حفظ نام خلیج فارس

رحمت‌الله دریجانی: روزهای گذشته، زمزمه‌ای نگران‌کننده در فضای سیاسی و رسانه‌ای پیچید: احتمال استفاده دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، از عنوانی جعلی به‌جای «خلیج فارس» در سفر قریب‌الوقوعش به کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس. این شایعه که ابتدا از سوی آسوشیتدپرس و به نقل از منابع ناشناس مطرح شد، واکنش‌های تندی در ایران به دنبال داشت. خلیج فارس، نامی که قرن‌هاست در متون تاریخی، نقشه‌های باستانی و اسناد بین‌المللی جاودانه شده، حالا در معرض یک تحریف سیاسی قرار گرفته است. این نوشتار تلاش می‌کند با نگاهی به ریشه‌های این ماجرا و پیامدهایش، راهکاری عملی برای حفاظت از این نام تاریخی پیشنهاد دهد.

خلیج فارس؛ میراثی فراتر از جغرافیا: کافی است نگاهی به نقشه‌های بطلمیوس، نوشته‌های هرودوت یا اسناد دوران اسلامی بیندازیم تا ببینیم خلیج فارس از دیرباز با همین نام شناخته شده است. این نام نه‌تنها در سازمان ملل و سازمان بین‌المللی هیدروگرافی به رسمیت شناخته شده، بلکه بخشی از هویت فرهنگی و تاریخی ایران و منطقه است. از دهه ۱۹۶۰، برخی کشورهای عربی با انگیزه‌های سیاسی و حمایت قدرت‌های غربی کوشیده‌اند نامی جعلی را رواج دهند. حالا شایعه اقدام احتمالی ترامپ که به نظر می‌رسد با هدف جلب حمایت مالی و سیاسی کشورهای عربی مطرح شده، این مناقشه قدیمی را دوباره به صدر اخبار آورده است.

پیامدهای یک تصمیم نسنجیده: اگر این شایعه رنگ واقعیت بگیرد، پیامدهای آن فقط به یک تغییر لفظی محدود نخواهد شد. در ایران، این اقدام به مثابه توهینی به هویت ملی تلقی شده و خشم عمومی را برانگیخته است. عباس عراقچی، وزیر امور خارجه، آن را «خصمانه» خوانده و موجی از انتقادات در شبکه‌های اجتماعی شکل گرفته است. در سطح منطقه‌ای، این تصمیم می‌تواند شکاف میان ایران و کشورهای عربی را عمیق‌تر کند و تنش‌ها را در خلیج فارس افزایش دهد. از منظر دیپلماتیک، چنین اقدامی ممکن است هرگونه روزنه برای گفت‌وگو میان تهران و واشنگتن را از بین ببرد، به‌ویژه در شرایطی که منطقه بیش از هر زمان به ثبات نیاز دارد.

راهکار: ائتلافی جهانی برای پاسداشت خلیج فارس: برای مقابله با این تهدید، ایران نباید به واکنش‌های احساسی یا اقدامات مقطعی بسنده کند. آنچه نیاز است، یک استراتژی هوشمند و بلندمدت است که ریشه در دیپلماسی فعال و همکاری بین‌المللی داشته باشد. پیشنهاد این نوشتار، تشکیل یک ائتلاف جهانی برای پاسداشت میراث خلیج فارس است؛ ائتلافی که با محوریت ایران و همراهی کشورهای بی‌طرف، نهادهای فرهنگی و سازمان‌های بین‌المللی شکل بگیرد. این راهکار در چند گام عملیاتی قابل اجراست: اول، وزارت امور خارجه باید کارگروهی ویژه تشکیل دهد تا با سازمان‌هایی مثل یونسکو و سازمان ملل رایزنی کند. هدف، تصویب قطع‌نامه‌ای برای بازتأکید بر نام رسمی «خلیج فارس» با استناد به اسناد تاریخی است.

دوم، گفت‌وگو با کشورهایی مانند هند، چین یا حتی ژاپن که روابط متوازنی با ایران و کشورهای عربی دارند، می‌تواند حمایت بین‌المللی را تقویت کند. این کشورها می‌توانند به ‌عنوان میانجی‌های بی‌طرف عمل کنند. سوم، راه‌اندازی یک کمپین فرهنگی با عنوان «خلیج فارس، گنجینه بشری» ضروری است. این کمپین می‌تواند با همکاری دانشگاه‌ها و موزه‌های معتبر جهانی، مستندهای تاریخی و نمایشگاه‌هایی از نقشه‌های قدیمی برگزار کند تا آگاهی عمومی را بالا ببرد. چهارم، پیگیری حقوقی در مجامع بین‌المللی، مانند دیوان بین‌المللی دادگستری، می‌تواند هزینه سیاسی تحریف نام خلیج فارس را برای آمریکا بالا ببرد.

در نهایت، استفاده از ظرفیت ایرانیان خارج از کشور و شبکه‌های اجتماعی برای ترویج نام خلیج فارس، از جمله با هشتگ‌هایی مثل «#خلیج_فارس_همیشگی»، می‌تواند فشار افکار عمومی را افزایش دهد.

سخن پایانی: خلیج فارس چیزی بیش از یک نام است؛ بخشی از حافظه تاریخی و هویت جمعی ماست. شایعه اقدام احتمالی ترامپ، هرچند هنوز تأیید نشده، هشداری است برای اینکه ایران با هوشمندی و ابتکار عمل، از این نام دفاع کند. ائتلاف جهانی برای پاسداشت خلیج فارس می‌تواند این تهدید را به فرصتی برای نمایش قدرت فرهنگی و دیپلماتیک ایران تبدیل کند. حالا وقت آن است که با تکیه بر تاریخ و تمدن‌مان، جهانیان را به یاد آوریم که خلیج فارس، همیشه خلیج فارس خواهد ماند.