معتقد به آرمان فلسطین، در همین راستا قابل ارزیابی است. ایالات متحده و اسرائیل در حال نزدیک‌شدن به روسیه برای ایجاد انزوا علیه ایران هستند تا ایران نتواند در روند معامله قرن خللی وارد کند. جان بولتون در روسیه با عالی‌ترین مقامات روسیه دیدار کرده است و البته در این دیدارها مسائلی خوشایند روس‌ها مطرح شده که رئیس‌جمهور پوتین می‌گوید: «این دیدار امیدهایی را به وجود می‌آورد مبنی‌بر اینکه ما می‌توانیم نخستین گام‌ها را در جهت بازسازی روابط میان دو کشور برداریم». رئیس‌جمهور روسیه گفته است سفر بولتون به مسکو امیدهایی را برای احیای کامل روابط میان روسیه و آمریکا به وجود آورده است.
خروج ایالات متحده از برجام، تقاضای روس‌ها از ایران برای خروج از سوریه، آغاز تحریم‌های جدید علیه ایران، نزدیکی اسرائیل به روس‌ها، دعوت ترامپ از روس‌ها برای بازگشت به گروه کشورهای صنعتی، هم‌آوایی روس‌ها و عربستان در اوپک و چندین نکته دیگر همگی نشانه‌هایی از آن است که خاورمیانه آبستن حوادثی ناگوار برای آرمان فلسطین است. دیر یا زود از مفاد معامله قرن کوشنر رونمایی می‌شود و ما نباید از روس‌ها انتظار برادری داشته باشیم. درست است که روس‌ها در بزنگاه‌هایی مانند قضیه یمن، در شورای امنیت به کمک ما آمدند، اما در روابط بین‌الملل اصلی به نام برادری وجود ندارد؛ هر کشوری موظف است حداکثر منافع ملی خود را در عرصه روابط بین‌الملل پیگیری کند و ما و روس‌ها هم از این قاعده مستثنا نیستیم.
پس از آنکه روس‌ها از گردنه بحران شبه‌جزیره کریمه و فشارهای باراک اوباما به سلامت عبور کردند، چندی است در قامت یکی از بازیگران فرامنطقه‌ای خاورمیانه قدرت‌نمایی می‌کنند. دولت ترامپ و تغییر سیاست کلی ایالات متحده نسبت به خاورمیانه، این اطمینان را به روس‌ها داد که دیگر مسئله اصلی آنان در مواجهه با ایالات متحده، شرق اوکراین نیست. از طرف دیگر رفتار ایالات متحده در برابر متحدان اروپایی‌اش و تنها‌گذاشتن آنها در بسیاری از موارد، سبب فراموش‌شدن این موضوع حتی نزد اروپاییان شده است. روسیه در حال بازگشت به نقش تأثیرگذار خود در معادلات بین‌المللی و حتی قوی‌تر از قبل است. البته هنوز تحریم‌ها به جای خود باقی است و این بازگشت به سرمایه نیاز دارد. از همین جهت است که روس‌ها با خواستاران افزایش تولید نفت هم‌آواز شده و در اوپک به‌عنوان کشوری غیرعضو اثرگذاری می‌کنند. عمده درآمد ارزی روسیه از صادرات نفت و گاز است و افزایش تولید یعنی بهار دلارهای نفتی.
در سوریه نیز هرچند روسیه قانع به ورود شد، اما چندی است که اتحاد پیشین میان روسیه و ایران به چشم نمی‌خورد. به نظر می‌رسد روس‌ها بیشتر نقش نیروهای حايل را میان ایران و سوریه از طرفی و اسرائیل بازی می‌کنند تا بحران سوریه به یک بحران تمام‌عیار منطقه‌ای و خارج از کنترل تبدیل نشود، اما در میانه، روس‌ها حايلی بی‌طرف نیستند و هر روز به جانب اسرائیل متمایل‌تر می‌شوند. روس‌ها از لحاظ تاریخی اصولا رابطه حسنه‌ای با اسرائیل نداشته‌اند و در بحران فلسطین از اعراب حمایت می‌کردند. امروزه این سیاست در حال عوض‌شدن است. روس‌ها ضمن کنترل ایران و سوریه، در حال پی‌ریزی روابطی دامنه‌دار با اسرائیل هستند. دعوت از نخست‌وزیر اسرائیل در رژه نظامی مسکو برای اولین‌بار تا درخواست از ایران برای خروج از سوریه و سکوت در مقابل تجاوزهای هر روز اسرائیل به آسمان سوریه، همگی در قالب «معامله بزرگ قرن» کوشنر قابل ارزیابی است. خبرها حاکی از تلاش پنهانی کوشنر برای ایجاد صلح یا بهتر بگوییم پایان قضیه فلسطین است و قطعا روس‌ها نیز در این روند حضور دارند. به نظر می‌رسد نقش اقناع سران عرب با خود کوشنر بوده و در این راه نیز موفقیت‌های چشمگیری به دست
آورده و اخذ حمایت روس‌ها را خود نتانیاهو بر عهده گرفته که به‌شدت در حال فعالیت است. حاصل این فعالیت‌ها فراموشی قضیه اوکراین، کاهش فشار تحریم‌ها بر روسیه و تضمین حضور روسیه در مدیترانه در ازای چشم‌پوشی از فلسطین و حمایت از طرح کوشنر خواهد بود. افزایش فشار بر ایران به‌عنوان قوی‌ترین معتقد به آرمان فلسطین، در همین راستا قابل ارزیابی است. ایالات متحده و اسرائیل در حال نزدیک‌شدن به روسیه برای ایجاد انزوا علیه ایران هستند تا ایران نتواند در روند معامله قرن خللی وارد کند. جان بولتون در روسیه با عالی‌ترین مقامات روسیه دیدار کرده است و البته در این دیدارها مسائلی خوشایند روس‌ها مطرح شده که رئیس‌جمهور پوتین می‌گوید: «این دیدار امیدهایی را به وجود می‌آورد مبنی‌بر اینکه ما می‌توانیم نخستین گام‌ها را در جهت بازسازی روابط میان دو کشور برداریم». رئیس‌جمهور روسیه گفته است سفر بولتون به مسکو امیدهایی را برای احیای کامل روابط میان روسیه و آمریکا به وجود آورده است.
خروج ایالات متحده از برجام، تقاضای روس‌ها از ایران برای خروج از سوریه، آغاز تحریم‌های جدید علیه ایران، نزدیکی اسرائیل به روس‌ها، دعوت ترامپ از روس‌ها برای بازگشت به گروه کشورهای صنعتی، هم‌آوایی روس‌ها و عربستان در اوپک و چندین نکته دیگر همگی نشانه‌هایی از آن است که خاورمیانه آبستن حوادثی ناگوار برای آرمان فلسطین است. دیر یا زود از مفاد معامله قرن کوشنر رونمایی می‌شود و ما نباید از روس‌ها انتظار برادری داشته باشیم. درست است که روس‌ها در بزنگاه‌هایی مانند قضیه یمن، در شورای امنیت به کمک ما آمدند، اما در روابط بین‌الملل اصلی به نام برادری وجود ندارد؛ هر کشوری موظف است حداکثر منافع ملی خود را در عرصه روابط بین‌الملل پیگیری کند و ما و روس‌ها هم از این قاعده مستثنا نیستیم.