در چهارمین سالگرد درگذشت اکبر ترکان و در همایش «توسعه و تدبیر» مطرح شد
از شایسته‌پروری تا نقد ناترازی عقل در حکمرانی
بررسی سیر توسعه در ایران معاصر، بدون توجه به نقش تکنوکرات‌ها و مدیران عمل‌گرا، ناقص خواهد بود. در چهارمین سالگرد درگذشت اکبر ترکان، این چهره مؤثر و در عین حال کم‌سروصدای مدیریتی، بار دیگر نقش و جایگاه «مدیران توسعه‌گرا» در سپهر سیاست و اقتصاد ایران به بحث گذاشته شد.
شرق: بررسی سیر توسعه در ایران معاصر، بدون توجه به نقش تکنوکرات‌ها و مدیران عمل‌گرا، ناقص خواهد بود. در چهارمین سالگرد درگذشت اکبر ترکان، این چهره مؤثر و در عین حال کم‌سروصدای مدیریتی، بار دیگر نقش و جایگاه «مدیران توسعه‌گرا» در سپهر سیاست و اقتصاد ایران به بحث گذاشته شد. همایشی با حضور جمعی از نخبگان، سیاست‌گذاران، استادان و مدیران اجرائی که در آن، فراتر از مرثیه، تحلیلی از یک الگوی مدیریتی در برابر بحران ناترازی مدیریتی امروز ارائه شد. در همایش «توسعه و تدبیر» که به مناسبت چهارمین سالگرد درگذشت مهندس اکبر ترکان برگزار شد، از تمبر یادبود او نیز رونمایی شد. در این مراسم که با حضور چهره‌هایی همچون حجت‌الاسلام ناطق‌نوری، دکتر علی‌اکبر صالحی، مسعود کرباسیان، محمد فاضلی، علی‌نقی مشایخی و جمعی دیگر از چهره‌های سیاسی و علمی برگزار شد، ابعاد مختلف شخصیت، مدیریت و تأثیرات ترکان در عرصه توسعه مورد بررسی قرار گرفت.
حجت‌الاسلام ناطق‌نوری در سخنانی با اشاره به علاقه شخصی‌اش به مهندس ترکان گفت: «مدت‌هاست سخنرانی نمی‌کنم، اما آن‌قدر مرحوم ترکان را دوست داشتم که دعوت برای شرکت در این مراسم را پذیرفتم و جفا دانستم اگر چند جمله‌ای درباره او نگویم». او با یادآوری بخشی از خاطراتش از دوران همکاری با ترکان در جهاد سازندگی افزود: «ترکان عاشقانه کار می‌کرد. مدیری باهوش، پرکار، توسعه‌گرا، شجاع، آزاده و شایسته بود. مدیریت در خون او بود. در گرمای تابستان هرمزگان، بدون آنکه خم به ابرو بیاورد یا توقعی داشته باشد، با کارگران کار می‌کرد؛ از طریق چاسک با لودر مسیر برداشت و برای مردم مرکز بشاگرد که تا آن زمان حتی ماشین هم ندیده بودند، جاده کشید». ناطق‌نوری با تأکید بر ویژگی‌های اخلاقی و حرفه‌ای ترکان گفت: «او معطل کسی نمی‌ماند. مدیری تصمیم‌گیر و شجاع بود و این شجاعت، ریشه در سلامت نفسش داشت. وقتی مدیری سالم باشد، نمی‌ترسد؛ کارش را می‌کند، حتی اگر متهم شود».
ناترازی عقل را جدی بگیریم
در بخش دیگر مراسم، دکتر علی‌اکبر صالحی، رئیس بنیاد ایران‌شناسی و وزیر پیشین امور خارجه، با توصیف ترکان به‌عنوان «مردی از تبار عقلانیت در میدان عمل» گفت: «شریف‌ترین مخلوق خدا عقل است و اگر عقل به‌درستی به کار گرفته شود، هیچ مشکلی باقی نمی‌ماند. متأسفانه امروز با ناترازی‌های مختلفی مواجهیم و در این میان، باید ناترازی عقل را نیز جدی بگیریم». او با اشاره به همکاری‌های ترکان در دانشگاه شریف افزود: «ترکان انسانی کلان‌نگر در مدیریت بود و خود را در روزمرگی غرق نمی‌کرد.
حتی وقتی با دشواری از پله‌های هیئت دولت بالا می‌آمد و شکایتی نداشت. او خواهان قدرت و نام‌و‌نشان نبود؛ دغدغه‌اش اعتلای ایران و مردم بود. دانشگاه را موتور محرک آینده می‌دانست و صنعت را میدان بروز علم». صالحی سپس به تحلیل ریشه‌های انقلاب اسلامی پرداخت و گفت: «این انقلاب در خلأ رخ نداد؛ از مشروطه، نهضت ملی نفت و قیام ۱۵ خرداد تا انقلاب ۵۷، دوران برانگیختگی مردم ایران بود. اما مشکل اینجا بود که پس از پیروزی انقلاب، ما نقشه راه مشخصی نداشتیم. این باعث شد که با گذر زمان و در مسیر بالندگی، اشتباهاتی صورت گیرد. اما این اشتباهات عمدی نبود، بلکه نتیجه احساسات و شرایط خاص آن دوران بود». وی با تأکید بر اهمیت صبر تاریخی گفت: «۴۵ سال در برابر یک تاریخ سه‌هزار‌ساله، تنها یک پاراگراف است.
ما در دوران بالندگی انقلاب هستیم. ممکن است اشتباه کرده باشیم، اما جهت ما درست بوده؛ هدف، پیشرفت کشور و بهبود معیشت مردم بوده است». در بخش دیگری از مراسم، پنلی با حضور علی‌نقی مشایخی، علی‌اکبر صالحی، مسعود کرباسیان، محمد معزالدین و محمد فاضلی برگزار شد. حاضران ضمن توصیف ویژگی‌های شخصیتی و مدیریتی ترکان، خاطراتی از او بیان کردند. محمد فاضلی، جامعه‌شناس، در این پنل با اشاره به مفهوم تکنوکراسی در اقتصاد سیاسی، به نقش تکنوکرات‌ها در توسعه ایران دهه ۱۳۴۰ و نیز کره جنوبی پرداخت و از مهندس ترکان به‌عنوان مصداقی از آن نسل یاد کرد.
خواهر اکبر ترکان، وزیر پیشین راه و ترابری، در گفت‌وگو با «شرق»:
کشور دچار آفت «مدیریت جناحی» شده است
دریا وفایی: در شرایطی که کشور با چالش‌های متعدد در عرصه مدیریت اجرائی مواجه است، بازخوانی تجربه و نگاه نسلی از مدیران تکنوکرات، که میان دانش، تجربه و عمل توازن برقرار می‌کردند، ضرورتی مضاعف یافته است. چهارمین سالگرد درگذشت اکبر ترکان فرصتی شد تا از خلال روایت خواهر او، فرزانه ترکان، نگاهی انتقادی به وضعیت امروز مدیریت در کشور انداخته شود؛ نگاهی که از جنس دلسوزی است، نه سیاست‌زدگی، و متکی بر تجربه زیسته است، نه مصلحت‌اندیشی‌های متداول. پنجشنبه، مراسم چهارمین سالگرد درگذشت مهندس اکبر ترکان، وزیر پیشین راه و ترابری، با حضور جمعی از چهره‌های سیاسی و اجرائی دولت‌های یازدهم و دوازدهم در کتابخانه ملی برگزار شد. فرزانه ترکان، خواهر این مدیر فقید، در حاشیه این مراسم طی گفت‌وگویی اختصاصی با ما گفت:«غم از دست دادن برادرم بسیار جانکاه است؛ اما در سال‌های پس از فوت ایشان، بارها با خود گفته‌ام: خدا را شکر می‌کنم که اکبر این روز و روزگار سرزمین‌مان را ندید».
او در توضیح این جمله افزود: «یکی از آن لحظات، صحنه‌ای بود که چند روز پیش رئیس‌جمهور وقت آمریکا در عربستان، کشور ما را به تمسخر گرفت و البته واقعیت‌هایی را هم بیان کرد؛ واقعیت‌هایی تلخ از نداشته‌ها و عقب‌ماندگی‌های‌مان. خوشحالم که اکبر شاهد چنین روزهایی نبود». خواهر وزیر پیشین راه و ترابری با اشاره به ویژگی‌های شخصیتی برادرش گفت: «اکبر نه شخصیتی صرفا سیاسی بود و نه ایدئولوژیک. او ذاتا مدیر بود، به معنای واقعی کلمه. این ویژگی در ژن و ذاتش بود و از دوران کودکی نیز نمود داشت، با وجود این، هیچ‌گاه خودش را بی‌نیاز از یادگیری نمی‌دانست».او ادامه داد: «وقتی اکبر به‌عنوان وزیر دفاع منصوب شد، نخستین اقدامی که انجام داد، مطالعه خاطرات و برنامه‌های تیمسار طوفانیان در دوران پهلوی بود. او گذشته را نادیده نگرفت، بلکه از آن آموخت و برای آینده بر مبنای آن برنامه‌ریزی کرد. همواره در حال یادگیری بود، به حرف دیگران گوش می‌داد، یادداشت‌برداری می‌کرد و تجربه می‌آموخت». فرزانه ترکان همچنین به یکی از توصیه‌های ماندگار برادرش اشاره کرد و گفت: «یک بار به من گفت: اگر روزی به تو پیشنهادی دادند -مثلا شهرداری- ولی تو در سطح مدیریتی بخشدار بودی، اگر آن مسئولیت را قبول کردی، مطمئن باش به کشور خیانت کرده‌ای.
متأسفانه امروز داستان همین است. برخی مدیران کشور توان انجام وظایف‌شان را ندارند، اما همچنان اصرار دارند در جایگاه بمانند». او افزود: «اگر اجازه داده شود که افراد لایق و توانمند بر مسند بنشینند، بسیاری از مشکلات کشور حل خواهد شد. اما متأسفانه با افرادی مواجهیم که به هر شکل ممکن می‌خواهند پست و سمتی را بگیرند، در‌حالی‌که نه توانش را دارند و نه لیاقتش را». خواهر مهندس ترکان با اشاره به معضل مزمن ساختار اداری کشور تصریح کرد: «سال‌هاست که کشور دچار آفتی به نام «مدیریت جناحی» شده و این یک رویه بسیار غلط است. وقتی جناحی سیاسی کنار می‌رود و جناحی دیگر می‌آید، طبیعی است که در سطوح عالی مدیریت سیاسی تغییراتی ایجاد شود، اما اینکه از بالا تا پایین، مدیران و کارشناسان لایق تغییر کنند و روند توسعه کشور قطع شود، اشتباهی فاجعه‌بار است».
او خاطرنشان کرد: «این رویه هم در اصلاح‌طلبان بوده و هم در اصولگرایان، و همچنان ادامه دارد. متأسفانه کار به جایی رسیده که رئیس‌جمهور کشوری مانند آمریکا در یک مراسم بین‌المللی، ایران را با کشورهایی مانند عربستان مقایسه و تحقیر کند». او در ادامه اظهار کرد: «ایران بیش از آنکه با ناترازی انرژی یا منابع مواجه باشد، دچار ناترازی مدیریتی است. ریشه بسیاری از مشکلات کشور در همین ناترازی نهفته است؛ اینکه مدیران سر جای خود نیستند، نه تخصص دارند و نه اهلیت». ترکان در پایان با یادآوری نقش مدیران باسابقه گفت: «مدیرانی مانند مهندس ترکان، کاظم اردبیلی و بیژن زنگنه، ارزش‌شان از ده‌ها چاه نفت برای این کشور بیشتر بوده و هست، اما متأسفانه دوران مدیریتی‌شان به پایان می‌رسد و هیچ‌کس از تجربه‌های آنها استفاده نمی‌کند، کسی نمی‌رود از آنها بیاموزد. این خسران بزرگی برای آینده ایران است».
