پلتفرم‌های دیجیتال در دوراهی نوآوری و محدودیت‌های رگولاتوری

محمود انصاری . مدیرعامل تپسی دکتر

سلامت دیجیتال در سال‌های اخیر به یکی از مهم‌ترین پیشران‌های تحول در نظام سلامت ایران تبدیل شده است. رشد سریع فناوری، نیاز روزافزون به دسترسی آسان مردم به خدمات پزشکی، گسترش نسخه الکترونیک و افزایش تقاضا برای مشاوره آنلاین، فضای تازه‌ای برای ارائه خدمات نوآورانه ایجاد کرده است. با وجود این ظرفیت‌ها، پلتفرم‌های سلامت دیجیتال همچنان با مجموعه‌ای از چالش‌ها و ابهامات روبه‌رو هستند که بخش قابل توجهی از آن به نحوه سیاست‌گذاری و تنظیم‌گری این حوزه بازمی‌گردد. این چالش‌ها نه‌تنها سرعت توسعه کسب‌وکارهای سلامت دیجیتال را کاهش داده، بلکه عملا تحول نظام سلامت را کند کرده است.

نخستین چالش، ابهام در نقش پلتفرم‌ها در زنجیره ارائه خدمات سلامت است. طی سال‌های اخیر، آیین‌نامه‌ها و دستورالعمل‌های متعددی از سوی وزارت بهداشت، سازمان غذاودارو و سایر نهادهای مرتبط منتشر شده که برخی از آنها بیشتر بر محدودسازی فعالیت پلتفرم‌ها متمرکز بوده تا تعریف دقیق جایگاه آنها. بسیاری از بخش‌های مهم مانند مدل همکاری پزشکان با پلتفرم‌ها، نحوه صدور نسخه آنلاین، نقش پلتفرم‌ها در نسخه‌پیچی و ارسال دارو و همچنین تعامل با بیمه‌ها همچنان فاقد چارچوب روشن و یکپارچه هستند. این وضعیت باعث شده کسب‌وکارها نتوانند نقشه رشد بلندمدت خود را با اطمینان طراحی کنند و سرمایه‌گذاران نیز با احتیاط وارد این حوزه شوند.

چالش مهم دیگر، تعارض نقش رگولاتور و ارائه‌دهنده خدمت در وزارت بهداشت است. برخی نهادهای حاکمیتی هم‌زمان که نقش نظارت و تدوین مقررات را دارند، خود نیز در حال توسعه زیرساخت‌ها و سامانه‌هایی هستند که در عمل به رقیب پلتفرم‌ها تبدیل شده‌اند. این موضوع نه‌تنها تعارض منافع ایجاد می‌کند، بلکه باعث می‌شود برخی مقررات به شکل نابرابر اجرا شود و فضای رقابتی سالم شکل نگیرد. پلتفرم‌ها انتظار دارند سیاست‌گذار نقشی تسهیل‌گر و بی‌طرف داشته باشد و به جای ورود مستقیم به بازار، بر استانداردسازی، نظارت عادلانه و کمک به رشد اکوسیستم تمرکز کند.

از سوی دیگر، پیچیدگی‌های فرایندی و آیین‌نامه‌ای نیز از موانع جدی توسعه خدمات سلامت دیجیتال است. برخی دستورالعمل‌ها مانند ضوابط بسته‌بندی و حمل دارو عمدتا با رویکرد حضوری نوشته شده و به نیازمندی‌های سفارش آنلاین توجه کافی ندارند. این تضاد باعث شده بعضی خدمات مانند ارسال دارو، که می‌تواند مسیر دارورسانی را در کشور کوتاه‌تر و کارآمدتر کند، با کندی یا محدودیت‌های اجرایی مواجه شود. بخش زیادی از این دستورالعمل‌ها قرار است در کارگروه‌های مشترک بین وزارت بهداشت و نهادهای دیگر بازنگری شود، اما تأخیر در تصمیم‌گیری این کارگروه‌ها نیز خود یک گلوگاه مهم است.

یکی دیگر از چالش‌ها، نبود نظام پرداخت و بیمه‌ای یکپارچه برای خدمات دیجیتال است. امروز هنوز بخش عمده‌ای از خدمات آنلاین – به‌ویژه مشاوره پزشکی– تحت پوشش بیمه نیست. این موضوع باعث می‌شود تمایل مردم به استفاده از خدمات آنلاین محدود بماند، درحالی‌که تجربه کشورهای دیگر نشان می‌دهد پوشش گسترده بیمه‌ای، سرعت پذیرش تله‌مدیسین را چند برابر می‌کند. نبود استانداردهای پرداخت، تسویه‌حساب نامنظم با پزشکان و عدم اتصال جامع سامانه‌های بیمه‌ای به پلتفرم‌ها نیز مشکلات دیگری هستند که رشد بازار را کند کرده‌اند.

در حوزه پزشکان نیز، پلتفرم‌ها با چالش ابهام‌های حقوقی و نگرانی‌های صنفی مواجه هستند. اگرچه امروز بسیاری از پزشکان به دلیل نسخه‌نویسی الکترونیک به حضور در پلتفرم‌ها گرایش بیشتری پیدا کرده‌اند، اما نبود آیین‌نامه شفاف درباره مسئولیت‌ها، نحوه رسیدگی به شکایات و تعاملات فنی با سامانه‌های وزارت بهداشت باعث شده بخشی از جامعه پزشکی همچنان محتاط عمل کند. این موضوع بنیه عرضه خدمات را تضعیف و فرایند رشد پلتفرم‌ها را کند می‌کند.

خروجی همه این چالش‌ها، تأثیر مستقیم بر سرعت توسعه کسب‌وکارهای سلامت دیجیتال است. بسیاری از پلتفرم‌ها مجبورند منابع خود را به جای نوآوری و توسعه، صرف تطبیق با آیین‌نامه‌های متغیر و جلسات طولانی با نهادهای مختلف کنند. عدم قطعیت در مقررات باعث شده سرمایه‌گذاری‌های بزرگ به تعویق بیفتد و فرصت رقابت منطقه‌ای در حوزه سلامت دیجیتال از دست برود. این در حالی است که ایران با داشتن ۹۵ درصد نفوذ اینترنت موبایل و شبکه گسترده نسخه الکترونیک، ظرفیت تبدیل‌شدن به یکی از قطب‌های سلامت دیجیتال منطقه را دارد.

با وجود همه این مشکلات، مسیر اصلاح روشن است. نخستین اقدام ضروری، تدوین یک سیاست کلان ملی برای سلامت دیجیتال است؛ سیاستی که نقش بیمار، پزشک، داروخانه و پلتفرم‌ها را به‌روشنی مشخص کند و مسیر همکاری‌ها را هموار سازد. در این مسیر انتظار می‌رود وزارت بهداشت، از نقش اجراکننده خدمات فاصله بگیرد و بیشتر بر استانداردگذاری، نظارت، حمایت از نوآوری و ایجاد بسترهای ارتباطی پایدار تمرکز کند. تشکیل کارگروه مشترک با حضور نمایندگان واقعی بخش خصوصی و الزام به تصمیم‌گیری سریع و شفاف نیز می‌تواند بسیاری از موانع فعلی را برطرف کند.

در نهایت، موفقیت سلامت دیجیتال در ایران در گرو تعامل سازنده میان پلتفرم‌ها و وزارت بهداشت است. اگر سیاست‌گذاری از حالت محدودکننده به سمت تنظیم‌گری هوشمند و تسهیلگر حرکت کند، پلتفرم‌های ایرانی می‌توانند نه‌تنها بخش مهمی از بار نظام سلامت را کاهش دهند، بلکه کیفیت خدمات، سرعت دسترسی، شفافیت و رضایت بیماران را به طور چشمگیری افزایش دهند. آینده این حوزه روشن است؛ فقط نیازمند شفافیت، همکاری و تصمیم‌های درست در زمان مناسب است.

آخرین مقالات منتشر شده در روزنامه شرق را از طریق این لینک پیگیری کنید.