«شرق» فیلم‌هایی را که در سال جاری می‌توانستند به اکران برسند و از چرخه رقابت حذف شدند، بررسی می‌کند
سینما در چنبره تک‌صدایی
این روزها تحلیل‌های متفاوتی از آنچه در اکران سینماها اتفاق می‌افتد روایت می‌شود. از دیدگاه برخی امسال را باید سال کمدی‌ها نام‌گذاری کنیم، چراکه از ابتدای سال جاری تاکنون دو فیلم پرفروش گیشه، کمدی هستند و آن‌قدر با سایر رقبا فاصله دارند که بعید است تا پایان سال فیلمی بتواند آنها را جا بگذارد و در فهرست پرفروش‌های گیشه از آنها پیشی بگیرد.
این روزها تحلیل‌های متفاوتی از آنچه در اکران سینماها اتفاق می‌افتد روایت می‌شود. از دیدگاه برخی امسال را باید سال کمدی‌ها نام‌گذاری کنیم، چراکه از ابتدای سال جاری تاکنون دو فیلم پرفروش گیشه، کمدی هستند و آن‌قدر با سایر رقبا فاصله دارند که بعید است تا پایان سال فیلمی بتواند آنها را جا بگذارد و در فهرست پرفروش‌های گیشه از آنها پیشی بگیرد. اما برخی نگاه دیگری به شرایط اکران دارند و معتقدند در سالی که با افت و خیزهایی در اکران روبه‌رو هستیم، اندک فیلم‌های اجتماعیِ به‌نمایش‌رسیده، مخاطب خوبی جذب کرده‌اند و اتفاقا هم‌پای کمدی‌ها در جذب مخاطب موفق بوده‌اند. با این حال نمی‌توان از این واقعیت چشم‌پوشی کرد که از ابتدای سال تاکنون سینمای ایران دستخوش اتفاقات بسیاری شده است. عرضه غیرقانونی فیلم‌های روز سینمای ایران یکی از آنهاست. آثاری که بدون نمایش در سالن‌های سینما سر از کانال‌ها و شبکه‌های عرضه غیرقانونی فیلم درآوردند و دست به دست چرخیدند. عرضه غیرقانونی فیلم «برادران لیلا» با حواشی بسیاری که درباره چرایی عدم اکرانش وجود داشت اولین شوک را به سینمای ایران وارد کرد و پس از آن «تفریق» ساخته مانی حقیقی، «بی‌رؤیا» به کارگردانی آرین وزیردفتری، «ارادتمند نازنین، بهاره، تینا» ساخته عبدالرضا کاهانی از جمله فیلم‌هایی هستند که رنگ پرده سینما را ندیدند و این اواخر «ندیدن» به کارگردانی علی مصفا نیز بی‌اینکه اکران شود، راهی پلتفرم و اکران آنلاین شد. برخی از فیلم‌های جدی و به تعبیری اجتماعی روز سینمای ایران طی چند ماه گذشته فرصت اکران در سینما و فروش در گیشه را از دست دادند و قطعا عدم نمایش آنها ضرر بزرگی را متوجه صاحبان این آثار کرده است. اینکه اگر این فیلم‌ها از مسیر همیشگی راهی اکران سینماها می‌شدند، ممکن بود تا چه حد در فروش گیشه سینماها تأثیر بگذارند و مخاطب جذب کنند؟ پرسشی است که پاسخ به آن کمی دشوار است.
باید سینما را جدی بگیریم
«اینکه مخاطب تنها تماشاگر یک گونه در سینمای ایران باشد اتفاق خوشایندی نیست. سینمای ایران به تنوع در اکران نیاز دارد و باید برای تمامی اقشار، سنین و سلایق فیلم‌هایی در گونه‌های مختلف تولید کرد». پوران درخشنده کارگردان، فیلم‌نامه‌نویس و تهیهکننده سینما صحبتهایش را با این جملات آغاز می‌کند. او در بخش دیگری از صحبتهایش با اشاره به عرضه غیرقانونی برخی فیلم‌های سینمایی که آسیب‌های جبران‌‌ناپذیری به جا می‌گذارد، می‌گوید: «وقتی فیلم‌های سینمای ایران سر از عرضه غیرقانونی درمی‌آورد، برای سرمایه‌گذار و تهیهکننده چیزی باقی نمی‌ماند. در سینمای ایران باید تابع یک‌سری اصول بود. اصولی که عمدتا سرمایه‌گذاران مشخص می‌کنند، نه سینما و مخاطب! در حال حاضر این سرمایه‌گذار است که نقش تعیین‌کننده‌ای را ایفا می‌کند و این درد بزرگی است».
کارگردان فیلم «هیس! دخترها فریاد نمی‌زنند» معتقد است سینمای ایران طی سال‌های متمادی رشدی را تجربه کرد و به بالندگی رسید و برخی اتفاقات زمینه افت آن را فراهم می‌کند. او توضیح می‌دهد: «این گزاره زیاد مطرح می‌شود که سینمای ایران به مرور مخاطبش را از دست می‌دهد. دلایل مختلفی را می‌توان برای این شرایط در نظر گرفت. یکی از دلایل این است که اساسا مخاطب خودش را در آثار سینمایی نمی‌بیند و به همین دلیل برخی موضوعات و قصه‌ها برایش باورپذیر نیست. این از موضوعاتی است که توجه ویژه‌ای می‌طلبد. ما برای مخاطبان سینما فیلم می‌سازیم و باید زمینه‌های ارتباط مخاطب با آثارمان را فراهم کنیم».
درخشنده در بخش دیگری از صحبتهایش به انگیزه ناکافی برخی فیلم‌سازان اشاره می‌کند و می‌گوید: «همین ماجرای عرضه غیرقانونی فیلم‌ها یک دلیل بزرگ برای بی‌انگیزگی بسیاری از فیلم‌سازان است. ما در شرایطی هستیم که بیش از هر چیز باید به مخاطبان سینما و فیلم‌سازان انگیزه بدهیم. درحال حاضر بسیاری از فیلم‌سازان ما کار نمی‌کنند و در میان آنها پیش‌کسوتانی هستند که خانواده و هزینه‌هایی دارند و از طرفی درآمد ندارند. همه ما به کارمان عشق می‌ورزیم و به همین دلیل وارد سینما شدیم که علاقه‌مان را پیگیری کنیم. اما قطعا باید شرایط فیلم‌سازی را تسهیل کرد. امیدوارم جهش خوبی در سینما شاهد باشیم. ما در حوزه مهمی که بخش فرهنگ کشورمان است فعالیت می‌کنیم و وظایف سنگینی را عهده‌دار هستیم. ما نیاز به فیلم‌های کودک، اجتماعی، تربیتی و کمدی داریم. به نظرم تناسب باید در همه چیز رعایت شود و در تنوع گونه‌های سینمایی بیش از پیش باید سلایق مختلف را در نظر گرفت. باید سینما را جدی بگیریم».
این تک‌صدایی قطعا به اکران آینده سینمای ایران ضرر خواهد زد
سعید خانی، تهیهکننده و پخش‌کننده سینما، معتقد است نکته‌ای که درحال حاضر باید به آن حساس بود، نبود تنوع ژانر در سینمای ایران است. او درباره اینکه تا چه حد همین موضوع کلیت سینما را دچار مشکل می‌کند توضیح می‌دهد: «سینمای ما از تنوع ژانر بی‌بهره است و اساسا چیزی به عنوان تنوع ژانر نداریم. عمده فیلم‌های ما در اکران کمدی است و فروش آنها در گیشه چشمگیر است و مخاطب زیادی دارند. بخش دیگری از تولیدات سینمای ما هم مربوط به فیلم‌های دولتی است که بخش خصوصی در تولید آنها مشارکت ندارد».
خانی با اشاره به عمده فیلم‌هایی که نسخه قاچاق آنها عرضه شد، فیلم‌های ملودرام اجتماعی بودند، می‌گوید: «فیلم‌هایی که طی چند ماه گذشته قاچاق شدند قطعا از آثار مورد علاقه قشری از مخاطبان سینما بودند. مخاطبی که اساسا تمایلی به کمدی یا گونه‌های دیگر سینمایی ندارد و طبیعی است که اگر این فیلم‌ها اکران می‌شدند می‌توانستند بخشی از مخاطب خاموش ما را جذب سالن‌های سینما کنند. با توجه به اینکه امسال تعداد فیلم‌های ملودرام اجتماعی بخش محدودی از اکران را به خودشان اختصاص دادند، عدم نمایش این فیلم‌ها باعث شد بخشی از مخاطبان این جنس فیلم‌ها امکان دیدن آثار موردعلاقه‌شان در سالن سینما را از دست بدهند».
تهیهکننده فیلم «من» در بخش دیگری از صحبتهایش ارزیابی‌اش را از اکران سال آینده می‌گوید و توضیح می‌دهد: «برای ارزیابی سینما طی ماه‌های آینده و نهایتا سالی که پیش‌رو داریم باید به این موضوع توجه داشت که با شرایط حال حاضر سینما، اساسا تهیهکننده و سرمایه‌گذاران دیگر تمایلی به ساخت فیلم‌های ملودرام اجتماعی ندارند، چراکه هزینه فیلم‌سازی بسیاری بالاست و از این جهت نگرانی بازگشت سرمایه وجود دارد و همه از جمله خودم به ساخت فیلم کمدی فکر می‌کنیم. ساخت فیلم کمدی از چند جهت خیال تهیهکننده و سرمایه‌گذار را راحت می‌کند. اول اینکه شرایط اکران و جذب مخاطب را دارد و در گیشه عموما موفق عمل می‌کند. بخش دیگر هم این است که به راحتی می‌توان برای ساخت چنین فیلم‌هایی سرمایه جذب کرد و بوروکراسی دریافت مجوز تولید آن هم سخت نیست. مدت‌هاست که دریافت پروانه ساخت فیلم‌های ملودرام اجتماعی به موضوعی قابل بحث تبدیل شده و حتی اگر برای ساخت فیلم اجتماعی مجوز صادر شود، صدور مجوز این فیلم‌ها زمان زیادی می‌برد. در نهایت این نگرانی برای ما به عنوان پخش‌کننده به وجود می‌آید که برای سال آینده تنوع اکران کم خواهد شد. صحبت من منوط به محدودشدن فیلم‌های اجتماعی نیست، بلکه حتی در ساخت فیلم‌های کودک هم به مشکل خواهیم خورد. این تک‌صدایی قطعا به اکران آینده سینمای ایران ضرر خواهد زد».
او در پاسخ به این پرسش که با توجه به تجربه سالیان گذشته، تصور می‌کند فروش فیلم‌های کمدی نهایتا تا چه زمانی گیشه سینماها را در اختیار داشته باشند؟ می‌گوید: «در حال حاضر شرایط برای ساخت و اکران فیلم‌های کمدی کاملا مساعد است. به نظرم حداقل تا یک سال آینده این شرایط حفظ خواهد شد. اگر شرایط تعادل میان ساخته‌های سینما از تمامی گونه‌ها رعایت نشود این نگرانی وجود خواهد داشت که اکران همین فیلم‌های کمدی میان مخاطبانش دلزدگی ایجاد کند و در طولانی‌مدت قطعا به اکران سینماها آسیب خواهد زد».
منکر این نمی‌شویم که اگر فیلمی قاچاق شود، تأثیری در روند تولید و نمایش آثار سینمایی ایجاد نمی‌کند
رضا سعیدی‌پور، سینمادار و کارشناس سینما نیز در ابتدا به تأثیر عرضه غیرقانونی فیلم‌های روز سینمای ایران بر روند فروش گیشه سینماها اشاره می‌کند و می‌گوید: «منکر این نمی‌شویم که اگر فیلمی قاچاق شود، تأثیری در روند تولید و نمایش آثار سینمایی ایجاد نمی‌کند. اما باید به این نکته هم توجه داشت که در طول این سال‌ها برخی از فیلم‌ها حین اکران قاچاق شده‌اند که تأثیر کمی بر فروش معمولش در سینما داشته یا اساسا تأثیری نگذاشته است. باید پذیرفت این پدیده در همه دنیا قابل مشاهده است. اما قاعدتا بسیاری از فیلم‌ها یا اساسا فیلمی که برای سینما تولید می‌شود روی پرده معنی و مفهوم مشخصی پیدا می‌کند و ویژگی‌های خاص خودش را دارد».
او افزود: «به هرحال در کشور ما طی سال‌های متمادی، عرضه غیرقانونی اثر بدی روی بعضی از فیلم‌ها گذاشته که جبران‌ناپذیر بوده است. تا به امروز به عنوان یک سینمادار تجربه این را داشتم که هم‌زمان با اکران فیلمی، نسخه غیرقانونی آن عرضه شده و نگران فروش فیلم بودم. اما در بسیاری از مواقع حدس من اشتباه بوده و فیلم، فروش خودش را در گیشه داشته است و این شرایط کاملا قابل پیش‌بینی نیست».
سعیدی‌پور در پاسخ به این پرسش که او هم به عنوان یک سینمادار نگاهش به فروش کمدی‌هاست و سایر گونه‌ها این روزها چندان اولویتی ندارند؟ می‌گوید: «من همیشه خوش‌‌بینانه به قضایا نگاه می‌کنم. معتقدم فیلم‌هایی که خوب ساخته می‌شوند می‌توانند مسیر خودشان را در اکران پیدا کنند و مخاطب داشته باشند. من به عنوان یک سینمادار که سال‌ها تجربه کار در این حوزه را دارم فکر می‌کنم فیلم خوب در هر گونه‌ای گیشه موفقی دارد. به‌هرحال پردیس‌ها یا سینماهای مدرن به اصطلاح هیچ‌وقت با یک فیلم خودشان را نمی‌بندند. درحال‌حاضر هم فیلم‌های بسیاری روی اکران است که هرکدام مخاطبان خاص خودشان را دارند. در این میان معمولا نگرانی صاحبان آثار بیشتر است که در رقابت گیشه فیلم‌های کمدی پتانسیل جذب مخاطب بیشتری را دارند».
او در بخشی از صحبتهایش تأکید می‌کند که از ابتدای سال تا به امروز دو فیلم کمدی «فسیل» و «هتل» به فروش خوبی در گیشه دست پیدا کرده‌اند و به نوعی نجات‌بخش گیشه امسال سینما هستند. او می‌گوید: «بعد از رکود شدیدی که در دوران کرونا پشت سر گذاشتیم، این دو فیلم رونق خوبی به سالن‌های سینما آوردند. اما جدا از تحلیل و ارزیابی فیلم‌های کمدی باید به این نکته هم توجه داشت که از ابتدای سال تا به امروز فیلم‌های اجتماعی خوبی هم اکران شدند و فروش قابل توجهی دارند. معمولا با تعویض دولت‌ها نگرانی‌هایی برای اهالی سینما به وجود می‌آید. خصوصا در ترکیب و ساختار شورای پروانه ساخت. در این دولت هم نگرانی‌هایی بابت ترکیب شورای پروانه ساخت وجود داشت و وقتی اعضای این شورا معرفی شدند، بسیاری واقعا نگران خروجی آثار تصویب‌شده در این شورا بودند. بعد از مدتی که این شورا شرایط سخت‌تری برای پروانه ساخت در نظر گرفت، فکر می‌کنم خودشان هم به این نتیجه رسیدند که نمی‌توان به این شکل پیش رفت و باید به فکر اکران و فروش فیلم‌ها هم بود. معتقدم اساسا شورای پروانه ساخت چه در گذشته و چه اکنون نگرانی فروش گیشه را داشته و دارند. از نگاه من در حال حاضر شرایط خوبی در گیشه حاکم است و البته فیلم‌های خوبی در راه اکران داریم. فکر می‌کنم تا پایان سال به رقم هزار میلیاردی که برای فروش گیشه امسال پیش‌بینی می‌شد خواهیم رسید. می‌توان پیش‌بینی کرد اکران نوروز خوبی را هم پیش‌رو خواهیم داشت. به دلیل حضورم در شورای پروانه نمایش در جریان اکران ماه‌های آینده برخی فیلم‌ها هستم، می‌توان با خوش‌بینی از چیدمان آینده اکران سینماهای ایران صحبت کرد. اگر اتفاق بیش‌بینی‌نشده‌ای رخ ندهد، وضعیت سینما طی ماه‌های آینده بهتر خواهد شد».
سعیدپور با اشاره به برآورد میزان فروش فیلم‌ها در گیشه طی سال جاری می‌گوید: «از ابتدای سال تا به امروز فیلم «فسیل» که در اکران بسیار موفق عمل کرد و این مسیر با موفقیت فیلم «هتل» ادامه پیدا کرد. بر اساس این میزان فروش در صحبت‌هایم اشاره کردم که رسیدن به هزار میلیارد فروش گیشه سینماها در سال جاری چندان عجیب نیست. هرچند باید در نظر داشت که این رقم برای گیشه سینمای ایران عدد بزرگی نیست. وقتی از سینما خارج می‌شویم و این رقم در برجی در یکی از مناطق تهران خلاصه می‌شود، می‌بینید که این عدد فقط برای یک مجتمع مسکونی، هزار میلیارد تومان ناقابل است. با توجه به چهار سال رکودی که در سینمای ایران وجود داشته، به نظر من هزار میلیارد تومان عدد خوبی برای فروش فیلم‌ها در گیشه است و خوشبختانه با اکران فیلم‌هایی که در نظرگرفته شده به سمتی می‌رویم که به این عدد نزدیک می‌شویم. شاید اگر فیلم دیگری مثل دو فیلمی که مثال زدم به اکران برسد، تا پایان سال حتما به این عدد خواهیم رسید».
