اقتصادهای محلی و گفتمان توسعه پایدار شهری

به گزارش گروه رسانه‌ای شرق،

فرضعلی سالاری

اقتصادهای محلی و توسعه پایدار شهری، دو مفهوم محوری در مدیریت شهرهای معاصر هستند که با هم در پاسخ به چالش‌های محیط‌زیستی، اجتماعی و اقتصادی شهرها عمل می‌کنند. اقتصادهای محلی به فعالیت‌های اقتصادی اشاره دارند که در سطح جغرافیایی کوچک (مانند شهرها، یا منطقه خاص) سازمان‌یافته و بر پایه منابع و ظرفیت‌ها، نیروی کار و نیازهای جامعه محلی بنا شده‌اند. این اقتصادها بر خودکفایی، کاهش وابستگی به بازارهای بیرونی و تقویت کسب‌وکارهای کوچک و متوسط تمرکز دارند.

در دوران معاصر، اقتصادهای محلی به عنوان بخشی کلیدی از گفتمان توسعه پایدار شهری مطرح شده‌اند که بر تقویت تولید، ثروت‌آفرینی، ارزش‌افزوده، خلاقیت محیطی کارکردی، مصرف و مالکیت منابع در سطح محلی تأکید دارد. این رویکرد در مقابل اقتصاد جهانی‌شده و مصرف‌گرایی گسترده قرار می‌گیرد و هدف آن کاهش وابستگی به زنجیره‌های تأمین دور و کاهش اثرات منفی زیست‌محیطی و اجتماعی است.

در این مدل از سیستم‌ها، اقتصاد دایره‌ای حاکم است و بخش‌ها و صنایع مختلف جامعه با هم فعالیت می‌کنند تا به ایجاد ثروت، فرصت‌ها و رفاه محلی کمک کنند که این به نفع جامعه، ساکنان و محیط زیست است. اقتصادهای محلی مزایای بسیاری دارند و از آن جمله می‌توان به روابط قوی‌تر و خدمات بهتر به مشتری در جامعه محلی اشاره کرد.تعامل نزدیک بین مالکان اقتصادهای محلی و ساکنان می‌تواند روابط طولانی‌مدت و با‌ارزشی را در جامعه ایجاد کند و منجر به افزایش سرمایه اجتماعی شود. همچنین اقتصادهای محلی به حفظ ویژگی‌های منحصربه‌فرد یک جامعه کمک می‌کند، به آن هویت می‌بخشد و منجر به افزایش فعالیت‌های گردشگری و اقتصادی می‌شود. اقتصادهای محلی کارآمدتر باعث افزایش کارایی شده که نه‌تنها به نفع مشتریان، بلکه به نفع محیط‌ زیست است؛ حمل‌ونقل کمتر برای انتقال مواد اولیه به صنایع و محصولات به بازار، به‌معنای کاهش مصرف سوخت و کاهش آلودگی و ازدحام است که جامعه‌ای پایدارتر و سالم‌تر را ایجاد می‌کند.

اقتصادهای محلی که در واقع همان ظرفیت‌های محلی و منطقه‌ای است، با در نظر گرفتن اقدام مزیت نسبی مکانی منجر به رشد و توسعه اقتصادی می‌شود. در ‌واقع شناسایی ظرفیت‌های اقتصادی گام نخست و زیربنایی برای برنامه‌ریزی در فرایند توسعه مکان‌محور است.

توسعه مکان‌محور مبتنی بر اقتصاد، یک راهبرد برنامه‌ریزی و توسعه است که به طور مستقیم بر ویژگی‌ها، نیازها‌، ظرفیت‌ها و قابلیت‌های یک مکان خاص تمرکز دارد. این رویکرد به‌جای تدوین و تجویز راهکارها‌ و سیاست‌های توسعه‌ای یکسان برای همه مکان‌ها‌ در نقاط مختلف بدون در نظر گرفتن ویژگی‌ها و خصوصیات مکانی، تلاش می‌کند مؤلفه‌های هویتی- بومی، تاریخی، فرهنگی، اجتماعی‌ و اقتصادی هر مکان و به کلامی دیگر، مؤلفه‌های منظرین آن را به شکلی ویژه مورد توجه قرار دهد.

توسعه اقتصاد محلی-‌مکانی با تکیه بر بهبود بنگاه‌های محلی رقابتی، موجب جذب سرمایه‌گذاری و ارتقای منابع و سرمایه‌های ‌انسانی، مهارت‌های کار، ارتقای زیرساخت‌های محلی و توسعه متوازن اقتصادی می‌شود. ویژگی‌های کلیدی اقتصاد محلی شامل، تمرکز بر نیازهای محلی: تولید و مصرف کالا/خدمات با اولویت پاسخ‌گویی به نیازهای جامعه محلی، کاهش وابستگی به واردات، استفاده از منابع و نیروی کار بومی برای کاهش هزینه‌ها، آلودگی ناشی از حمل‌ونقل، تقویت و تنوع‌بخشی اقتصاد و اشتغال محلی، ایجاد فرصت‌های شغلی برای ساکنان و کاهش مهاجرت به شهرهای بزرگ، حفظ هویت بومی و فرهنگی، حمایت از صنایع‌دستی، غذاهای بومی و سنت‌های محلی است.

اقتصادهای محلی می‌توانند به عنوان ابزاری برای تحقق اهداف توسعه پایدار عمل کنند. بدین‌گونه که کشاورزی شهری موجب کاهش وابستگی به واردات مواد غذایی‌ و بهبود امنیت غذایی می‌شود و انرژی‌های محلی باعث استفاده از پنل‌های خورشیدی یا بادی در مقیاس کوچک برای تأمین انرژی محله‌ها می‌شود. همچنین صنایع دست‌ساز با حمایت از کسب‌وکارهای کوچک و کاهش ضایعات با تولید به‌ میزان به ایجاد اشتغال، حفظ تنوع زیستی و فرهنگی و افزایش انسجام اجتماعی کمک می‌کنند. گفتمان توسعه پایدار شهری بر طراحی و مدیریت شهرها با رویکردی جامع و چندبُعدی تأکید دارد که شامل ابعاد اقتصادی، اجتماعی و زیست‌محیطی است. مدل‌هایی مانند شهرهای پایدار، شهرهای اکولوژیک، شهرهای احیاکننده و محله‌های پایدار، نمونه‌هایی از تلاش برای تحقق این گفتمان هستند که در آنها برنامه‌ریزی شهری، معماری، حمل‌ونقل، مدیریت منابع و مشارکت جامعه محلی به صورت هماهنگ دنبال می‌شوند.

رویکرد سازمان‌دهی فضایی و رویکرد توسعه‌ای-اقتصادی مکان‌محور در همه ابعاد مختلف در محیط، فضا و بافت‌های شهری مانند بافت‌های تاریخی، بازآفرینی بافت‌های ناکارآمد، رودخانه‌ها، محورهای دسترسی، منظر و ادراک شهری، لبه‌ها و گره‌ها به عنوان ابزاری در راستای توسعه اقتصاد محلی و توسعه پایدار شهری در مقیاس محلی بهره برد.

بررسی و تحلیل عناصر یک سیستم و کل واحد در مقیاس محلی با رویکرد اقتصادی برای برنامه‌ریزی اقتصاد مکانی یک منطقه به منظور به‌کارگیری در فرایند توسعه مکان‌محور مبتنی‌بر اصول پایداری در فرایند برنامه‌ریزی آن ناحیه بر‌مبنای تعامل انسان و محیط است.

آخرین مطالب منتشر شده در روزنامه شرق را از طریق این لینک پیگیری کنید.