آرامش نفت

مهفام سلیمان‌بیگی؛ بیشتر از ۹۰ درصد نفت ایران را چین می‌خرد. بر اساس گزارش مؤسسه کپلر، پس از چین شش درصد نفت کشور به سوریه صادر می‌شود، دو درصد به ونزوئلا و یک درصد باقی‌مانده نصیب سایر مشتریان می‌شود. این موضوع در حالی رخ می‌دهد که حالا تقاضای چین برای نفت کاهش یافته و شوک جنگ غزه بر قیمت جهانی نفت تأثیر گذاشته است. گذشته از این، مجلس نمایندگان آمریکا به‌تازگی تحریم‌‌‌های دیگری برای نفت ایران وضع کرده است اما آیا مجموع این اتفاقات درآمد نفتی کشور را کاهش خواهد داد؟

 بهای نفت  به  ثبات نسبی  رسید

در سه سال ‌گذشته، تجارت محموله‌های نفتی ایران به‌طور پیوسته افزایش داشته است. رشد تقاضای چین به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین واردکنندگان نفت، افزایش قیمت انرژی پس از جنگ روسیه و اوکراین و البته چشم‌پوشی کابینه دموکرات آمریکا بر تحریم نفتی ایران باعث رشد درآمدهای نفتی ایران بوده است.

این خلاصه گزارشی است که بلومبرگ منتشر کرده و نوشته اکثر قریب‌‌به‌اتفاق بشکه‌های نفت ایران، یعنی بیش از ۹۰‌ درصد آن، به سمت دومین اقتصاد بزرگ جهان سرازیر می‌شود و رسما بازارهای دیگر از دست رفته‌اند.

هرچند بلومبرگ پیش‌ازاین نوشته بود که آمریکا بر تحریم نفتی ایران چشم بسته است اما علت این مسئله صعود قیمت انرژی پس از جنگ روسیه و اوکراین بود که تورم کشورهای اروپایی و آمریکا را صعودی کرد و حالا گرچه آمریکا می‌گوید که به دنبال تشدید تحریم نفتی ایران است اما به نظر می‌رسد که کابینه بایدن در آستانه انتخابات ریاست‌جمهوری، تمایلی ندارد که بهای بنزین و انرژی و بالاخص تورم در آمریکا صعود کند.

همین مسئله سبب شده است که روابط سیاسی آمریکا و ونزوئلا بهبود پیدا کند و البته کاهش دوباره قیمت نفت و نیاز روسیه در‌ حال جنگ، به درآمد بیشتر می‌تواند بازار چین را برای ایران محدود کند. با این شرایط این پرسش مطرح است که کاهش تقاضا در چین بر اثر افزایش تحریم‌ها یا حتی رقابت با نفت روسیه و ورود مجدد نفت ونزوئلا که محدودیت گذشته را هم ندارد، می‌تواند صادرات نفت ایران را کاهش دهد؟ قیمت نفت پس از پشت‌سر‌گذاشتن شوک جنگ غزه، روند نزولی به خود گرفت. هرچند بهای آن دوباره اندکی صعودی شد اما برآورد کارشناسان فعلا آرامش بازار نفت است.

به گزارش رویترز، بهای معاملات آتی هر بشکه نفت برنت با ۳.۱۹ دلار یا حدود ۴.۱ درصد افزایش به ۸۰.۶۱ دلار رسید، درحالی‌که هر بشکه نفت خام وست تگزاس اینترمدیت با ۲.۹۹ دلار یا ۴.۱ درصد افزایش ۷۵.۸۹ دلار معامله شده است. جان کیلداف، شریک مؤسسه سرمایه‌گذاری Again Capital LLC در نیویورک می‌گوید: شما تا حدی با سود طبیعی و پوشش کوتاه مواجه می‌شوید. با‌این‌حال هر دو شاخص، هفته را با بیش از یک درصد کاهش؛ یعنی چهارمین افت هفتگی متوالی خود به پایان رساندند که عمدتا به دلیل افزایش ذخایر نفت خام ایالات متحده و حفظ رکورد بالای تولید بوده است.

تشدید بحران املاک چین و کند‌شدن رشد صنعتی نیز بر روند نزولی قیمت نفت در هفته گذشته تأثیرگذار بوده است. اندرو لیپو، رئیس شرکت Lipow Oil Associates گفت: رشد تقاضا از سوی چین کمتر از انتظارات بوده است.

تولیدکنندگان نفت آمریکا نزدیک به یک سال است که تعداد دکل‌های حفاری فعال را به دلیل کاهش قیمت‌ها کاهش داده‌اند. شرکت خدمات انرژی بیکر هیوز گفت تعداد سکوهای نفتی در این هفته شش مورد افزایش یافت که بیشترین میزان از فوریه بوده است.

با وجود قیمت برنت زیر ۸۰ دلار، بسیاری از تحلیلگران انتظار دارند که اوپک‌پلاس، به‌ویژه عربستان سعودی و روسیه، کاهش تولید را تا سال ۲۰۲۴ تمدید کند. سه منبع آگاه به رویترز گفتند‌ گروه اوپک‌پلاس متشکل از کشور‌های صادرکننده نفت و متحدانش، قرار است در زمان برگزاری نشست این گروه در اواخر ماه جاری میلادی، کاهش بیشتری در عرضه نفت ایجاد کند یا خیر.

تحلیلگران گلدمن ساکس در یادداشتی نوشته‌اند که قیمت نفت در سال جاری با وجود اینکه تقاضا فراتر از انتظارات خوش‌بینانه ما بوده، اندکی کاهش یافته است. براساس گزارش آژانس بین‌المللی انرژی (IEA)، برای سال ۲۰۲۳، پیش‌بینی می‌شود تولید ایالات متحده که دو‌سوم رشد غیر اوپک‌پلاس را تشکیل می‌دهد، سالانه ۱.۴ میلیون بشکه در روز رشد کند. در همین حال، به نظر می‌رسد، تورم در منطقه یورو در حال کاهش است. روز جمعه، اداره آمار اتحادیه اروپا تأیید کرد که تورم سالانه به‌شدت کاهش یافته است.

بااین‌حال خبرگزاری رویترز علت کاهش قیمت نفت را کاهش تقاضای چین و آمریکا و نگرانی‌های ناشی از آن، در کنار سیگنال‌های متفاوت از سوی بانک مرکزی ایالات متحده معرفی می‌کند. هیرویوکی کیکوکاوا، رئیس مؤسسه «ان‌اس تریدینگ» (NS Trading) یکی از واحدهای «نیسان سکیوریتیز» هم گفته که نگرانی‌ها درباره اختلال‌های احتمالی، عرضه ناشی از تنش‌ها بین حماس و اسرائیل تا حدودی کاهش یافته است و حالا سرمایه‌گذاران بیشتر بر کُند‌شدن روند رشد تقاضا در ایالات متحده و چین متمرکز هستند. به‌جز این مجلس نمایندگان آمریکا در واکنش به جنگ غزه و اسرائیل، تحریم‌‌‌های دیگری برای نفت ایران وضع کرده است. حال سؤال اینجاست که خریداران نفت ایران که اصلی‌ترین آن چین است تا چه زمانی به مقابله با آمریکا می‌پردازند؟

سناریوی نهایی نفت ایران در انتظار تصمیم چین

مؤسسه کپلر صادرات نفت ایران به چین در ماه جاری میلادی را بیش از 1.8 میلیون بشکه در روز تخمین زده است. ایران پیش از تحریم ۲.۵ میلیون بشکه نفت در روز صادر می‌کرد و پس از خروج آمریکا از برجام میزان صادرات نفت ایران در مقاطعی به ۳۰۰ تا ۸۰۰ هزار بشکه سقوط کرد.

بااین‌حال برخی تحلیل‌ها حاکی از آن است که تقریبا تمامی پالایشگاه‌های چین اطمینان دارند جریان نفت ایران به این کشور، ادامه خواهد داشت؛ چراکه پالایشگاه‌های کوچک چینی مشتاق خرید نفت ایران هستند. آنها به انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا و فشارهای تورمی بر اقتصادهای بزرگ جهان اشاره کرده و معتقد هستند که آمریکا و اروپا به دنبال کاهش عرضه نفت ایران و صعود قیمت انرژی نیستند. هرچند ‌بلومبرگ نوشته است جنگ غزه می‌تواند تجارت نفت ایران را در معرض تهدید جدی از سوی آمریکا قرار دهد اما کدام‌یک از این سناریوها در شرایط فعلی محتمل‌تر است؟ این سؤالی است که دو کارشناس انرژی در گفت‌وگو با «شرق» به آن پاسخ می‌دهند.

 تخفیف نفت ایران برای چین جذاب است

مرتضی بهروزی‌فر، تحلیلگر انرژی با اشاره به شرایط فعلی بازار جهانی نفت به «شرق» می‌گوید: «با توجه به جنگ غزه بازار شاهد شوکی کوچک و مقطعی بود اما پس از اینکه مشخص شد قرار نیست دامنه جنگ گسترده‌تر شود، اثر شوک بر بازار نفت تعدیل شد. اکنون عرضه و تقاضا در شرایط نسبتا مناسبی است و چشم‌اندازی هم برای شکل‌گیری ناترازی در بازار وجود ندارد، در‌حال‌حاضر قیمت‌ها در سطح نسبتا مناسبی است و طبق پیش‌بینی‌ها بین 70 تا 85 دلار در نوسان است. با‌این‌حال بازهم طبیعتا اتفاقات ناگهانی ژئوپولیتیک می‌‌تواند تراز بازار را بر هم بریزد و مشکل ایجاد کند».

او معتقد است احتمالا خرید نفت چین از ایران ادامه خواهد داشت اما این نه به دلیل نیاز چین به نفت ایران است و نه به دلیل شراکت استراتژیک این کشور با ایران بلکه تخفیف نفت ایران برای چین جذاب است.

این کارشناس توضیح می‌دهد: «تقریبا بخش عمده‌ای از صادرات نفت کشور به چین است، آن‌هم نه شرکت‌های دولتی یا بزرگ و عمده آن، بلکه خریداران نفت ایران شرکت‌های بسیار کوچکی هستند که پالایشگاه‌های کوچک محلی دارند و بیشتر بازار داخلی دارند تا مراوده مالی با دنیا. بنابراین نگران تحریم نیستند و از این نظر مشکلی ندارند. با این حساب باید گفت تا زمانی که ایران، نفت ارزان و با تخفیف مناسب ارائه می‌دهد آنها هم خریدار نفت تحریمی کشور خواهند بود. هرچند در چند ماه گذشته با توجه به اتفاقاتی که افتاد و حتی پیش از آن در دوران جنگ روسیه، آمریکا کمی فتیله تحریم را پایین کشیده بود و ایران راحت‌تر نفت خود را می‌فروخت ولی حتی اگر از این هم بگذریم، تا زمانی که ایران تخفیف بالای نفتی به شرکت‌های کوچک چینی می‌دهد، جلوگیری از معامله میان ایران و این شرکت‌ها بسیار سخت است. هرچند چین اگر بخواهد می‌تواند به‌راحتی حجم خرید از ایران را کم کند اما اینکه بخواهد آن را به صفر برساند، خیلی دور از ذهن است».

این کارشناس در پاسخ به این سؤال که چقدر محتمل است در صورت افزایش فشار به چین، این کشور نفت ایران را جایگزین کند، می‌گوید:« زمانی که قیمت‌های جهانی در سطح خیلی بالایی نیست، به این معناست که وضعیت تقاضا نسبت به عرضه مناسب است، به همین دلیل امکان جایگزین‌کردن ایران برای چین به‌راحتی وجود دارد اما بازهم می‌گویم چینی‌ها هیچ‌کجای دیگری جز ایران نمی‌توانند نفتی با قیمت مناسب پیدا کنند».

 افزایش بهای نفت مقطعی و  بی‌ثبات است

علیرضا خطیبی، نماینده سابق ایران در اوپک هم به «شرق» توضیح می‌دهد: «بازار نفت به جز عرضه و تقاضا از شرایط دیگر هم تأثیر می‌پذیرد از جمله مسائل روانی یا سیاسی و ژئوپولیتیک منطقه. بنابراین باید دید چه شرایطی پیش می‌آید تا قیمت را تغییر دهد اما درباره عرضه و تقاضا با توجه به اینکه کشورهای اوپک‌پلاس کماکان به کاهش تولید خود ادامه می‌دهند و قرار است تا آخر سال هم ادامه دهند، وضعیت نسبتا با ثباتی در بازار داریم. کاهش‌ها و افزایش‌ها هم مقطعی و کوچک است و چندان قابل توجه نیست».

او در پاسخ به این پرسش که انحصاری‌شدن بازار نفت ایران در دست چین در شرایط فعلی و با وجود تحریم‌های جدید، چقدر برای ما خطرناک تلقی می‌شود؟ می‌گوید: «اینکه باید مقاصد صادراتی متنوع باشد تا امنیت عرضه بالا رود، حرف درستی است، در مقابل مصرف‌کنندگان هم باید منابع تأمین خود را متنوع کنند اما با توجه به شرایط تحریمی و اینکه بسیاری از مشتریان نفت کشور، نگران جریمه‌های خرید نفت تحریمی هستند و ما راه دیگری نداریم ضمن اینکه چین شریک استراتژیک و پرقدرت کشور از نظر اقتصادی هم سعی دارد بازارهای تأمین خود را متنوع کند و بیشتر سراغ بازارهایی برود که کمتر تحت تأثیر رقیب یعنی آمریکا هستند مثل ایران و روسیه. این مصرف‌کننده بزرگ سعی دارد منبع تأمین خود را با سیاست‌هایش همسو کند».

او ادامه می‌دهد: «چین اگر این میزان نفت را از ایران نخرد، باید از جای دیگری همین مقدار را بخرد، چون نیاز خود را نمی‌تواند کم کند؛ بنابراین چین بر اساس نیاز و شرایطی که برایش پیش می‌آید اقدام می‌کند، هرچند شرایط از نظر سیاسی و ژئوپلیتیک همیشه قابل تغییر است. من توانایی پیش‌بینی وضعیت سیاسی را ندارم اما از بعد اقتصادی گمان می‌کنم نیاز چین برای رشد اقتصادی و نیاز به دریافت انرژی به‌طور مستمر و مطمئن، می‌طلبد که این رابطه را با ایران ادامه دهد. هرچند بازهم می‌گویم شرایط سیاسی قادر است خیلی چیزها را تغییر دهد که من قادر به پیش‌بینی آن نیستم».