تنظیمگری هوشمند کلید توازن میان نوآوری و سلامت عمومی
تصویب و ابلاغ «ضوابط دارورسانی» در مهرماه ۱۴۰۴ را میتوان نقطه آغاز فصل تازهای در حکمرانی سلامت دیجیتال ایران دانست. برای نخستینبار پس از سالها کشمکش میان نهادهای تنظیمگر و کسبوکارهای دیجیتال، مسیر گفتوگو جایگزین تقابل شد و دولت تصمیم گرفت بهجای افزودن لایههای تازه نظارت و سامانههای موازی، با رویکردی هوشمندانه و مبتنی بر اعتماد، به تنظیمگری واقعی بپردازد.
آناهیتا عامره . معاون حقوقی پلتفرم اکسون
تصویب و ابلاغ «ضوابط دارورسانی» در مهرماه ۱۴۰۴ را میتوان نقطه آغاز فصل تازهای در حکمرانی سلامت دیجیتال ایران دانست. برای نخستینبار پس از سالها کشمکش میان نهادهای تنظیمگر و کسبوکارهای دیجیتال، مسیر گفتوگو جایگزین تقابل شد و دولت تصمیم گرفت بهجای افزودن لایههای تازه نظارت و سامانههای موازی، با رویکردی هوشمندانه و مبتنی بر اعتماد، به تنظیمگری واقعی بپردازد. این تغییر نگاه از «کنترل دولتی» به «حمایت حاکمیتی» در حوزهای به حساسیت دارو، بیش از آنکه صرفا تصمیمی اداری باشد، بازتاب بلوغ سیاستگذاری در عصر تحول دیجیتال است. تجربه نشان داده هر جا بخش خصوصی و دولت در کنار هم قرار گرفتهاند، نتیجه، ارتقای کیفیت خدمات، افزایش شفافیت و در نهایت رضایت مردم بوده است. در مقابل، هر جا مداخلههای چندلایه و بوروکراسی جای اعتماد و همکاری را گرفته، هم نوآوری تضعیف شده و هم سلامت عمومی آسیب دیده است.
سلامت دیجیتال، نه تهدید، بلکه فرصت پلتفرمهای فعال در حوزه سلامت دیجیتال، بهویژه آنهایی است که در زمینه دارورسانی غیرحضوری فعالیت میکنند؛ درواقع تسهیلگران نظام سلامت هستند، نه جایگزین یا رقیب داروخانهها. نقش این پلتفرمها، فراهمکردن زیرساخت فناورانه برای اتصال ایمن و شفاف میان بیمار، پزشک و داروخانه است. آنها نسخه را دریافت و به نزدیکترین داروخانه مجاز ارجاع میدهند، تا داروخانه فرایند قانونی آمادهسازی و تحویل را انجام دهد. با وجود این، در سالهای گذشته بسیاری از استارتاپهای فعال در این حوزه با اتهامهایی چون «فروش مستقیم دارو»، «نقض محرمانگی اطلاعات بیماران» یا «ایجاد رقابت ناسالم با داروخانهها» مواجه شدند؛ درحالیکه بخش عمدهای از این سوءبرداشتها ناشی از نبود چارچوبهای مشخص و شفاف بود، نه تخلف عمدی. تصویب ضوابط دارورسانی، اگر درست اجرا شود، میتواند نقطه پایان بر این ابهامها باشد و اعتماد دوسویه میان نهادهای نظارتی و فعالان بخش خصوصی را بازسازی کند.
مشکلات ساختاری استارتاپهای سلامت
شرکتهای استارتاپی در حوزه سلامت، علاوه بر موانع عمومی کارآفرینی در ایران (از جمله قوانین پیچیده مالیاتی، بیمهای و بانکی)، با چالشهای مضاعفی روبهرو هستند. از یک سو باید زیرساختهای امنیت داده، احراز هویت، انبارداری مجاز و تحویل دارو را مطابق با سختگیرانهترین استانداردهای وزارت بهداشت فراهم کنند؛ از سوی دیگر، در فضای سیاستگذاری بیثبات و تفسیرپذیر فعالیت میکنند که هر لحظه ممکن است با ابلاغ یک بخشنامه یا تفسیر جدید از قانون، تمام مدل کسبوکارشان متوقف شود. در چنین شرایطی، سرمایهگذاران داخلی نیز نسبت به ورود به حوزه سلامت دیجیتال محتاط شدهاند. استارتاپهایی که سالها صرف توسعه فناوری، آموزش نیروی متخصص و جلب اعتماد کاربران کردهاند، گاه تنها با یک دستور شفاهی با تعلیق یا مسدودسازی روبهرو میشوند. این وضعیت نهتنها برای فعالان بازار بلکه برای جامعه نیز زیانبار است؛ زیرا مانع رشد راهحلهای نوآورانهای میشود که میتوانند کیفیت خدمات درمانی را بهبود بخشند و هزینههای سلامت را کاهش دهند.
پلتفرمها، بازوی شفافسازی زنجیرهدار
در نگاه سنتی، پلتفرمهای سلامت تهدیدی برای نظم موجود بازار دارو تلقی میشدند، اما در عمل نشان دادهاند که اتفاقا میتوانند ابزار مؤثری برای شفافسازی زنجیره تأمین باشند. با ردیابی دیجیتال فرایند نسخه، ارسال و تحویل، دیگر امکان فروش داروی بدون نسخه، جعل اسناد یا توزیع خارج از شبکه رسمی تقریبا از بین میرود. این همان نقطهای است که تنظیمگری هوشمند معنا پیدا میکند: اعتماد به فناوری برای کنترل دقیقتر و انسانیتر بازار سلامت. در پلتفرم اکسون، ما از نخستین روز بر سه اصل پایبند بودهایم: شفافیت، امنیت و مسئولیت اجتماعی. نسخهها از طریق درگاههای رسمی دریافت میشوند، احراز هویت بیمار و تطبیق نسخه با داروخانه انجام میشود، تحویل صرفا به فرد مجاز صورت میگیرد و تمامی دادهها بهصورت رمزگذاریشده ذخیره میشوند. علاوه بر این، تمامی فعالیتها بهصورت قابل ردیابی برای مراجع ذیصلاح ثبت و نگهداری میشود تا در صورت لزوم، امکان نظارت یا رسیدگی فراهم باشد. ضرورت تسهیل فرایند مجوزها با وجود همه این تلاشها، همکاری میان پلتفرمها و داروخانهها همچنان بهکندی پیش میرود. علت اصلی، فرایند پیچیده و زمانبر صدور مجوز برای داروخانهها و ابهام در شرایط همکاری با پلتفرمهای دیجیتال است. درحالیکه ضوابط دارورسانی جدید بهروشنی اجازه فعالیت قانونی در قالب همکاری داروخانههای مجاز را داده است، بسیاری از داروخانهها بهدلیل ترس از برخوردهای نظارتی یا نبود دستورالعملهای شفاف، از ورود به این فضا خودداری میکنند. برای تحقق اهداف این ضوابط، لازم است فرایند صدور و تمدید مجوز داروخانهها سادهتر، الکترونیکیتر و هماهنگتر شود. همچنین، به جای استفاده از اهرمهای فشار و برخورد انضباطی، باید از اهرمهای حمایتی بهره گرفت، حمایتهایی که میتواند شامل آموزش، مشاوره فنی، تسهیلات مالی برای تجهیز زیرساخت دیجیتال و مشوقهای مالیاتی برای داروخانههایی باشد که بهصورت شفاف در بسترهای قانونی فعالیت میکنند.
نقش دولت در حمایت از نوآوری سلامت
حمایت دولت از استارتاپهای سلامت، تنها به معنای صدور مجوز یا حذف موانع نیست. آنچه بیش از هر چیز اهمیت دارد، ایجاد فضای پیشبینیپذیر و پایدار برای فعالیت است. سیاستگذاریهای متغیر، تعارض میان نهادهای اجرایی و نبود مرجع واحد تصمیمگیرنده، هزینه نوآوری را بالا میبرد و انگیزه کارآفرینان را کاهش میدهد. در بسیاری از کشورها، دولت نهتنها تنظیمگر بلکه «تسهیلگر» اکوسیستم سلامت دیجیتال است. از طریق ایجاد صندوقهای حمایتی، طرحهای آزمایشی (Pilot Projects) و همکاری با بخش خصوصی، راه را برای ورود فناوریهای نو مانند تلماتیک، هوش مصنوعی و دارورسانی هوشمند هموار میکند. در ایران نیز میتوان با الگوگیری از همین تجربهها، سلامت دیجیتال را از یک میدان مناقشه به فرصت ملی تبدیل کرد.
همکاری به جای تقابل
نکتهای که باید همواره مدنظر باشد، هدف مشترک همه بازیگران این حوزه است: ارتقای سطح سلامت جامعه. اگر وزارت بهداشت بهعنوان تنظیمگر، اتحادیه کسبوکارهای مجازی بهعنوان نهاد اقتصادی، و پلتفرمها بهعنوان مجریان فناوری در یک مسیر همراستا حرکت کنند، هم نظارت قویتر میشود و هم دسترسی مردم به خدمات درمانی آسانتر. هیچکدام از این بخشها نباید دیگری را تهدید بداند. دولت باید اعتمادسازی کند و بخش خصوصی شفافیت و مسئولیتپذیری را در عمل نشان دهد.
جمعبندی ضوابط جدید دارورسانی گام روبهجلویی در جهت تنظیمگری هوشمند است؛ اما موفقیت آن منوط به اصلاح نگرشها و سازوکارهای اجرایی است. برای تحقق سلامت دیجیتال پایدار، باید فرایندهای صدور مجوز برای داروخانهها ,و پلتفرمها تسهیل، نقش پلتفرمها بهعنوان بازوی کمکی نظام سلامت به رسمیت شناخته، و از سیاستهای بازدارنده به سیاستهای حمایتی گذر کرد. در نهایت، سلامت دیجیتال تنها زمانی به نتیجه میرسد که دولت و استارتاپها نه در دو سوی میدان، بلکه در دو بازوی یک هدف واحد قرار گیرند: «توسعه سلامت، شفافیت و رفاه بیشتر برای مردم».
آخرین مقالات منتشر شده در روزنامه شرق را از طریق این لینک پیگیری کنید.
