رونمایی از سامانه‌های نوین قوه قضائیه؛ دسترسی آسان‌تر به عدالت با فناوری و همکاری علمی
«عدالت هوشمند»؛ تقاطع دانش، فناوری و قضا
مرکز آمار و فناوری اطلاعات قوه قضائیه با هدف ارتقای شفافیت، تسهیل دسترسی به عدالت و تقویت همکاری‌های علمی و فناورانه در مسیر تحقق قوه قضائیه هوشمند در تراز انقلاب اسلامی، همایش «عدالت هوشمند» را برگزار کرد. این رویداد که میزبان جمعی از مسئولان قضائی و دولتی بود، فرصتی فراهم کرد تا از سامانه‌های نوین و هوشمند دستگاه قضا رونمایی شود و افق‌های نوینی برای تعامل داده‌محور و پژوهش‌محور میان نهادهای علمی و قضائی ترسیم شود.
به گزارش گروه رسانه‌ای شرق،
شرق: مرکز آمار و فناوری اطلاعات قوه قضائیه با هدف ارتقای شفافیت، تسهیل دسترسی به عدالت و تقویت همکاری‌های علمی و فناورانه در مسیر تحقق قوه قضائیه هوشمند در تراز انقلاب اسلامی، همایش «عدالت هوشمند» را برگزار کرد. این رویداد که میزبان جمعی از مسئولان قضائی و دولتی بود، فرصتی فراهم کرد تا از سامانه‌های نوین و هوشمند دستگاه قضا رونمایی شود و افق‌های نوینی برای تعامل داده‌محور و پژوهش‌محور میان نهادهای علمی و قضائی ترسیم شود.
در این مراسم با حضور حجت‌الاسلام خلیلی، معاون اول قوه قضائیه، حسین سیمایی‌صراف، وزیر علوم، تحقیقات و فناوری، امین‌حسین رحیمی، وزیر دادگستری، محمد کاظمی‌فرد، رئیس مرکز آمار و فناوری اطلاعات قوه قضائیه و محمد صاحب‌کار، معاون راهبردی قوه قضائیه، مجموعه‌ای از سامانه‌های نوین عدالت هوشمند معرفی و رونمایی شد. این سامانه‌ها از‌جمله «خودکاربری دانش‌آموختگان حقوقی»، «آرای قضائی ملی» و «تحلیل نظام‌مند داده‌های قضائی» بودند که هر کدام در راستای تسهیل دسترسی به عدالت، ارتقای شفافیت حقوقی و پیشگیری علمی و داده‌محور از وقوع جرم طراحی شده‌اند.
از دیگر دستاوردهای مهم این همایش، امضای تفاهم‌نامه همکاری میان مرکز آمار و فناوری اطلاعات قوه قضائیه و وزارت علوم، تحقیقات و فناوری بود که به واسطه آن بیش از ۱۰ میلیون رأی قضائی گمنام‌سازی‌شده در اختیار پژوهشگران علوم انسانی و دانشگاهی کشور قرار می‌گیرد. این اقدام، گامی مؤثر در تحقق حکمرانی علمی و داده‌محور محسوب می‌شود که نویدبخش تحولات بنیادین در حوزه سیاست‌گذاری و تصمیم‌سازی قضائی است.
فناوری؛ همراه بی‌چون‌وچرای اجرای عدالت
امین‌حسین رحیمی، وزیر دادگستری، در سخنان خود بر اهمیت فناوری در تسهیل اجرای عدالت تأکید کرد و گفت: «اجرای عدالت رسالت اصلی قوه قضائیه است و این مهم توسط قاضی محقق می‌شود؛ قاضی که حق را با صدور رأی اجرا می‌کند، اما برای تحقق این حق نیازمند ابزار است و فناوری نقش مهم و تأثیرگذاری در این عرصه دارد». وی با اشاره به سامانه «شناسایی شهود حرفه‌ای» که توسط مرکز آمار و فناوری اطلاعات دستگاه قضا راه‌اندازی شده است، افزود: «این سامانه به قضات امکان می‌دهد شهود حرفه‌ای را که به نفع طرفین پرونده و به صورت غیرواقعی شهادت داده‌اند، شناسایی کنند». وزیر دادگستری همچنین به تحول چشمگیر در روند ابلاغ اوراق قضائی اشاره کرد و گفت: «تا پیش از این، ابلاغ اوراق به شیوه سنتی انجام می‌شد، اما امروز ۹۶ درصد ابلاغ‌ها به صورت الکترونیکی صورت می‌گیرد. اگر فردی در جلسه دادگاه حاضر نشود، مشخص می‌شود که وی به عمد یا به دلیل دیگری در جلسه حضور نداشته است». رحیمی با تأکید بر ارزش بالای داده‌های قوه قضائیه افزود: «اطلاعات موجود در دستگاه قضائی بسیار باارزش است و می‌توان از آن برای تحلیل‌های عمیق و برنامه‌ریزی‌های کلان کشور بهره برد».
حکمرانی علمی و داده‌محور؛ چشم‌انداز وزارت علوم
حسین سیمایی‌صراف، وزیر علوم، تحقیقات و فناوری، در این همایش به نقش کلیدی داده‌ها در بهبود حکمرانی اشاره و اظهار کرد: «کشور ما عموما توسط دانشگاهیان و عالمان اداره می‌شود، اما تصمیم‌گیری‌ها هنوز به سطح مطلوب علمی نرسیده؛ علت این است که حکمرانی علمی نشده است». وی با اشاره به اهمیت داده‌ها گفت: «امروز حکمرانی داده به عنوان یک نوع حکمرانی جدید، پارادایم تصمیم‌گیری و سیاست‌گذاری کشورها را متحول کرده است. در حکمرانی داده به جای تصمیم‌گیری‌های تجربی و شهودی، تصمیمات بر پایه داده‌ها اتخاذ می‌شود که منجر به کاهش خطا، افزایش شفافیت و بهبود کیفیت قانون‌گذاری و قضاوت می‌شود». وزیر علوم افزود: «هوش مصنوعی واقعیتی غیرقابل انکار است که زندگی بشر، اقتصاد و بهداشت را تحت تأثیر قرار داده و زیرساخت‌های آن مبتنی بر نیروی انسانی ماهر، سرمایه‌گذاری در زیرساخت و داده‌های ارزشمند است. اما متأسفانه دستگاه‌های دولتی با این ثروت‌های عظیم داده‌ای برخورد مالکانه دارند و به اشتراک‌گذاری آن را محدود کرده‌اند». وی تأکید کرد که اگر می‌خواهیم حکمرانی علمی و داده‌محور داشته باشیم، باید داده‌ها را آزاد کنیم و به همین دلیل تفاهم‌نامه همکاری با قوه قضائیه گامی مهم در این مسیر است.
همکاری برد-برد؛ پل پیوند پژوهش و قضا
در این همایش، معاون پژوهشی وزیر علوم، صالحی، از آغاز تعامل سازنده و برد-برد میان وزارت علوم و دستگاه قضا خبر داد. وی گفت: «نتایج پژوهش‌های علمی می‌تواند در تصمیم‌گیری‌های مهم قضائی به کار گرفته شود تا منجر به تصمیم‌سازی دقیق‌تر و مبتنی بر شواهد شود». صالحی تأکید کرد که سامانه‌های رونمایی‌شده نه‌تنها به حوزه حقوق محدود نمی‌شوند، بلکه در علوم اجتماعی، انسانی، تربیتی و حتی علوم کامپیوتر و هوش مصنوعی نیز کاربرد فراوانی خواهند داشت.
قوه قضائیه هوشمند؛ آمار و ارقام تحول‌آفرین
محمد کاظمی‌فرد، رئیس مرکز آمار و فناوری اطلاعات قوه قضائیه، در سخنرانی خود ضمن قدردانی از سازمان بازرسی کل کشور به‌عنوان میزبان این همایش، به دستاوردهای فناوری قوه قضائیه اشاره کرد و گفت: «۸۵ درصد جلسات رسیدگی زندانیان به صورت الکترونیک برگزار می‌شود و تنها ۱۵ درصد زندانیان برای حضور در دادگاه جابه‌جا می‌شوند. سال گذشته بیش از ۲۱۵ هزار جلسه رسیدگی الکترونیکی حتی با حضور افراد خارج از کشور برگزار شده است».
وی سامانه توقیف برخط اموال را یکی از مهم‌ترین ابزارهای عدالت هوشمند معرفی کرد و افزود: «بر‌اساس گزارش بانک مرکزی، فرایندی که پیش‌تر تا ۴۰۰ روز طول می‌کشید، اکنون در کمتر از چهار دقیقه انجام می‌شود و قاضی می‌تواند با یک کلیک اموال را به صورت آنلاین توقیف کند». کاظمی‌فرد با ارائه آمار استفاده از این سامانه گفت: «در سال گذشته بیش از یک‌میلیون‌و ۶۰۰ هزار پرونده محکومیت و ۷۲۸ هزار پرونده اعسار از این قابلیت بهره‌مند شده‌اند». رئیس مرکز آمار و فناوری اطلاعات قوه قضائیه به سامانه ارجاع هوشمند پرونده‌ها نیز اشاره کرد و گفت: «پیش‌تر برخی کارشناسان روزانه بین ۲۰۰ تا ۳۰۰ پرونده داشتند، اما امروز ۵۰ درصد از ارجاعات به صورت هوشمند انجام می‌شود و امکان دریافت نظرات قاضی و اصحاب پرونده نیز فراهم شده است».
سامانه پایش قضائی؛ رصد لحظه‌ای عدالت
کاظمی‌فرد همچنین به سامانه پایش قضائی اشاره کرد و گفت: «این سامانه شامل ۱۴ سال داده قضائی است که می‌تواند به صورت لحظه‌ای ورودی و خروجی پرونده‌ها را به تفکیک استان، مرجع قضائی و شعبه نمایش دهد. این داده‌ها پیام‌های مهمی برای سیاست‌گذاری دارند؛ مثلا تغییر ورودی پرونده‌ها در پنج استان در سال ۱۴۰۳ قابل تحلیل است تا علل آن مشخص شود». وی افزود: «ورودی پرونده‌ها با جمعیت، نرخ جرم و عناوین اتهامی ارتباط مستقیم دارد و رفتار استان‌ها در بازه‌های زمانی مختلف متفاوت است. این قابلیت امکان رصد بازخورد تصمیمات حاکمیتی را نیز فراهم می‌آورد». وی ادامه داد: «تمامی مراحل پرونده از ورود تا تصمیمات دادسرا، دادگاه بدوی، تجدیدنظر و نوع محکومیت در یک بازه ۱۴ساله در این سامانه مستندسازی شده است و آمادگی داریم این داده‌ها را در اختیار پژوهشگران و دانشگاهیان قرار دهیم تا در تحقیقات و پایان‌نامه‌ها مورد استفاده قرار گیرند. این اقدام به تحلیل علل و پیشگیری از جرم کمک شایانی خواهد کرد».
سامانه انتشار آرا؛ شفافیت بی‌سابقه در دسترس پژوهشگران
یکی از دستاوردهای مهم فناوری قوه قضائیه، سامانه «انتشار آرای قضائی» است که برای نخستین بار امکان دسترسی به بیش از ۱۰ میلیون رأی گمنام‌سازی‌شده را برای دانشگاه‌ها فراهم کرده است. کاظمی‌فرد توضیح داد: «این آرا از سال‌های مختلف جمع‌آوری شده و پیش‌تر در اختیار شرکت‌های دانش‌بنیان قرار گرفته‌اند تا در طراحی دستیار هوشمند قضائی و سامانه‌های هوش مصنوعی به کار گرفته شوند. این سامانه ابزار قدرتمندی برای پیش‌بینی، مشاوره و ارائه پیش‌نویس دادخواست به مردم فراهم می‌کند». وی افزود: «در این سامانه امکان جست‌وجوی خلاصه و متن کامل دادنامه‌ها وجود دارد و موضوعات مورد نیاز پژوهشگران و حقوق‌دانان به دقت قابل استخراج است. به‌زودی این سامانه به‌عنوان یکی از محصولات فاخر جمهوری اسلامی در جشنواره شفافیت سازمان بازرسی کل کشور معرفی خواهد شد».
خدمات الکترونیک قضائی؛ دسترسی آسان و رایگان
رئیس مرکز آمار و فناوری اطلاعات قوه قضائیه در ادامه به گسترش خدمات الکترونیکی اشاره کرد و گفت: «امروز ۹۶ درصد ابلاغ‌ها به صورت الکترونیکی انجام می‌شود و حتی شهروندان خارج از کشور نیز می‌توانند برای دریافت شناسه ثنا اقدام کنند. ۳۰ درصد ثبت‌نام‌های ثنا به صورت کاملا الکترونیکی انجام شده است». وی همچنین از صدور بیش از سه میلیون گواهی سوءپیشینه الکترونیکی و دو‌میلیون‌و ۸۰۰ هزار قرارداد وکالت الکترونیک خبر داد که نقش مهمی در شفافیت معاملات و تسهیل خدمات قضائی دارد. کاظمی‌فرد گفت: «۴۰ درصد درخواست‌های قوه قضائیه به صورت غیرحضوری انجام می‌شود و پنجره واحد خدمات الکترونیک قضائی تمامی خدمات اشخاص حقیقی، از ابلاغ الکترونیکی گرفته تا اطلاع‌رسانی پرونده و ارسال اظهارنامه و لایحه را پوشش می‌دهد». وی افزود: «۵۰ درصد عناوین لایحه به صورت خودکاربری شده و برای کاربران حرفه‌ای مانند وکلا، کارشناسان رسمی و نمایندگان حقوقی دستگاه‌ها، خدمات قضائی به صورت صد درصد غیرحضوری ارائه می‌شود». رئیس مرکز آمار و فناوری اطلاعات قوه قضائیه در پایان گفت: «آماده‌ایم خودکاربری را برای استادان و فارغ‌التحصیلان حقوق فراهم کنیم تا با ارسال کد ملی بتوانند همچون وکلا از خدمات غیرحضوری بهره‌مند شوند».
عدالت هوشمند؛ وعده تحقق‌یافته
همایش «عدالت هوشمند» که به همت مرکز آمار و فناوری اطلاعات قوه قضائیه برگزار شد، نقطه عطفی در مسیر تحول دیجیتال و نوآوری در دستگاه قضائی کشور بود. این رویداد نمادی از اراده جدی قوه قضائیه برای ورود به عصر فناوری و استفاده از داده‌ها و سامانه‌های هوشمند در ارتقای عدالت و کارآمدی قضائی است. رونمایی از سامانه‌های پیشرفته‌ای همچون خودکاربری دانش‌آموختگان حقوقی، سامانه ملی آرای قضائی و تحلیل نظام‌مند داده‌های قضائی نشان داد که فناوری چگونه می‌تواند در خدمت تسهیل دسترسی به عدالت، افزایش شفافیت و پیشگیری از جرم قرار گیرد.
هم‌زمان، تفاهم‌نامه همکاری میان قوه قضائیه و وزارت علوم، نویدبخش رویکردی علمی و داده‌محور در حکمرانی است که نه‌تنها به بهبود تصمیم‌گیری‌ها در نظام قضائی کمک می‌کند، بلکه افق‌های تازه‌ای برای پژوهش‌های علمی و توسعه فناوری‌های نوین در حوزه حقوق و علوم انسانی می‌گشاید. حضور وزرای دادگستری و علوم و تأکید آنان بر اهمیت داده‌ها و هوش مصنوعی، نشانگر نگاه فرابخشی و ضرورت تعامل بین حوزه‌های قضائی، علمی و فناورانه برای پیشبرد عدالت است. با بهره‌برداری از فناوری‌های نوین در ارجاع هوشمند پرونده‌ها، توقیف آنلاین اموال و برگزاری جلسات الکترونیک رسیدگی، قوه قضائیه گام‌های بلندی در جهت افزایش سرعت، دقت و شفافیت فرایندهای قضائی برداشته است. این تحول، علاوه بر کاهش هزینه‌ها و صرفه‌جویی در زمان، امکان استفاده از داده‌های گسترده قضائی را برای تحلیل علل و پیشگیری از جرم فراهم می‌آورد. در نهایت، همایش «عدالت هوشمند» تصویری روشن از آینده‌ای داده‌محور، شفاف و فناورانه در دستگاه قضائی ایران ترسیم کرد؛ آینده‌ای که در آن عدالت با سرعت، دقت و دسترسی آسان‌تر به همه شهروندان تحقق می‌یابد و حکمرانی علمی، پایه و اساس تصمیم‌سازی‌ها قرار می‌گیرد.
آخرین مطالب منتشر شده در روزنامه شرق را از طریق این لینک پیگیری کنید.
