توافق برای آتش‌بس

با توقف درگیری‌ها که با میانجیگری نیروهای حافظ صلح روسیه حاصل شد، جمهوری آذربایجان و نیروهای جدایی‌طلب ارمنی ظهر روز گذشته درباره آغاز مذاکرات خود در زمینه آینده الحاق قره‌باغ به آذربایجان از امروز به توافق رسیدند. گزارش‌ها حاکی از آن است که ارمنی‌های این منطقه با پیشنهاد روسیه برای آتش‌بس موافقت کردند. گفته می‌شود که در این توافق آتش‌بس، نیرو‌های جدایی‌طلب ارمنی قره‌باغ با خلع سلاح کامل موافقت کرده‌اند. به گزارش رویترز، با میانجیگری فرماندهی نیروهای حافظ صلح روسیه مستقر در قره‌باغ، توافق بر سر توقف کامل درگیری‌ها از ساعت ۱۳ روز ۲۰ سپتامبر حاصل شد. ایروان می‌گوید که حملات جمهوری آذربایجان از روز سه‌شنبه تا هنگام آتش‌بس دست‌کم ۳۲ نفر کشته و تعداد زیادی زخمی به همراه داشته است. با این حال برخی از ساکنان منطقه قره‌باغ از کشته‌ و زخمی‌شدن صدها نفر خبر می‌دهند. به گفته نیروهای ارمنی در قره‌باغ، مأموران جمهوری آذربایجان بخش‌هایی از ارتفاعات و مسیرهای استراتژیک را تصرف کردند و در چنین شرایطی چاره‌ای جز توقف درگیری‌ها وجود نداشت. در بیانیه صادر‌شده در این زمینه آمده است: «مقامات جمهوری آرتساخ پیشنهاد فرماندهی نیروهای حافظ صلح روسیه را برای آتش‌بس می‌پذیرند». جمهوری آذربایجان نیز تأیید کرد که توافق آتش‌بس حاصل شده است.

دور جدید درگیری‌ها میان باکو و ایروان روز سه‌شنبه آغاز شد. جمهوری آذربایجان که مدعی کشته‌شدن تعدادی از سربازان کشورش در حملات از سوی نیروهای ارمنستان بود، حمله‌ای را که «عملیات ضد تروریستی» نام داد، علیه بخشی از قره‌باغ آغاز کرد. نیکول پاشینیان، نخست‌وزیر ارمنستان، درباره این حمله‌ها اظهار کرد که «قره‌باغ در تلاش برای تحریک جنگ به‌شدت گلوله‌باران می‌شود». او از نیروهای حافظ صلح روسی خواست که در این زمینه کاری انجام دهند و هشدار داد که نیروهای ناشناس، کودتا در ایروان را مطرح کرده‌اند. در پاسخ به نگرانی‌های ساکنان ارمنی قره‌باغ، باکو مدعی شد که از آنها محافظت خواهد کرد و خواستار عقب‌نشینی نیروهای جدایی‌طلب و خلع سلاح آنها شد. دور تازه درگیری‌ها میان ارمنستان و جمهوری آذربایجان با واکنش جامعه جهانی مواجه بود. آنتونی بلینکن، وزیر امور خارجه ایالات متحده، از الهام علی‌اف، رئیس‌جمهوری آذربایجان، خواست که فورا خصومت‌ها را متوقف کند و به پاشینیان پیام داد که واشنگتن از حاکمیت و تمامیت ارضی ارمنستان حمایت می‌کند. پس از آنکه اتحادیه اروپا، فرانسه و آلمان اقدام نظامی باکو را محکوم کردند، آنتونیو گوترش، دبیر کل سازمان ملل متحد، خواستار «پایان فوری درگیری» شد.

روسیه نیز خواستار آرامش در منطقه شد؛ اگرچه برخی از مقامات روسی، ارمنستان را به خاطر نزدیکی به غرب سرزنش کردند و هشدار دادند که این رویه می‌تواند منجر به مشکلات جدی شود. جمهوری آذربایجان و کشور همسایه‌اش ارمنستان، تاکنون دو بار بر سر قره‌باغ وارد جنگ شده‌اند؛ نخست در اوایل دهه ۱۹۹۰ پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی و بار دیگر در سال ۲۰۲۰. ناگورنو‌-قره‌باغ بخشی از خاک جمهوری ‌‌آذربایجان محسوب می‌شود؛ اما اکثریت جمعیت آن ارمنی‌اند. درحال‌حاضر بخش‌های وسیعی از این ناحیه تحت تسلط جمهوری خودخوانده‌ای به نام آرتساخ است که هیچ کشوری آن را به رسمیت نشناخته است. قره‌باغ در جنگی در اوایل دهه ۱۹۹۰ پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی اعلام استقلال کرد؛ اما جمهوری آذربایجان در جنگ با ارمنستان در سال ۲۰۲۰ بخش درخورتوجهی از خاک قره‌باغ را پس گرفت. در پاییز ۲۰۲۰، به موجب توافق آتش‌بسی که با میانجیگری روسیه حاصل شد، ارمنستان بخش‌هایی از سرزمین‌هایی را که چند دهه در اختیار داشت، واگذار کرد. هم‌زمان مسکو نیروهای حافظ صلحش را به کریدور لاچین اعزام کرد تا عبورومرور آزادانه میان ارمنستان و قره‌باغ تأمین شود. روسیه از سال ۲۰۲۰ نیروهای حافظ صلحش را در این منطقه مستقر کرده است؛ اما ارمنستان می‌گوید که این نیروها ناکارآمد هستند.

وزارت دفاع روسیه اعلام کرد که نیروهای حافظ صلح این کشور بیش از دو هزار غیرنظامی را از قره‌باغ تخلیه کرده‌اند. با این حال این نگرانی مطرح می‌شود که خروج گسترده حدود ۱۲۰ هزار غیرنظامی از منطقه به بحران پناه‌جویان بیش از گذشته دامن بزند. بخش‌هایی از قره‌باغ در حالی از صبح روز گذشته و برای دومین روز پیاپی زیر آتش آذربایجان بود که الهام علی‌اف، رئیس‌جمهوری این کشور، در تماسی تلفنی با آنتونی بلینکن، وزیر خارجه آمریکا، تأکید کرد تنها در صورتی به این درگیری‌ها پایان می‌دهد که نیروهای جدایی‌طلب ارمنی اسلحه‌های خود را زمین بگذارند. وزارت امور خارجه ارمنستان در بیانیه‌ای از «تجاوز گسترده تازه» جمهوری آذربایجان به بخشی از قره‌باغ که تحت کنترل ارمنستان قرار دارد، خبر داد و آن را تداوم سیاست «پاک‌سازی قومی» باکو در این منطقه توصیف کرد. وزارت دفاع جمهوری آذربایجان بامداد دیروز در بیانیه‌ای اعلام کرد تجهیزات نظامی متعلق به نیروهای نظامی ارمنی از ‌جمله خودرو‌های جنگی، توپخانه و تأسیسات موشکی ضدهوایی ارمنستان را «خنثی» کرده است. رئیس سابق تشکیلات اجرائی ارمنی‌های قره‌باغ به رویترز گفت که در پی حمله آذربایجان تاکنون نزدیک به صد نفر در این منطقه کشته و صدها نفر زخمی شده‌اند. روبن واردانیان افزود: «آذربایجان یک عملیات همه‌جانبه و جنگی بزرگ را آغاز کرده که اساسا هدفش پاک‌سازی قومی است؛ اما هم روسیه و هم غرب در قبال این اقدام باکو سکوت کرده‌اند». آذربایجان اتهاماتی را مبنی بر اینکه هدفش پا‌کسازی قومی قره‌باغ است، رد می‌کند و می‌گوید از حقوق غیرنظامیان ارمنی قومی منطقه براساس قانون اساسی خود محافظت خواهد کرد. تنش‌ها در قفقاز جنوبی ماه‌هاست که ادامه دارد.

با وجود درخواست آتش‌بس و گفت‌وگوی گروه ارمنی در روز سه‌شنبه، از اولتیماتوم آذربایجان مبنی بر «تسلیم سلاح تشکیلات نظامی غیرقانونی ارمنی» مشخص بود که باکو قصد دارد این منطقه کوهستانی را به طور کامل فتح کند.

نیکول پاشینیان هم بار دیگر آذربایجان را به «پاک‌سازی قومی» متهم کرد؛ اما صد‌ها معترض ارمنی که نسبت به پاسخ کشورشان به این عملیات نظامی خشمگین بودند، با یورش به پارلمان این کشور در ایروان، شخص پاشینیان را به خیانت متهم کرده و خواستار استعفای او شدند. آذربایجان می‌گوید گفت‌وگوها می‌توانند در شهر یلواخ، در ۶۰ کیلومتری شمال شهر خانکندی، مرکز منطقه قره‌باغ، آغاز شود.

تخمین زده می‌شود که حدود ۱۲۰ هزار ارمنی در منطقه قره‌باغ زندگی می‌کنند. روسیه می‌گوید که سربازانش نزدیک به ۵۰۰ غیرنظامی را از مناطق پرخطر خارج کرده‌اند و جدایی‌طلبان می‌گویند در مجموع به هفت هزار نفر یاری رسانده‌اند. آذربایجان می‌گوید این عملیات را در پاسخ به مرگ شش نفر از جمله چهار پلیس بر اثر انفجار مین‌های زمینی در صبح روز سه‌شنبه آغاز کرده است. رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهوری ترکیه، در سخنرانی خود در مجمع عمومی سازمان ملل گفت: «قره‌باغ بخشی از قلمرو آذربایجان است و هیچ حالت دیگری هم قابل قبول نیست».

در همین حال آنتونیو گوترش، دبیر کل سازمان ملل متحد، خواستار «توقف فوری درگیری‌های فزاینده» در منطقه قره‌باغ شد.