انعطاف یا ترفند

شرق: افزایش صادرات نفت ایران و چشم‌پوشی دولت جو بایدن از تحریم‌های نفتی ادعایی است که بارها رسانه‌های آمریکایی مطرح کرده‌اند. این ادعا تا جایی پیش رفته که به‌تازگی بلومبرگ در گزارشی ادعا کرده است که ایران و آمریکا به توافقی غیررسمی در بازار نفت رسیده‌اند. در این گزارش قید شده که ایران و آمریکا با وجود آنکه درخصوص مسائل دیپلماتیک از جمله توافق هسته‌ای اختلاف دارند، در حال نزدیکی به توافقی در بازار نفت هستند و مقامات آمریکایی به‌طور خصوصی تصدیق کردند که در گذر زمان برخی از تحریم‌ها علیه فروش نفت ایران را کاهش داده‌اند. با این حال درباره ادعای رسانه‌های آمریکایی درباره چشم‌پوشی دولت بایدن از تحریم نفتی ایران، نکات متعددی مطرح می‌شود و توافق نفتی ایران و آمریکا را مورد تردید قرار می‌دهد.

افزایش صادرات نفت اما با ارزان‌فروشی

بلومبرگ نوشته است که میزان تولید نفت ایران به بالاترین میزان خود در پنج سال گذشته رسیده و در حال ارسال بیشترین میزان نفت خام خود به چین در یک دهه گذشته است.

بلومبرگ می‌افزاید که اگرچه هیچ‌یک از دو کشور انتظار ندارند به‌زودی توافق بر سر برجام احیا شود اما در هفته‌های اخیر در زمینه تبادل احتمالی زندانیان در برابر انتقال شش میلیارد دلار از اموال مسدودشده ایران در کره جنوبی توافق کردند. گزارش‌هایی نیز از کاهش قابل توجه سرعت غنی‌سازی اورانیوم توسط ایران منتشر شده است. ممکن است این اقدامات روی فیلتر فروش نفتی ایران تأثیر گذاشته باشد. این رسانه نوشت که آمریکا همچنان نسبت به فروش نفت ایران به کشورهایی مانند ژاپن، کره جنوبی و کشورهای اروپایی حساس است اما در برابر فروش نفت به چین از خود نرمش نشان می‌دهد. ادعای بلومبرگ در شرایطی مطرح می‌شود که پیش از این گزارش‌های متعددی از افزایش صادرات نفت ایران حکایت داشته است. در نیمه تابستان امسال مؤسسه کپلر اعلام کرد که صادرات نفت ایران به چین که تا ۳۲۴ هزار بشکه در روز کاهش یافته بود، در سه سال گذشته به حدود یک میلیون بشکه در روز رسیده است. در گزارش اداره اطلاعات انرژی آمریکا تأکید می‌شود که با وجود افزایش حجمی صادرات نفت ایران درآمد نفتی این کشور کاهش داشته که نشان‌دهنده فروش نفت با تخفیف زیاد است. براساس گزارش اداره اطلاعات انرژی آمریکا کل درآمدهای صادرات نفت و محصولات نفتی ایران، بدون احتساب تخفیف‌ها و هزینه دورزدن تحریم‌ها، در پنج ماه ابتدایی سال جاری میلادی تنها ۱۸ میلیارد دلار بوده است و انتظار می‌رود این رقم برای کل سال جاری میلادی به ۴۴ میلیارد دلار برسد. این در حالی است که حجم صادرات نفت ایران در ماه‌های گذشته روند صعودی داشته و در ماه می ‌به بالای ۱.۵ میلیون بشکه در روز رسیده که بالاترین رقم از نوامبر سال ۲۰۱۸ به حساب می‌آید. ایران قبل از تحریم‌های آمریکا روزانه ۲.۵ میلیون بشکه صادرات نفت داشت، اما این رقم در سال ۲۰۲۰ به ۳۲۰ هزار بشکه سقوط کرد اما در مدتی که دولت جو بایدن روی کار آمده حجم صادرات ایران روندی صعودی را طی کرده است.

احتمال تصویب FATF وجود دارد

حمیدرضا صالحی، نایب‌رئیس کمیسیون انرژی اتاق بازرگانی ایران، به ادعای توافق نفتی میان ایران و آمریکا خوش‌بین است و به «شرق» می‌گوید: «من به‌ درستی تحلیل بلومبرگ معتقد هستم و امیدوارم در ادامه این روند، امکان بازگشت وجوه صادرات بیشتر نفت، به کشور نیز فراهم آید تا خرج زیرساخت‌های کشور شود. به نظرم این اجازه افزایش فروش نفت یکی از نشانه‌های توافق است. هم‌زمان آزادسازی پول‌های کره هم اتفاق افتاد و ما امیدواریم این روند شدت بگیرد». او ادامه می‌دهد که «من فکر می‌کنم گمانه بلومبرگ درست باشد و تأثیر این موضوع را می‌توان روی بازار ارز هم تا حدودی دید و اینکه بازار ارز به ثبات نسبی رسیده است». حمید حسینی، رئیس اتحادیه صادرکنندگان فراورده‌های نفتی هم این ادعا را تأیید می‌کند و به «شرق» می‌گوید: «شواهد بازار نشان می‌دهد که تنش در روابط ایران و آمریکا کاهش یافته، بنابراین سختگیری در رابطه با صادرات نفت خام ایران صورت نمی‌گیرد، پس صادرات افزایش یافته است. هم‌زمان هم اعلام شده که ایران در حال کاهش سطح غنی‌سازی است و سطح 60 درصد را کاهش می‌دهد تا نگرانی غرب کمی برطرف شود. در این میان تبادل زندانیان هم اتفاق افتاد. آقای باقری هم در آخرین مصاحبه‌اش اعلام کرده که مابقی پول‌های بلوکه ما در سایر کشورها قرار است با توافق آمریکا آزاد شود. اینها همه نشان‌دهنده نرمشی در سیاست خارجه کشور است. همچنین به نظر می‌رسد افزایش صادرات نفت ایران در برهه فعلی با منافع آمریکایی‌ها تطبیق دارد». از نگاه حسینی بایدن نیاز دارد قیمت نفت در سال آینده بالا نرود تا بتواند در انتخابات آمریکا حرفی برای گفتن داشته باشد؛ در نتیجه اینکه ایران توانسته افزایش صادرات دهد و کاهش تولید عربستان و روسیه را تا حدودی پوشش دهد، برای آمریکا مطلوب است، چون قیمت نفت که کارشناسان آن را حداقل 90 دلار پیش‌بینی می‌کردند، کاهش داده و به کانال 83 دلار رسانده آن هم در حالی که هفته گذشته قیمت نفت تا 87 دلار رسیده بود. به گفته حسینی بعد از اینکه گزارش آژانس و فایننشال‌تایمز منتشر شد و نشان داد صادرات افزایش یافته و توافقاتی پشت پرده صورت گرفته، هم‌زمان گزارش‌هایی هم از اتاق اقتصادی چین منتشر شد که این را تأیید می‌کرد و نهایتا موجب شد قیمت نفت کاهشی شود. او می‌گوید: «تا امروز دیده‌ایم که اخبار فایننشال‌تایمز و نیویورک‌تایمز پس از مدتی به واقعیت پیوسته است. ضمن اینکه هفته گذشته نیز خبری منتشر شد که می‌گفت آقای رئیسی پیش از سفر به آفریقا این بحث را مطرح کرده بودند که منافع FATF بیش از مضرات آن است و اگر می‌شود بهتر است که بحث آن دوباره در تشخیص مصلحت مطرح شود. این خبر پس از انتشار تکذیب نشد و حتی برخی کارشناسانی که در حال تدوین گزارش برای مجمع تشخیص مصلحت بودند، آن را تأیید کردند؛ بنابراین شاید به زودی شاهد این باشیم که آتش‌بسی در روابط با آمریکا ایجاد شود و مجمع تشخیص دوباره FATF را بررسی کند، با این تفاوت که به احتمال زیاد این‌بار عضویت در FATF تأیید خواهد شد».

چین از تحریم ایران استفاده می‌برد

با این حال برخی منابع دیگر این ادعا را رد می‌کنند. محسن قمصری، مدیر پیشین امور بین‌الملل شرکت ملی نفت ایران، با اشاره به کاهش صادرات نفت عربستان به چین و البته رقابت روسیه و ایران برای فروش نفت تحریمی خود به چین توضیح داده است: «در شرایط موجود افزایش صادرات نفت ایران وابسته به بازار چین است و کشورهای دیگر هم به خاطر شرایط تحریم و به دلیل مراودات اقتصادی که با آمریکا دارند جرئت خرید نفت از ایران را ندارند و رسیدن ایران به تولید ۳.۴ میلیون بشکه در روز جای امیدواری دارد اما متأسفانه برای صادرات ما فقط بازار چین را داریم و کاهش صادرات عربستان نیز چندان زیاد نیست که جایی برای ما باز شود». او در گفت‌وگو با ایلنا تأکید کرده است: «موضوع دیگر اینکه کاهش صادرات عربستان به چین فصلی است. صادرات را باید متوسط دوره سه‌ماهه و حداکثر یک‌ساله در نظر گرفت و احتمال سخت‌ترشدن رقابت صادراتی ایران و روسیه به دلیل تداوم تحریم‌ها وجود دارد و چین از شرایط تحریم نفت ایران و روسیه حسن یا سوءاستفاده را دارد و نفت خام تحریمی ما و روسیه را با قیمت‌های تخفیفی و ترجیحی خریداری می‌کند و روسیه در شرایط موجود چه بخواهیم و چه نخواهیم ما را رقیب می‌داند و عملکرد روس‌ها طی دهه اخیر نشان داده که هرجا توانسته‌اند نفت ایران را از بازار پس زده‌اند؛ بنابراین رقابت ما با روسیه در چین ادامه دارد و با توجه به اینکه تعاملات اقتصادی و دیپلماسی روس‌ها با چینی‌ها بیشتر و محکم‌تر است؛ قاعدتا دست برتر را دارند و می‌توانند از شرایط موجود نهایت بهره را ببرند. ضمن اینکه روسیه با کشور چین همسایه است و خط لوله بین دو کشور وجود دارد که به افزایش صادرات روسیه به این کشور کمک می‌کند، بنابراین رقابت تهران-مسکو در بازار چین سخت است و روس‌ها کنار نمی‌روند که برای ما جا باز کنند».

رقابت سخت بلوک شرق و غرب در بازار نفت

فارغ از نظرات موافق و مخالف باید گفت که ادعای بلومبرگ در شرایطی مطرح می‌شود که پیش از این گمرک چین از کاهش واردات نفت خام از عربستان و روسیه گزارش داده بود. این دو کشور به عنوان پرچم‌داران اوپک و اوپک‌پلاس در ماه‌های اخیر به دنبال کاهش تولید نفت و افزایش قیمت آن در بازارهای جهانی بوده‌اند تا بتوانند درآمد نفتی خود را افزایش دهند. در همین زمینه در پایان مرداد امسال رویترز نوشته که واردات نفت چین از عربستان سعودی و روسیه در پی کاهش تولید گروه اوپک‌پلاس، کاهش پیدا کرده است. به‌علاوه عربستان سعودی یک میلیون بشکه در روز از تولید خود را به طور داوطلبانه از جولای تا سپتامبر کاهش داده است. این گزارش به آمار گمرک چین استناد کرده و نوشته است واردات نفت چین از عربستان سعودی در جولای، به ۵.۶۵ میلیون تن معادل ۱.۳۳ میلیون بشکه در روز رسید که پایین‌ترین میزان از ژوئن سال ۲۰۲۲ بود. واردات چین از عربستان سعودی در جولای در مقایسه با ژوئن، ۳۱ درصد و در مقایسه با جولای سال گذشته، ۱۴ درصد کاهش پیدا کرده است. همچنین این گزارش افزوده است که واردات نفت چین از روسیه که یکی از اعضای اوپک‌پلاس و بزرگ‌ترین تأمین‌کننده چین در سال جاری بوده است، در جولای حدود ۲۶ درصد کاهش یافت و به ۱.۹ میلیون بشکه در روز رسید، زیرا تخفیف قیمت گرید نفتی اسپو به دلیل افزایش تقاضای داخلی و قوی‌ماندن واردات هند، پیوسته کاهش پیدا کرده است. همچنین مسکو متعهد شده است صادرات خود را ۵۰۰ هزار بشکه در روز در آگوست کاهش دهد تا بتواند تقاضای قوی‌تر پالایشگاه‌های داخلی را تأمین کند. در ادامه این گزارش تأکید شده است که چین در مواجهه با قیمت بالاتر فروش عربستان سعودی و روسیه، به‌دنبال خرید ارزان‌تر از تأمین‌کنندگان دیگر بوده و هم‌زمان به برداشت از ذخایر فراوان خود اقدام کرده است. تصمیمی که با توجه به کاهش رشد اقتصادی چین دور از انتظار نبوده و به نظر می‌رسد چین به‌دنبال تأمین ارزان نفت از ایران بوده است؛ به‌ویژه اینکه اروپا با لحاظ‌کردن سقف قیمت 60 دلار برای فروش نفت روسیه، معافیت‌هایی به این کشور اعطا کرده است و ایران به دلیل همین معافیت‌های نفتی روسیه ناچار شد تخفیف بیشتری برای فروش نفت خود قائل شود. گذشته از این کاهش توافق تولید نفت اوپک‌پلاس اروپا و آمریکا را نگران کرده است، چراکه بلوک غرب به دنبال افزایش قیمت انرژی رکوردهای تاریخی نرخ تورم را به ثبت رسانده و افزایش قیمت انرژی، آن هم در آستانه فصل سرد را به هیچ عنوان مطلوب نمی‌دانند. از همین رو به نظر می‌رسد آمریکا در حرکتی تقابلی با تصمیم اوپک‌پلاس خواسته تا با نادیده‌گرفتن تحریم نفتی ایران، میزان عرضه را به بازار جهانی افزایش دهد.