لبنانيها پس از 9 سال به پاي صندوقهاي رأي ميروند
اميد اندک تغيير
از آخرينباري که لبنانيها در انتخابات پارلماني شرکت کردند، 9 سال ميگذرد. نمايندگاني که در آخرين انتخابات پارلماني به مجلس اين کشور راه يافتند، بنا بر دلايل امنيتي از جمله بحران سوريه و همچنين برخي نزاعهاي سياسي، تصميم گرفتند که براي پنج ساله ديگر دوره نمايندگي خود را تمديد كنند. در هر صورت، لبنانيهايي که براي يک دوره از حق قانوني خود براي انتخاب نمايندگان جديد محروم شده بودند، امروز براي انتخاب 128 نماينده مجلس اين کشور پاي صندوقهاي رأي ميروند. گذشته از بنبست سياسي که باعث شد اين انتخابات سه مرتبه به تعويق بيفتد، لبنان در سالهاي اخير با بحرانهاي متعددي از جمله بحران مهاجرتي دست به گريبان بوده که بيش از يک ميليون مهاجر سوري را به سمت مرزهاي اين کشور روانه کرده است. ناکارآمدي دولت نيز در سالهاي اخير به افزايش شديد بدهي دولتي، رکود اقتصادي و افزايش حملات تروريستي انجاميده است. به اينها بايد استعفاي سعد حريري، نخستوزير اين کشور در عربستان را نيز افزود. بحران مديريت پسماند شهري که به انباشت زباله در خيابانهاي لبنان انجاميد، نيز همزمان يک بحران محيطزيستي و سياسي را رقم زد. در چنين شرايطي، مردم
لبنان با اميد حل اين بحرانها، پاي صندوقهاي رأي حاضر ميشوند. با اين حال، خوشبيني چنداني به نتايج آن وجود ندارد و به نظر نميرسد اين انتخابات تغيير چنداني در آرايش سياسي اين کشور ايجاد کند. گمانهزنيهاي سياسي حاکي از آن است که سعد حريري، نخستوزير فعلي لبنان، در سمت خود ابقا خواهد شد تا توافقات مذهبي و سياسي لبنان همچنان پابرجا بماند.
از منافع ملي به منافع گروهي
مسائلي چون فساد گسترده، فاميلبازي و بنبست سياسي باعث ميشود که لبنانيها نسبت به اين انتخابات چندان خوشبين نباشند. طبقه العام مؤسسه «شفافيت بينالمللي» لبنان بر اساس شاخصهاي فساد، در ميان 180 کشور، رتبه 143 را داراست. کارمن گها، استاديار مديريت عمومي در دانشگاه آمريکايي بيروت در گفتوگو با «سيانبيسي» با اشاره به آشفتگي سياسي در لبنان، يکي از دلايل اصلي نااميدي مردم از انتخابات را در قانون انتخاباتي جديد و پيچيده اين کشور ميداند که در آن رأيدهندگان بايد دو رأي به صندوق بيندازند؛ يک رأي به کل فهرست يا يک ائتلاف و يک رأي هم به يک نامزد مشخص از آن فهرست. از نظر رأيدهندگان در اين روش، فردي که بيشترين قدرت و نفوذ را در هر فهرست دارد، در قدرت باقي خواهد ماند. تحليلگران سياسي همچنين از فقدان پرداختن به مباحث ملي در اين رقابت انتخاباتي و تأكيد بر منافع محلي و تلاش براي کسب رأي به هر نحو ممکن، گلايهمندند.
روند ايجاد اصلاحات ريشهاي و مبارزه با فساد ريشهدار، نيازمند يک خانهتکاني اساسي در سياست اين کشور است و انتخابات پيشرو به نظر نميتواند اين خواسته را برآورده كند. از ديگر سو، آنطور که حليم شبايا، تحليلگر سياسي لبناني استدلال ميکند، تصميمات مهم نه در پارلمان بلکه در توافقات ميان رهبران فرقههاي مذهبي گرفته شده و در ادامه در صحن پارلمان به رأي گذاشته ميشوند. از نظر او، انتخاب ميشل عون به عنوان رئيسجمهور لبنان در سال 2016 ميلادي که به يک بنبست سياسي پايان داد، يک نمونه بارز از اين توافقات پشت پرده است که باعث شد در عوض آن، سعد حريري در مقام نخستوزيري ابقا شود.
نظام سياسي در لبنان به واسطه تنوع مذهبياش که بيش از 18 جامعه مذهبي را در خود جاي داده است، بر پايه نوعي دولت ائتلافي عمل ميکند که در آن قدرت ميان گروههاي اصلي سني، شيعه و مسيحي تقسيم ميشود. همين مسئله باعث ميشود تا موانعي در تصميمگيريهاي کلان ايجاد شود. در حال حاضر بيش از 20 حزب سياسي در لبنان فعاليت دارند که حزب مستقبل (آينده) به رهبري سعد حريري، بيشترين نماينده را در پارلمان داراست. بعد از حزب حريري نيز احزابي چون جنبش آزاد ميهني متعلق به مسيحيان و جنبش امل متعلق به شيعيان و حزبالله قرار دارند. در تاريخ انتخابات پارلماني لبنان، هيچ حزبي تاکنون بيش از 12.5 درصد از کرسيها را به دست نياورده است.
ائتلافهاي عجيب
براي انتخابات امروز نيز 77 ليست در 15 حوزه رأيگيري در اين کشور ثبت شده است. نکته قابل تأمل و متفاوت درخصوص انتخابات امروز لبنان، شکلگيري ائتلافهايي دور از انتظار است. به عبارت دقيقتر، آن نظم سياسي که بعد از ترور رفيق حريري، نخستوزير پيشن لبنان در سال 2005 ميلادي بر لبنان حاکم شده بود، در حال رنگباختن است. آن نظم بر پايه تقابل جبهه متمايل به غرب 14 مارس و ائتلاف موسوم به هشت مارس تحت رهبري حزبالله شکل گرفته بود. به نظر با محوشدن خطوط و مواضع سياسي، جدال بر سر ايدهها به جدال براي بهدستآوردن کرسيهاي بيشتر تبديل شده است. به عنوان مثال ميتوان به ائتلاف سعد حريري از جبهه 14 مارس با جنبش آزاد ميهني ميشل عون اشاره کرد. گذشته از ائتلاف حريري و عون، اين انتخابات شاهد ائتلافهاي عجيبي است که رقباي پيشين و ديدگاههاي به لحاظ ايدئولوژيک متفاوت را با هم تلفيق کرده است. به عنوان مثال، ميتوان نامزدهايي مسيحي از جنبش آزاد ميهني را در ليستهاي جماعت اسلامي ديد که به عنوان شاخه اخوانالمسلمين در لبنان فعاليت دارد. يا به عنوان يک نمونه ديگر بايد به حضور همزمان نام باتروس هارب، يک نماينده ضدسوري در ليست حزب
سوسيالناسيوناليست طرفدار دمشق اشاره کرد. ائتلاف حزب چپ دموکراتيک با نيروهاي راستگرا در شمال لبنان نيز به نظر به بهترين نحو اين آشفتگي ايدئولوژيک را ترسيم ميکند.
زنان، جوانان و گروههاي مدني
نکته جالب در اين انتخابات، شمار بالاي رأيدهندگان جواني است که ميتوانند رأي خود را به صندوق بيندازند. حدود 800 هزار جوان لبناني ميتوانند براي اولينبار در انتخابات شرکت کنند. علاوه بر اين، حضور نامزدهاي زن نيز نسبت به دورههاي گذشته رشد چشمگيري داشته است؛ در ميان 976 نامزد انتخابات پارلماني، نام 111 زن ديده ميشود. ازجمله موارد اميدبخش درباره انتخابات امروز لبنان، مشارکت گستردهتر جامعه مدني است که دراينباره ميتوان به حضور ائتلافي از 11 گروه جامعه مدني به نام ائتلاف ملي اشاره کرد که با هدف برهمزدن توازن قواي سنتي و ايجاد يک طبقه سياسي جديد، پا به عرصه رقابت گذاشتهاند. بااينحال و با وجود حضور بازيگران جديد در انتخابات پارلماني، تحليلگران سياسي شانس چنداني براي آنها در رقابت با گروههاي سياسي قديمي قائل نيستند. از نظر کرن اوزيل، تحليلگر سياسي، سعد حريري بار ديگر به مقام نخستوزيري خواهد رسيد. فؤاد زموخل، رئيس انجمن جهاني تجارت لبنان، دراينباره ميگويد: «ما شاهد حضور افراد تکراري در قدرت هستيم؛ اگر خود آنها برنگردند، فرزندان يا اعضای خانواده آنها جایشان را ميگيرند». به نظر پايان انتخابات، تازه
شروع مشکلات و دعواهاي سياسي در لبنان است.
تشکيل دولت شايد چند ماه به طول بينجامد و اين بيثباتي به نوبه خود ميتواند زمينه را براي بحراني فراهم کند که چند ماه پيش سعد حريري را مجبور به استعفا کرد. اعضای پارلمان بعد از انتخابات وارد فرايند سخت و پيچيده انتخاب نخستوزير و دولت ائتلافي ميشوند؛ فرايندي که ميتواند يک سال يا حتي بيشتر نيز زمان ببرد. در اين ميان، حزبالله نقشی کليدي ايفا ميکند.
جنبش المستقبل: اين جنبش در دهه 1990 و از سوی رفيق حريري، نخستوزير مرحوم و پدر سعد حريري، نخستوزير فعلي لبنان، تأسيس شد. سعد حريري بهعنوان سياستمداری سني که تابعيت سعودي نيز دارد، رهبري بزرگترين جبهه در پارلمان را بر عهده دارد. پيشبيني ميشود اين حزب به واسطه تغيير قوانين انتخاباتي، تعدادي از کرسيهاي خود را از دست بدهد.
جنبش آزاد ميهني: اين گروه که از سوی ميشل عون، يکي از رهبران اپوزيسيون مسيحي، پايهگذاري شده است، از متحدان نزديک و اصلي حزبالله محسوب ميشود. اين حزب بعد از جنبش مستقبل بيشترين تعداد کرسي در پارلمان را داراست. درحالحاضر، گابريل باسيل، وزير خارجه لبنان و داماد عون، رهبري اين حزب را بر عهده دارد که براي اين انتخابات نيز نامزد شده است.
حزبالله: اين حزب بهعنوان يک گروه بزرگ و بخشي از جنبش مقاومت عليه اشغالگري اسرائيل، در سال 1982 تأسيس و بعد از آن به اصليترين نيروي سياسي در لبنان بدل شده است. اين گروه به دلیل مبارزه عليه اسرائيل، هم از حمايت گسترده شيعيان و هم از حمایت شماري از مسيحيان لبنان برخوردار است. درحالحاضر حزبالله 12 نماينده در پارلمان لبنان دارد و انتظار ميرود همين تعداد کرسي را در انتخابات حفظ کند.
جنبش امل: اين گروه سياسي شيعي که درحالحاضر از سوی نبيه بري، سخنگوي بانفوذ پارلمان لبنان، هدايت ميشود، به دست امامموسي صدر و در دهه 80 ميلادي تشکيل شد و مانند جنبش آزاد ميهني، يکي از متحدان حزبالله بهشمار ميآيد. بري 80ساله براي 25 سال است که سمت سخنگوي پارلمان را براي خود حفظ کرده است.
حزب سوسياليست ترقيخواه: اين حزب بهعنوان حزب سياسي اصلي جامعه دروزي لبنان شناخته ميشود که در کل حدود پنج درصد از جمعيت اين کشور را تشکيل ميدهند. درحالحاضر وليد جنبلاط رهبري اين حزب را در دست دارد که به نفع پسر ارشد خود تيمور جنبلاط، از انتخابات کنار کشيده است. نامزدهايي از اين حزب در ائتلاف با جنبش مستقبل حريري و حزب راستگراي نيروهاي مسيحي لبنان در اين انتخابات حضور يافتهاند.
نيروهاي لبناني: اين حزب مسيحي دستراستي، رقيب اصلي جنبش آزاد ميهني ميشل عون و يکي از منتقدان اصلي حزبالله محسوب ميشود. سمير جعجع، فرمانده نظامي کهنهکار، رهبري اين حزب را بر عهده دارد. انتظار ميرود حزب نيروهاي لبناني که يکي از سازمانيافتهترين احزاب در لبنان شناخته ميشود، بيش از هشت کرسي را به دست آورد.
از آخرينباري که لبنانيها در انتخابات پارلماني شرکت کردند، 9 سال ميگذرد. نمايندگاني که در آخرين انتخابات پارلماني به مجلس اين کشور راه يافتند، بنا بر دلايل امنيتي از جمله بحران سوريه و همچنين برخي نزاعهاي سياسي، تصميم گرفتند که براي پنج ساله ديگر دوره نمايندگي خود را تمديد كنند. در هر صورت، لبنانيهايي که براي يک دوره از حق قانوني خود براي انتخاب نمايندگان جديد محروم شده بودند، امروز براي انتخاب 128 نماينده مجلس اين کشور پاي صندوقهاي رأي ميروند. گذشته از بنبست سياسي که باعث شد اين انتخابات سه مرتبه به تعويق بيفتد، لبنان در سالهاي اخير با بحرانهاي متعددي از جمله بحران مهاجرتي دست به گريبان بوده که بيش از يک ميليون مهاجر سوري را به سمت مرزهاي اين کشور روانه کرده است. ناکارآمدي دولت نيز در سالهاي اخير به افزايش شديد بدهي دولتي، رکود اقتصادي و افزايش حملات تروريستي انجاميده است. به اينها بايد استعفاي سعد حريري، نخستوزير اين کشور در عربستان را نيز افزود. بحران مديريت پسماند شهري که به انباشت زباله در خيابانهاي لبنان انجاميد، نيز همزمان يک بحران محيطزيستي و سياسي را رقم زد. در چنين شرايطي، مردم
لبنان با اميد حل اين بحرانها، پاي صندوقهاي رأي حاضر ميشوند. با اين حال، خوشبيني چنداني به نتايج آن وجود ندارد و به نظر نميرسد اين انتخابات تغيير چنداني در آرايش سياسي اين کشور ايجاد کند. گمانهزنيهاي سياسي حاکي از آن است که سعد حريري، نخستوزير فعلي لبنان، در سمت خود ابقا خواهد شد تا توافقات مذهبي و سياسي لبنان همچنان پابرجا بماند.
از منافع ملي به منافع گروهي
مسائلي چون فساد گسترده، فاميلبازي و بنبست سياسي باعث ميشود که لبنانيها نسبت به اين انتخابات چندان خوشبين نباشند. طبقه العام مؤسسه «شفافيت بينالمللي» لبنان بر اساس شاخصهاي فساد، در ميان 180 کشور، رتبه 143 را داراست. کارمن گها، استاديار مديريت عمومي در دانشگاه آمريکايي بيروت در گفتوگو با «سيانبيسي» با اشاره به آشفتگي سياسي در لبنان، يکي از دلايل اصلي نااميدي مردم از انتخابات را در قانون انتخاباتي جديد و پيچيده اين کشور ميداند که در آن رأيدهندگان بايد دو رأي به صندوق بيندازند؛ يک رأي به کل فهرست يا يک ائتلاف و يک رأي هم به يک نامزد مشخص از آن فهرست. از نظر رأيدهندگان در اين روش، فردي که بيشترين قدرت و نفوذ را در هر فهرست دارد، در قدرت باقي خواهد ماند. تحليلگران سياسي همچنين از فقدان پرداختن به مباحث ملي در اين رقابت انتخاباتي و تأكيد بر منافع محلي و تلاش براي کسب رأي به هر نحو ممکن، گلايهمندند.
روند ايجاد اصلاحات ريشهاي و مبارزه با فساد ريشهدار، نيازمند يک خانهتکاني اساسي در سياست اين کشور است و انتخابات پيشرو به نظر نميتواند اين خواسته را برآورده كند. از ديگر سو، آنطور که حليم شبايا، تحليلگر سياسي لبناني استدلال ميکند، تصميمات مهم نه در پارلمان بلکه در توافقات ميان رهبران فرقههاي مذهبي گرفته شده و در ادامه در صحن پارلمان به رأي گذاشته ميشوند. از نظر او، انتخاب ميشل عون به عنوان رئيسجمهور لبنان در سال 2016 ميلادي که به يک بنبست سياسي پايان داد، يک نمونه بارز از اين توافقات پشت پرده است که باعث شد در عوض آن، سعد حريري در مقام نخستوزيري ابقا شود.
نظام سياسي در لبنان به واسطه تنوع مذهبياش که بيش از 18 جامعه مذهبي را در خود جاي داده است، بر پايه نوعي دولت ائتلافي عمل ميکند که در آن قدرت ميان گروههاي اصلي سني، شيعه و مسيحي تقسيم ميشود. همين مسئله باعث ميشود تا موانعي در تصميمگيريهاي کلان ايجاد شود. در حال حاضر بيش از 20 حزب سياسي در لبنان فعاليت دارند که حزب مستقبل (آينده) به رهبري سعد حريري، بيشترين نماينده را در پارلمان داراست. بعد از حزب حريري نيز احزابي چون جنبش آزاد ميهني متعلق به مسيحيان و جنبش امل متعلق به شيعيان و حزبالله قرار دارند. در تاريخ انتخابات پارلماني لبنان، هيچ حزبي تاکنون بيش از 12.5 درصد از کرسيها را به دست نياورده است.
ائتلافهاي عجيب
براي انتخابات امروز نيز 77 ليست در 15 حوزه رأيگيري در اين کشور ثبت شده است. نکته قابل تأمل و متفاوت درخصوص انتخابات امروز لبنان، شکلگيري ائتلافهايي دور از انتظار است. به عبارت دقيقتر، آن نظم سياسي که بعد از ترور رفيق حريري، نخستوزير پيشن لبنان در سال 2005 ميلادي بر لبنان حاکم شده بود، در حال رنگباختن است. آن نظم بر پايه تقابل جبهه متمايل به غرب 14 مارس و ائتلاف موسوم به هشت مارس تحت رهبري حزبالله شکل گرفته بود. به نظر با محوشدن خطوط و مواضع سياسي، جدال بر سر ايدهها به جدال براي بهدستآوردن کرسيهاي بيشتر تبديل شده است. به عنوان مثال ميتوان به ائتلاف سعد حريري از جبهه 14 مارس با جنبش آزاد ميهني ميشل عون اشاره کرد. گذشته از ائتلاف حريري و عون، اين انتخابات شاهد ائتلافهاي عجيبي است که رقباي پيشين و ديدگاههاي به لحاظ ايدئولوژيک متفاوت را با هم تلفيق کرده است. به عنوان مثال، ميتوان نامزدهايي مسيحي از جنبش آزاد ميهني را در ليستهاي جماعت اسلامي ديد که به عنوان شاخه اخوانالمسلمين در لبنان فعاليت دارد. يا به عنوان يک نمونه ديگر بايد به حضور همزمان نام باتروس هارب، يک نماينده ضدسوري در ليست حزب
سوسيالناسيوناليست طرفدار دمشق اشاره کرد. ائتلاف حزب چپ دموکراتيک با نيروهاي راستگرا در شمال لبنان نيز به نظر به بهترين نحو اين آشفتگي ايدئولوژيک را ترسيم ميکند.
زنان، جوانان و گروههاي مدني
نکته جالب در اين انتخابات، شمار بالاي رأيدهندگان جواني است که ميتوانند رأي خود را به صندوق بيندازند. حدود 800 هزار جوان لبناني ميتوانند براي اولينبار در انتخابات شرکت کنند. علاوه بر اين، حضور نامزدهاي زن نيز نسبت به دورههاي گذشته رشد چشمگيري داشته است؛ در ميان 976 نامزد انتخابات پارلماني، نام 111 زن ديده ميشود. ازجمله موارد اميدبخش درباره انتخابات امروز لبنان، مشارکت گستردهتر جامعه مدني است که دراينباره ميتوان به حضور ائتلافي از 11 گروه جامعه مدني به نام ائتلاف ملي اشاره کرد که با هدف برهمزدن توازن قواي سنتي و ايجاد يک طبقه سياسي جديد، پا به عرصه رقابت گذاشتهاند. بااينحال و با وجود حضور بازيگران جديد در انتخابات پارلماني، تحليلگران سياسي شانس چنداني براي آنها در رقابت با گروههاي سياسي قديمي قائل نيستند. از نظر کرن اوزيل، تحليلگر سياسي، سعد حريري بار ديگر به مقام نخستوزيري خواهد رسيد. فؤاد زموخل، رئيس انجمن جهاني تجارت لبنان، دراينباره ميگويد: «ما شاهد حضور افراد تکراري در قدرت هستيم؛ اگر خود آنها برنگردند، فرزندان يا اعضای خانواده آنها جایشان را ميگيرند». به نظر پايان انتخابات، تازه
شروع مشکلات و دعواهاي سياسي در لبنان است.
تشکيل دولت شايد چند ماه به طول بينجامد و اين بيثباتي به نوبه خود ميتواند زمينه را براي بحراني فراهم کند که چند ماه پيش سعد حريري را مجبور به استعفا کرد. اعضای پارلمان بعد از انتخابات وارد فرايند سخت و پيچيده انتخاب نخستوزير و دولت ائتلافي ميشوند؛ فرايندي که ميتواند يک سال يا حتي بيشتر نيز زمان ببرد. در اين ميان، حزبالله نقشی کليدي ايفا ميکند.
جنبش المستقبل: اين جنبش در دهه 1990 و از سوی رفيق حريري، نخستوزير مرحوم و پدر سعد حريري، نخستوزير فعلي لبنان، تأسيس شد. سعد حريري بهعنوان سياستمداری سني که تابعيت سعودي نيز دارد، رهبري بزرگترين جبهه در پارلمان را بر عهده دارد. پيشبيني ميشود اين حزب به واسطه تغيير قوانين انتخاباتي، تعدادي از کرسيهاي خود را از دست بدهد.
جنبش آزاد ميهني: اين گروه که از سوی ميشل عون، يکي از رهبران اپوزيسيون مسيحي، پايهگذاري شده است، از متحدان نزديک و اصلي حزبالله محسوب ميشود. اين حزب بعد از جنبش مستقبل بيشترين تعداد کرسي در پارلمان را داراست. درحالحاضر، گابريل باسيل، وزير خارجه لبنان و داماد عون، رهبري اين حزب را بر عهده دارد که براي اين انتخابات نيز نامزد شده است.
حزبالله: اين حزب بهعنوان يک گروه بزرگ و بخشي از جنبش مقاومت عليه اشغالگري اسرائيل، در سال 1982 تأسيس و بعد از آن به اصليترين نيروي سياسي در لبنان بدل شده است. اين گروه به دلیل مبارزه عليه اسرائيل، هم از حمايت گسترده شيعيان و هم از حمایت شماري از مسيحيان لبنان برخوردار است. درحالحاضر حزبالله 12 نماينده در پارلمان لبنان دارد و انتظار ميرود همين تعداد کرسي را در انتخابات حفظ کند.
جنبش امل: اين گروه سياسي شيعي که درحالحاضر از سوی نبيه بري، سخنگوي بانفوذ پارلمان لبنان، هدايت ميشود، به دست امامموسي صدر و در دهه 80 ميلادي تشکيل شد و مانند جنبش آزاد ميهني، يکي از متحدان حزبالله بهشمار ميآيد. بري 80ساله براي 25 سال است که سمت سخنگوي پارلمان را براي خود حفظ کرده است.
حزب سوسياليست ترقيخواه: اين حزب بهعنوان حزب سياسي اصلي جامعه دروزي لبنان شناخته ميشود که در کل حدود پنج درصد از جمعيت اين کشور را تشکيل ميدهند. درحالحاضر وليد جنبلاط رهبري اين حزب را در دست دارد که به نفع پسر ارشد خود تيمور جنبلاط، از انتخابات کنار کشيده است. نامزدهايي از اين حزب در ائتلاف با جنبش مستقبل حريري و حزب راستگراي نيروهاي مسيحي لبنان در اين انتخابات حضور يافتهاند.
نيروهاي لبناني: اين حزب مسيحي دستراستي، رقيب اصلي جنبش آزاد ميهني ميشل عون و يکي از منتقدان اصلي حزبالله محسوب ميشود. سمير جعجع، فرمانده نظامي کهنهکار، رهبري اين حزب را بر عهده دارد. انتظار ميرود حزب نيروهاي لبناني که يکي از سازمانيافتهترين احزاب در لبنان شناخته ميشود، بيش از هشت کرسي را به دست آورد.