صحنه بدون «آتیلا»

شرق: درست 41 سال پیش یکی از مجموعه‌های موفق تلویزیون ایران «محله برو بیا» به کارگردانی داریوش مودبیان و نویسندگی بیژن بیرنگ روی آنتن رفت. مجموعه‌ای که در قالب نمایش، مفهوم قانون‌مندی را آموزش می‌داد. نمایش‌هایی که اغلب بازیگرانش در دو نقش یا بیشتر حضور داشتند. با همه اینها بعد از گذشت سال‌‌ها این محله و بازیگرانش در ذهن همه بچه‌های دیروز حک شده است. «محله برو بیا» با بازیگرانی که نخستین قدم‌هایشان را در این مجموعه برداشتند ازیادرفتنی نیست و حالا این محله خلوت‌تر از همیشه شده است. رضا ژیان و فردوس کاویانی را از دست دادیم و به فاصله کوتاهی از فردوس کاویانی، آتیلا پسیانی روز گذشته 14 مهر‌ماه پس از تحمل یک دوره بیماری از دنیا رفت.

آتیلا پسیانی در اردیبهشت ۱۳۳۶ در تهران به دنیا آمد. شاید نسبت خونی او با جمیله شیخی، یکی از بازیگران موفق سینما، تئاتر و تلویزیون باعث شد او به نسبت هم‌نسلانش برای اثبات توانمندی‌اش بیشتر تلاش کند. با اینکه او از کودکی به‌صورت غیررسمی در فضای تئاتر و سینما حضور داشت، اما از سال 1348 وارد فضای حرفه‌ای سینما شد. از سال 1360 با بازی در فیلم «عفریت» رسما کارش را آغاز کرد و از دانشکده هنرهای زیبا در رشته کارگردانی و بازیگری  تئاتر فارغ‌التحصیل شد.

آتیلا پسیانی را پیش از هر چیز به واسطه حضور مؤثرش در تئاتر می‌شناسیم؛ با نمایش‌های تجربی و منحصربه‌فردی که روی صحنه برد و البته بازیگران بسیاری که در این عرصه آموزش داد. گروه تئاتر بازی به سرپرستی آتیلا پسیانی، توسط او و همسرش از سال ۱۳۶۸ با هدف ایجاد یک گروه تجربی که ادامه‌دهنده راه کارگاه نمایش و آغازگر تئاتر تجربی در ایران بود، تأسیس شد.

10 اردیبهشت امسال بود که نکوداشت این هنرمند هم‌زمان با زادروز او برگزار شد و هنرمندان مختلفی از نسل‌های مختلف درباره او صحبت کردند.

محمد صالح‌علاء در بخشی از صحبت‌هایش گفت: «در جوانی کار نمایش می‌کردم و همه از منتقدان تا هنرمندان بزرگ‌مان مرا سرزنش می‌کردند. من هیچ‌وقت کار تئاتر نمی‌کردم بلکه نمایش مفهومی کار می‌کردم، در این میان هنرمندان بزرگی بودند که نه‌تنها نقد نمی‌کردند بلکه تشویقم می‌کردند مانند عباس جوانمرد، جمیله شیخی و...».

او با اشاره به حضور هنرمندانی همچون آتیلا پسیانی، خسرو شکیبایی، رضا رویگری و... در این نمایش‌های تلویزیونی افزود: «آتیلا از من جوان‌تر است ولی عقلش بزرگ‌تر است. ما با هم همکاری‌های شورمندانه‌ای داشتیم و با هم ترانه‌های لئونارد کوهن گوش می‌کردیم. خانم شیخی خیلی بزرگ بودند ولی آتیلا جان بزرگ‌تر هستند».

رضا کیانیان هم در مورد رفیق دیرینه‌اش گفت: «آتیلا حلقه مفقوده در تئاتر ما را پُر و دو نسل را به هم وصل کرد. اگر او نبود، شاید این تئاتر امروز چنین نبود. تئاتر تجربی با کوشش‌های آتیلا شکل گرفت. او هرگز و با وجود موانع بسیار، از رو نرفت با اینکه خیلی فحش خورده، به کارش ادامه داده است. آتیلا در تئاتر ما یک پدرخوانده است و باید قدرش را دانست. اگر بگوییم او پدر تئاتر تجربی است، ادعایی پرت‌و‌پلا نیست».

محمد چرم‌شیر، نمایش‌نامه‌نویس و دوست و همکار نزدیک آتیلا پسیانی هم دیگر سخنران برنامه بود که با اشاره به شروع همکاری خود با پسیانی از دهه ۷۰، گفت: «می‌خواهم شرح حالی از ناعدالتی‌ها درباره آتیلا پسیانی ارائه کنم. هر وقت ظاهرا همه چیز برای ما خیلی خوب بود، با تعجب می‌گفتیم یک جای کار می‌لنگد و این در بین ما به یک شوخی تبدیل شده بود. حالا کانون کارگردانان برای آتیلا نکوداشت گرفته. اگر این موضوع به معنای پذیرش نگاه آتیلاست،

 ۴۰ سال زمان برای این پذیرش، بسیار طولانی است. آتیلا عاشق جوانان است. او فقط حلقه مفقوده تئاتر ما نبود بلکه چیزی به آن افزود. آتیلا برای جوانان زیادی پدری کرد؛ هرچند آنان پدرکشی کردند ولی آنان را پروراند. آتیلا فقط تأثیرگذار نبود. او به تئاتر ایران، ایران را افزود که یکدیگر را بپذیریم و فارغ از هر نوع نگاهی، در کنار یکدیگر زندگی کنیم. ما شعارش داده‌ایم اما یک جای کار می‌لنگد».

اما بخش مهم این مراسم، سخنرانی آتیلا پسیانی بود. او در سخنانی گفت: «اتفاقی که در این پنج دهه افتاد، خیلی عجیب و مختلف بود که می‌توانست برای دیگران هم رخ بدهد. ما خیلی دوست داشتیم جوانانی مانند خودمان پرورش بدهیم و گروه‌هایی مانند گروه تئاتر بازی ایجاد کنیم. وقتی در گروه تئاتر بازی در سال ۶۸ کار تجربی انجام دادیم، خیلی فحش خوردیم ولی ما پای آن ایستادیم. خوشحالم الان بیش از ۲۰ گروه تجربی داریم که فعالیت می‌کنند».

آتیلا پسیانی را بی‌شک می‌توان یکی از چهره‌های مهم و تأثیرگذار سینما و تئاتر کشور دانست. نمایش‌های «باغ آلبالو»، «عرق خورشید، اشک ماه»، «پرفسور بوبوس»، «کشتی شیطان»، «متابولیک»، «نجوای خاک»، «کالیگولا شاعر خشونت»، «قهوه قجری»، «آبی که مار می‌خورد، زهر می‌شود»، «بودن یا نبودن»، «مجلس تقلید هفت‌خوان»، «ارکستر زنان آشویتس»، «چهار تک‌پرده»، «هفت‌خوان رستم» و فیلم‌های سینمایی «مسافران»، «روز شیطان»، «خاکستر سبز»، «کشتی آنجلیکا»، «هیوا»، «پاداش سکوت»، «غلامرضا تختی» و مجموعه‌های تلویزیونی «محله برو بیا» و «محله بهداشت»، «پرده‌نشین»، «دیوار»، «گل‌های گرمسیری» و «گمگشته» از‌جمله آثار به‌یاد‌ماندنی او هستند.

انجمن صنفی بازیگران سینما پس از اعلام خبر درگذشت او در اطلاعیه‌ای اعلام کرد: «با قلبی اندوهگین و دردبار و زبانی الکن به اطلاع می‌رسانیم متأسفانه هنرمند ارزشمند و بی‌بدیل سینما، تئاتر و تلویزیون کشورمان آتیلا پسیانی عزیز پس از دوران سخت و طولانی بیماری و در خارج از وطن از میان ما رفت و به آرامش بیکران پیوست. انجمن صنفی بازیگران سینما این سوگ بزرگ را به خانواده محترم و هنرمند ایشان، خانم فاطمه نقوی، خانم ستاره پسیانی و آقای خسرو پسیانی و همچنین به حضور همکاران گرامی، جامعه تئاتری کشور و تمامی دوستداران ایشان تسلیت عرض می‌نماید. همچنین با هماهنگی‌های انجام‌گرفته منتظر انتقال پیکر این هنرمند به ایران هستیم و پس از آن متعاقبا زمان و مکان تشییع به اطلاع خواهد رسید».