رولت روسی در خاور دور

به گزارش گروه رسانه‌ای شرق،

 علی ودایع: روسیه متأثر از وضعیت ملتهب گسل‌های ژئوپلیتیکی و وضعیت جنگ اوکراین مشغول بی‌سابقه‌ترین رایزنی‌های استراتژیک در خاور دور است. رفقای دوران جنگ سرد بیش از هر زمان دیگری مبتنی بر منافع و تهدیدهای مشترک به سمت یکدیگر گرایش پیدا کرده‌اند. «آنتونی بلینکن»، وزیر امور خارجه پیشین آمریکا، در «فارن‌افرز» هشدار داده بود «ائتلاف کشورهای ساختارشکن» برای منافع غرب تهدیدهای راهبردی محسوب می‌شوند. آنچه مشخصا پس از جنگ اوکراین در وزن‌کشی معادلات روابط بین‌الملل مشاهده می‌کنیم، وضعیتی خلق‌الساعه نیست. آمریکایی‌ها پس از فروپاشی اتحادیه جماهیر شوروی گمان می‌کردند که جهان تک‌قطبی دهه 90 حاکم خواهد ماند، از سال 2000 این فرضیه با چالش مواجه شد تا از حوالی 2010 بازنویسی دکترین جنگ سرد مبتنی بر منافع در دستورکار شرکای شرقی قرار بگیرد. وزیر امور خارجه روسیه در خاور دور به گستره شرق آسیا مشغول چانه‌زنی‌های ویژه است.

اهرم فشار سخت در پیونگ‌یانگ

تراکنش‌های روسیه و کره شمالی یادآور روزهای داغ جنگ سرد است. مسکو و پیونگ‌یانگ بنا بر نیازهای طرفین و متأثر از حافظه تاریخی به سمت بی‌سابقه‌ترین همکاری‌های استراتژیک حرکت می‌کنند. اتحادیه جماهیر شوروی در سال 1948 اولین کشوری بود که حاکمیت کره شمالی را به رسمیت شناخت. شوروی در جنگ دو کره، با همه قدرت در کنار پیونگ‌یانگ ایستاد و حالا تاریخ در حال تکرار است. کره شمالی و روسیه متعهد شده‌اند که در دفاع از تمامیت ارضی یکدیگر مقابل هرگونه تهاجم حمایت کنند. ادبیات و موقعیت زمانی سفر «سرگئی لاوروف»، وزیر امور خارجه روسیه، به شهر «وونسان» دارای اهمیت راهبردی است.

لاوروف روز پنجشنبه با «مارکو روبیو»، وزیر امور خارجه آمریکا، در مالزی دیدار کرد و پس از آن روبیو گفت که او «ناامیدی و سرخوردگی» رئیس‌جمهور ی آمریکا را با همتایان روس خود در میان گذاشته است. «دونالد ترامپ» گمان می‌کرد خیلی سریع به آتش‌بس در اوکراین دست خواهد یافت، اما واشنگتن نه‌تنها دستاوردی کسب نکرده، بلکه دامنه جنگ گسترده‌تر شده است. خبرگزاری KCNA کره شمالی تلاش کرد‌ نشست دیپلمات‌های ارشد را به‌ عنوان «گفت‌وگوی استراتژیک» جلوه دهد، پس از آن چوئه و لاوروف «طرح تبادل ۲۰۲۶-۲۰۲۷» را امضا کردند؛ اگرچه رسانه‌های دولتی از بیان محتوای این طرح خودداری کردند.

رسانه‌های وابسته به دولت روسیه به نقل از لاوروف اعلام کردند «دوستان کره‌ای ما» بار دیگر حمایت خود را از «تمام اهداف» روسیه در جنگ علیه اوکراین تأیید کرده‌اند. به گفته رسانه‌های روسیه و کره شمالی، روسیه و کره شمالی سال گذشته یک پیمان دفاعی مشترک امضا کردند. براساس برآوردهای پنتاگون، کره شمالی سال گذشته حداقل ۱۰ هزار نیرو برای کمک به روسیه در جنگ علیه اوکراین به این کشور اعزام کرد. وزارت امور خارجه ایالات متحده سال گذشته اعلام کرد‌ کره شمالی سلاح -از جمله موشک‌های بالستیک و مهمات- را برای استفاده در جنگ علیه اوکراین به روسیه ارسال کرده است.

پکن؛ رفیق روزهای سخت

لاوروف از پیونگ‌یانگ راهی پکن شده است تا در نشست وزرای امور خارجه سازمان همکاری‌های شانگهای (SCO) شرکت کند. گفته شده‌ وزرای امور خارجه چین و روسیه مذاکرات مفصلی درباره جنگ اوکراین، کره شمالی و ایران داشتند. وزارت امور خارجه روسیه اعلام کرد: «اهمیت تقویت هماهنگی نزدیک بین دو کشور در عرصه بین‌المللی، از ‌جمله در سازمان ملل و شورای امنیت آن، سازمان همکاری شانگهای، بریکس، گروه ۲۰ و اپک مورد تأکید قرار گرفت». چین و روسیه در فوریه ۲۰۲۲، زمانی که پوتین از پکن بازدید کرد، چند روز قبل از اعزام ده‌ها هزار سرباز به اوکراین، شراکت «بدون محدودیت» را اعلام کردند. پوتین چین را به‌ عنوان یک «متحد» توصیف می‌کند.

در طول جنگ اوکراین تراکنش‌های سرّی بین طرفین در جریان بوده است، اما رسما همکاری‌ها کتمان شده است. نباید نادیده گرفت که روسیه و چین رقابتِ در عین رفاقت را همچنان در نگاه به یکدیگر حفظ کرده‌اند. منافع چین و روسیه کاملا همسو نیست. د‌رحالی‌‌که پکن و مسکو هدف مشترکی برای فرسایش نفوذ جهانی واشنگتن و شبکه‌های اتحاد آن دارند، این دو کشور چشم‌اندازهای استراتژیک اساسا متفاوتی دارند. چین به‌ عنوان دومین اقتصاد بزرگ جهان و بزرگ‌ترین کشور تجاری، سهم بسیار بیشتری از روسیه در ثبات منطقه‌ای و جهانی دارد. چین در نهایت از درگیری‌های طولانی‌مدت در اروپا یا خاورمیانه سودی نمی‌برد، حتی اگر پکن تمایل داشته باشد این درگیری‌ها را مشکلات بزرگ‌تری برای ایالات متحده نسبت به خود بداند. در‌حالی‌که برخی از استراتژیست‌های چینی معتقدند‌ ایالات متحده در اروپا و خاورمیانه گرفتار شده است، توجه را از چین منحرف می‌کند.

از سوی دیگر، مسکو هیچ علاقه‌ای به ایفای نقش شریک کوچک پکن ندارد و به دنبال گسترش آزادی مانور استراتژیک خود است، همان‌طور که نزدیکی آن به ایران، کره شمالی و هند و دیگر کشورها مشهود است. هر دو پایتخت از کشیده‌شدن به فرایندی که می‌تواند تصمیم‌گیری مستقل آنها را تهدید کند یا آنها را در جنگی گرفتار کند که هیچ علاقه‌ای به آن ندارند، بیم دارند. درواقع، چنین ترس‌هایی در شکاف چین و شوروی در طول جنگ سرد نقش داشت. نکته اینجاست که وضعیت تنش جزیره تایوان و شبیه‌سازی‌های جنگ در حال ایجاد فرم‌های متفاوتی در ذهنیت پکن است. اتحاد نظامی رو به رشد چین و روسیه، چالشی برای منافع ایالات متحده در منطقه هند و اقیانوس آرام است.

تعاملات نظامی چین و روسیه، از ‌جمله رزمایش‌های مشترک، طی دهه‌ها افزایش یافته است. در ماه‌های اخیر، دو کشور رزمایش‌های دریایی با گلوله‌های جنگی در دریای چین جنوبی و گشت‌های مشترک بمب‌افکن‌های دوربرد در نزدیکی آلاسکا برگزار کرده‌اند. در‌حالی‌که همکاری و ادغام بین ارتش آزادی‌بخش خلق و نیروهای مسلح روسیه هنوز محدود است، پتانسیل درخور توجهی برای ادغام عمیق‌تر وجود دارد. این تحولات، برنامه‌ریزی استراتژیک را برای ایالات متحده، متحدان و شرکای آن پیچیده می‌کند؛ زیرا جلوگیری از عملیات نظامی هماهنگ یا مشترک چین و روسیه پرهزینه و پیچیده خواهد بود.

علاوه‌بر‌این همکاری‌های فناوری چین و روسیه در حوزه نظامی -از‌ جمله خرید جت‌های جنگنده پیشرفته روسی، فناوری‌های زیردریایی و سیستم‌های دفاع هوایی از سوی چین، خرید نیمه‌هادی‌های چینی از سوی روسیه که نیروی محرکه پهپادها و تانک‌های نظامی را تأمین می‌کنند‌ و همکاری‌های تحقیقاتی در هوش مصنوعی، محاسبات کوانتومی و فناوری فضایی- نگرانی‌های امنیتی درخور توجهی را برای ایالات متحده و شرکای آن ایجاد می‌کند.

چالش ترامپ در شرق آسیا

اندیشکده بروکینگز می‌نویسد: همسویی فزاینده بین جمهوری خلق چین و فدراسیون روسیه پیامدهای درخور توجهی برای منافع حیاتی ایالات متحده و منافع متحدان و شرکای ایالات متحده دارد. با توجه به نارضایتی‌های مشترک از پیکربندی نظم بین‌المللی و نگرانی‌های متقابل درباره تهدیدات خارجی ادراک‌شده، عمدتا از سوی ایالات متحده، مشارکت چین و روسیه در طول دهه گذشته در حوزه‌های نظامی، اقتصادی و دیپلماتیک تعمیق یافته است. همسویی استراتژیک پکن و مسکو، آزمون مهمی برای آمریکا و مشخصا ترامپ است. ائتلاف ساختارشکن چین و روسیه در حال تضعیف پایه‌های هژمونی آمریکا در عرصه جهانی و عناصر بنیادین نظم بین‌المللی است. پکن و مسکو در حال انتشار روایت‌هایی از افول نهایی ایالات متحده در سراسر کشورهای جنوب جهان و توسعه زنجیره‌های تأمین و مؤسسات مالی جایگزین برای مصون‌ماندن از تحریم‌های ایالات متحده هستند. این دو کشور مصمم هستند به آنچه نظم بین‌المللی تحت سلطه ایالات متحده می‌نامند، پایان دهند.

رولت روسی در خاور دور

آنها با حمایت کشورهای جنوب جهان، به دنبال ایجاد نظمی هستند که در آن ایالات متحده و شرکای غربی آن نقش کم‌رنگی داشته باشند و کشورهای اقتدارگرا از نظارت بین‌المللی آزاد و در برابر تحریم‌های غرب مصون باشند. جنگ روسیه و اوکراین و بحران فزاینده در خاورمیانه که ایالات متحده، متحدان و شرکای آن را از بسیاری از نقاط جهان به‌شدت جدا کرده است، به پکن و مسکو در پیشبرد چنین اهدافی انگیزه داده است. اگرچه چین یا روسیه به‌تنهایی ممکن است قطب جایگزین معتبری را ارائه ندهند، اما یک «قطب» مشترک چین و روسیه برای قدرت‌های میانی از‌جمله ترکیه، آفریقای جنوبی، برزیل، رژیم‌های خاورمیانه و دیگر کشورهای جنوب جهان که معتقدند نظم بین‌المللی فعلی به اندازه کافی به صدای آنها توجه نمی‌کند، جذاب است. این امر با محبوبیت روزافزون بریکس و سازمان همکاری شانگهای مشهود است. ایجاد مانع از سوی این قدرت‌های میانی، سرمایه ژئوپلیتیکی برای پکن و مسکو، به‌ویژه مزایای اقتصادی برای مسکو، ایجاد می‌کند و نفوذ ایالات متحده، متحدان و شرکای آن را محدود می‌کند.

بازی سخت روسی

در قلب تمام آنچه تصویر شد، تأثیرگذاری و عمق نفوذ روسیه در خاور دور با سرعت سرسام‌آوری در حال افزایش است. حضور کره شمالی در جنگ اوکراین اعتماد‌به‌نفس «کیم جونگ اون» را به‌شدت افزایش داده است. ظهور یک کره شمالی پیشرفته‌تر از نظر نظامی که با تضمین امنیتی روسیه جسورتر شده است، مستقیما ثبات شرق آسیا را تهدید می‌کند. مسکو در جنگ اوکراین و مقابله با ناتو از تاکتیک «رولت روسی» برای بازی با اعصاب شرکای غربی بهره گرفته است. حالا تصور کنید این رویکرد از سوی کره شمالی دنبال شود و هم‌زمان چینی‌ها هم بازی ویژه در دریای چین جنوبی و مشخصا تایوان را دنبال کنند.

چارچوب رفتاری رولت روسی در مواجهه روسیه با غرب به معنای استفاده از تاکتیک‌های پرخطر و پیش‌بینی‌ناپذیر است که هدف آن ایجاد نبود اطمینان و فشار بر رقبای غربی، به‌ویژه ایالات متحده است. این تاکتیک در جنگ اوکراین به‌وضوح مشاهده شده است، جایی که روسیه با اقداماتی مانند تهدید به استفاده از سلاح‌های هسته‌ای تاکتیکی یا تشدید تنش‌ها، سعی در تغییر محاسبات غرب و به چالش کشیدن خطوط قرمز آنها دارد.

در این چارچوب، روابط روسیه با چین و کره شمالی در بحبوحه تنش‌های فزاینده در خاور دور، نیز می‌تواند به‌عنوان بخشی از استراتژی رولت روسی بررسی شود. این روابط نه‌تنها به روسیه امکان دور‌زدن تحریم‌ها و تقویت اقتصادی و نظامی خود را می‌دهد، بلکه با ایجاد جبهه‌ای متحد علیه غرب، به پیچیده‌ترشدن فضای ژئوپلیتیک کمک می‌کند. هم‌زمان با تشدید تنش‌ها در خاور دور (به‌ویژه درباره تایوان و دریای چین جنوبی)، روسیه با حمایت از موضع چین در برابر آمریکا، به طور غیرمستقیم به استراتژی رولت روسی در منطقه کمک می‌کند. روسیه با ایجاد یک جبهه متحد با چین، ایالات متحده را در دو جبهه (اروپا و آسیا) به چالش می‌کشد.