نگاهی به آثار نام‌باوری در عرصه اجتماع
وزیر ارشاد گفته که برنامه‌هایی در قالب تغییر مأموریت‌ها برای برخی از مراکز در دستور کار آن وزارتخانه قرار داده شده که هم‌اکنون این تغییرات ساختاری آماده شده و بخشی از آن در روزهای آینده ابلاغ خواهد شد.
وزیر ارشاد گفته که برنامه‌هایی در قالب تغییر مأموریت‌ها برای برخی از مراکز در دستور کار آن وزارتخانه قرار داده شده که هم‌اکنون این تغییرات ساختاری آماده شده و بخشی از آن در روزهای آینده ابلاغ خواهد شد. آقای وزیر همچنین اشاره کرده که وزارتخانه متبوع ایشان تلاش دارد اسمی کامل براساس اقتضائات و ساختارها مطرح کند تا وزارتخانه بتواند مأموریت بنیادی و اصلی خود را در پاسداشت فرهنگ و هنر اجرا کند. گویا رایزنی‌ها نیز انجام شده و به‌زودی این تغییرات در نام و در ساختار آن وزارتخانه ایجاد و اعمال شود. همچنین عبدالحسین خسروپناه، دبیر شورای‌عالی انقلاب فرهنگی، با گلایه از اسامی برخی سیگارها گفته است: «شورای‌عالی انقلاب فرهنگی باید به اسامی برخی سیگارها مانند بهمن، ۵۷ و آزادی ورود پیدا کند؛ در حکم جدیدی که حضرت آقا در دوره جدید صادر کردند، مسئولیت راهبردی آسیب‌های اجتماعی به شورای‌عالی انقلاب فرهنگی داده شده است. ان‌شاءالله نام سیگارها را درست خواهیم کرد». اما دلیل تأکید بر این تغییر اسامی چیست؟ وجه «کامل‌بودن» اسم به چه واقعیتی اشاره دارد؟ به نظر می‌رسد که این موضوع را می‌توان از طریق مفهوم «نام‌باوری» توضیح داد. دکتر «نظام بهرامی‌کمیل» که این مفهوم را در کتابی به همین نام توسعه داده، معتقد است که منظور از نام‌باوری نوعی ساختار فکری است که قدرت جادویی برای نام‌ها (اسم‌ها) قائل است. این جایگاه اسطوره‌ای برای نام‌ها باعث می‌شود الگوهای خاص زبانی در جوامع نام‌باور رواج پیدا کند. این مفهوم را نباید با مفهوم فلسفی نام‌گرایی یا «نومینالیسم» خلط کرد؛ هرچند نقاط اشتراکی هم با یکدیگر دارند. موضوع از زبان‌شناسی ساختارگرا آغاز می‌شود. بین دال و مدلول هیچ شباهت ذاتی وجود ندارد. اما اغلب این قرارداد فراموش می‌شود و مثلا اگر نام یک نفر اسفندیار باشد، انتظار نمی‌رود که او شخصی ضعیف‌الجثه باشد. در عین حال سیاست‌مداران تمایل دارند تا مفاهیم و نام‌های مربوط به ایدئولوژی‌های خود را به تمام ساحت‌های جامعه و اجتماع تسری دهند. در رسانه ملی شخصیت‌های بد داستان‌ها نمی‌توانند اسامی چهره‌های مورد احترام ما را داشته باشند و باید از اسامی باستانی ایرانی یا برخی اسامی خنثی برای آنها استفاده کرد. مثلا پوتین به‌شدت مراقبت می‌کند که در قضیه اوکراین از واژه «جنگ» استفاده نشود و به جای آن عبارت «عملیات نظامی ویژه» در رسانه‌های آن کشور به کار رود. اما این عملیات ویژه نظامی چیزی از واقعیت نابودکننده، مخرب و مر‌گ‌آور آن نمی‌کاهد. در کشور خودمان نیز هنگامی که قرار است برای یک موضوع خاص تصمیماتی اتخاذ شود، نام آن ساختار تصمیم‌گیر را «قرارگاه» می‌گذارند؛ یعنی برای یک اقدام در حوزه غیرنظامی (مثلا تنظیم قیمت مرغ یا تخم‌مرغ یا هر چیز دیگر) از یک عنوان نظامی استفاده می‌شود. این کار احتمالا با هدف القای جدیت و آمریت موضوع صورت می‌گیرد؛ وگرنه مثلا در قضیه قیمت مرغ همواره چندین وزارتخانه و سازمان نقش داشته‌اند و بعید است بتوان با این‌گونه نام‌گذاری‌ها تغییری در وضعیت متغیرها پدید آورد. تاکتیک‌های متعددی در ذیل نام‌باوری با هدف افزایش کنترل‌های اجتماعی تعریف شده است. برای مثال در قضیه مهاجرت فارغ‌التحصیلان و افراد
طراز اول در حوزه‌های گوناگون نیز تلاش می‌شود که عبارت «گردش نخبگان» به جای «فرار مغزها» به کار گرفته شود؛ اما آیا این تعویض نام هیچ اثری در وضعیت مهاجرت مغزها داشته است؟ این تغییر نام‌ها بدون هیچ‌گونه اقدام اجرائی در تحقق اهداف ناظر بر آن تغییر، کاملا بی‌فایده است. مقام معظم رهبری نیز در سال‌های قبل وقتی که موضوع اقتصاد مقاومتی در دستور کار کلان اقتصاد کشور بود، به نکته مهمی اشاره داشتند: «مسئولین مختلف، فعالان اقتصادی، حتی فعالان سیاسی، مسئولین دولتی، مجلس و... مکرر گفته‌اند اقتصاد مقاومتی، اقتصاد مقاومتی؛ خب، خوب است؛ لکن با اسم و با تکرار زبانی هیچ اتفاقی نمی‌افتد؛ هیچ اتفاقی نمی‌افتد. با بردن اسم دارو و تکرار اسم دارو هیچ بیماری خوب نمی‌شود؛ دارو را باید مصرف کرد». اگر برای مثال در نام جدید وزارت ارشاد از واژه‌‌ای به نام «تمدن» استفاده شده باشد، آن‌گاه طبق جدیدترین انگاره‌ها اساسا بهره‌گیری از تمدن در هر نظریه (یا چارچوب‌بندی مفهومی) باید ذیل سه ملاحظه ایضاح‌آمیز صورت گیرد. این ملاحظات ناظر بر ماهیت تمدن، ایده هدایتگر تمدن و نهایتا حوزه اعتبار تمدنی هستند که تشریح آنها از حوصله این نوشتار بیرون است. شکی نیست که هر نوع نام‌گذاری می‌تواند در قامت یک نهاد یا یک عمل فرهنگی یا کردار اجتماعی برآید. به همین خاطر است که طبعا از زمینه زمانی که در آن رخ می‌دهد، تأثیر می‌گیرد. به هر حال دو نکته را نباید فراموش کرد: ابتدا اینکه کنترل اسم‌ها مساوی با کنترل واقعیت نیست. و دیگر اینکه معنای نام‌ها، دربرگیرنده مجموعه قضیه‌هایی است که ممکن است نام‌ها در هر زمان دلالت ضمنی به آنها داشته باشند. احتمالا به همین خاطر است که آقای وزیر به دنبال «اسم کامل» برای نام وزارتخانه خود است. این همان جایی است که وزیر ارشاد قول داده از پیشنهادهای نخبگان عرصه فرهنگ و رسانه بهره گرفته شود.
