چالش‌های یک انتخابات سرنوشت‌ساز

انتخابات ماه آینده ترکیه را باید سرنوشت‌سازترین انتخابات دهه‌های اخیر در این کشور و مهم‌ترین انتخابات سال 2023 در جهان دانست. برای رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهوری ترکیه، انتخابات می‌ ۲۰۲۳ اهمیتی تاریخی دارد. از تأسیس جمهوری سکولار مصطفی کمال آتاتورک اکنون یک قرن می‌گذرد و در صورت پیروزی اردوغان در انتخابات پیش‌رو، او این قدرت را پیدا می‌کند که دیدگاه‌های خود را در تاریخ کشوری که اهمیت ژئواستراتژیک دارد، حک کند.

پولیتیکو در گزارشی به انتخابات ریاست‌جمهوری ترکیه در ماه آینده پرداخت و اهمیت این رأی‌گیری را از ابعاد مختلف تحلیل کرده است. ترسی که در غرب وجود دارد، این است که اردوغان از پیروزی احتمالی در انتخابات پیش‌رو برای پیشبرد یک مدل مذهبی محافظه‌کارانه بهره بگیرد؛ مدلی که مشخصه آن تقابل‌گرایی منطقه‌ای و رودررویی با قدرت‌های سیاسی بزرگ‌تر است. از سوی دیگر، با توجه به عضویت ترکیه در پیمان ناتو، این انتخابات بر امنیت اروپا و خاورمیانه تأثیر درخور‌توجهی خواهد داشت. همچنین اینکه چه کسی در آنکارا بر مسند قدرت بنشیند، می‌تواند در مواردی ازجمله روابط ترکیه با ایالات متحده، رابطه با اتحادیه اروپا و روسیه، سیاست‌های مهاجرتی، نقش‌آفرینی در جنگ اوکراین و همچنین مدیریت تنش‌ها در مدیترانه شرقی تأثیرگذار باشد.

با توجه به این موارد، انتخابات ۱۴ می‌ ترکیه نه‌تنها برای کشوری که با سوءمدیریت اقتصادی و پیامدهای یک زلزله ویرانگر دست‌وپنجه نرم می‌کند، اهمیت دارد‌‌ بلکه یک رویداد مهم برای امنیت در اروپا و خاورمیانه است.

الحاق به اتحادیه اروپا

جبهه مخالفان اردوغان مطمئن است با اجرای اصلاحاتی در این کشور، از‌جمله حاکمیت قانون، آزادی‌ رسانه‌ها و استقلال قوه قضائیه، می‌تواند مذاکرات الحاق به اتحادیه اروپا را که از سال ۲۰۱۸ متوقف شد، دوباره پیش ببرد. اردوگاه اپوزیسیون همچنین اجرای تصمیم‌های دادگاه حقوق بشر اروپا را که خواستار آزادی صلاح‌الدین دمیرتاش، رهبر حزب دموکراتیک خلق‌های طرفدار کُرد و عثمان کاوالا، مدافع حقوق بشر، دو نفر از شناخته‌شده‌ترین مخالفان زندانی اردوغان است، وعده می‌دهد. رقبای اردوغان می‌گویند چنین اقدام‌هایی به کشورهای اروپایی این پیام را خواهد داد که ترکیه به مسیر دموکراسی بازگشته است. آنها در حالی این وعده را می‌دهند که خوب می‌دانند حتی با یک دولت جدید هم بازگشایی پرونده مذاکرات الحاق ترکیه به اتحادیه اروپا بسیار دشوار است. به نوشته ایندیپندنت، دشواری احیای این مذاکرات دلایل زیادی دارد؛ از سویی احساسات ضدغربی در ترکیه در اغلب طیف‌های سیاسی بسیار قوی است و از سوی دیگر، ترکیه اکنون با مشکلات داخلی بسیار زیادی مواجه است که حالا در اولویت قرار دارند. در کنار این موارد، به نظر می‌رسد اروپا نیز هنوز برای پذیرش ترکیه آماده نیست؛ زیرا گروهی از کشورها به‌ویژه فرانسه و اتریش، با ایده احیای روابط مخالف‌ هستند و باور دارند ترکیه از هنجارها و ارزش‌های اتحادیه اروپا دور شده است و راه خودش را می‌رود.

ایالات متحده و ناتو

ترکیه پس از اعمال حق وتو، سرانجام در ۳۰ مارس به عضویت فنلاند در ناتو چراغ سبز نشان داد. با‌این‌حال، اپوزیسیون متعهد شده است پا را از این هم فراتر بگذارد و به وتو ترکیه در مورد الحاق سوئد پایان دهد. در همین حال برخی معتقدند حتی اردوغان نیز ممکن است در صورت انتخاب مجدد به ریاست‌جمهوری، تدابیری پیش بگیرد و به سوئد نیز اجازه ورود به ناتو را بدهد. ابراهیم کالین، سخنگوی ریاست‌جمهوری ترکیه، گفته که درها به روی سوئد بسته نیست اما مسئولیت تعیین چگونگی ادامه کار بر عهده استکهلم است. در سوی دیگر روابط نظامی ترکیه با ایالات متحده در سال ۲۰۱۹، زمانی که آنکارا سیستم موشکی اس۴۰۰ ساخت روسیه را خرید، به‌شدت تیره شد. آمریکا معتقد است چنین اقدامی پرواز هواپیماهای ناتو بر فراز ترکیه را به خطر می‌اندازد. در پاسخ به این اقدام، ایالات متحده، آنکارا را از برنامه جنگنده‌های اف-۳۵ خارج و صنعت دفاعی ترکیه را تحریم کرد. با توجه به این رویدادها، رقبای اردوغان به‌وضوح از تمایل خود برای بازگشت به برنامه اف-۳۵ سخن می‌گویند و بهبود رابطه با آمریکا را وعده می‌دهند.

روسیه و اوکراین

پس از حمله روسیه به اوکراین، ترکیه خود را به‌عنوان یک میانجی معرفی کرد. این کشور همچنان به ارسال تسلیحات‌ -به‌ویژه پهپادهای بایراکتار- به اوکراین ادامه می‌دهد؛ در‌حالی‌که از تحریم روسیه خودداری می‌کند. آنکارا همچنین میانجیگری توافقی با سازمان ملل را بر عهده گرفت که امکان صادرات غلات اوکراین را فراهم می‌کند. اردوغان با تأکید بر اقدام راهبردی خود در قبال روسیه، پس از چراغ سبز پیوستن فنلاند به ناتو، اکنون پیشنهاد می‌کند ترکیه می‌تواند اولین عضو ناتو باشد که میزبان ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهوری روسیه می‌شود. او گفت: «شاید این احتمال وجود داشته باشد که پوتین ۲۷ آوریل برای افتتاح اولین رآکتور هسته‌ای ترکیه که شرکت انرژی هسته‌ای دولتی روسیه ساخته است،‌ به کشور ما سفر کند». در چنین شرایطی،‌ برخی از کارشناسان معتقدند روابط ترکیه با روسیه به‌شدت تحت تأثیر روابط پوتین و اردوغان قرار گرفته و این موضوع باید تغییر کند. به گفته آنها، هیچ رهبر دیگری در ترکیه با پوتین رابطه مشابهی نخواهد داشت و نسبت به او در فاصله دورتری قرار خواهد گرفت که به رابطه‌ای شفاف‌تر منجر می‌شود.

چالش مهاجران

مخالفان اردوغان می‌گویند نقش ترکیه در سوریه به‌شدت به نحوه رسیدگی به موضوع سوری‌های مقیم ترکیه بستگی دارد. ترکیه اکنون میزبان حدود چهار‌میلیون پناهنده سوری است و بسیاری از ترک‌ها که با بحران افزایش هزینه زندگی دست‌وپنجه نرم می‌کنند، به مهاجران نگاهی خصمانه‌ای پیدا کرده‌اند. رقبای اردوغان متعهد شده‌اند شرایط را برای بازگشت داوطلبانه سوری‌ها مهیا کنند و بازسازی اقتصاد سوریه را وعده داده‌اند. در‌همین‌حال، اگرچه اردوغان در تلاش برای برقراری روابط نزدیک با سوریه است، بشار اسد، رئیس‌جمهوری سوریه، می‌گوید تنها زمانی با رئیس‌جمهوری ترکیه دیدار خواهد کرد که آنکارا آماده خروج کامل ارتش خود از شمال سوریه باشد. با این نگاه، برخی کارشناسان معتقدند دولت جدید در ترکیه ممکن است بتواند این امکان را فراهم کند.

موضوع یونان

ترکیه در ماه‌های اخیر لفاظی‌های تهاجمی خود علیه یونان را تشدید کرد و حتی اردوغان هشدار داد ممکن است یک موشک به آتن بفرستد. با‌این‌حال، واکنش سریع دولت یونان به زلزله‌های ویرانگر اخیر در ترکیه و دیدار نیکوس دندیاس، وزیر خارجه یونان، زمینه جدیدی برای روابط دوجانبه ایجاد کرد. دندیاس به همراه همتای ترک خود، مولود چاووش‌اوغلو، اعلام کرد ترکیه برای کرسی غیردائم شورای امنیت سازمان ملل در سال ۲۰25ــ۲۰۲6 به یونان رأی خواهد داد و یونان نیز از نامزدی ترکیه برای دبیرخانه شورای امنیت حمایت خواهد کرد. افزون بر آن، نیکوس پاناگیوتوپولوس، وزیر دفاع و نوتیس میتاراچی، وزیر مهاجرت یونان، این ماه به ترکیه سفر کردند و وزیر دفاع ترکیه گفت امیدوار است دریاهای مدیترانه و اژه، «دریای دوستی» بین دو کشور باشند.

ترکیه و یونان هر انتخابات مهم ریاست‌جمهوری را در پیش دارند و احتمال دارد این موضوع افق جدیدی را مقابل این دو کشور باز کند. دولت اردوغان معتقد است نزدیک‌شدن ترکیه و یونان می‌تواند رسیدگی به سایر مشکلات در شرق مدیترانه را تسهیل کند. با‌این‌حال، تحلیلگران استدلال می‌کنند موضوع‌های مربوط به یونان و قبرس بخشی از سیاست‌های خارجی ترکیه‌ هستند که نیازمند بازنگری‌های اساسی خواهند بود؛ در غیر این صورت روابط میان دو کشور تغییر زیادی نخواهد کرد.

چالش نظرسنجی‌ها

در فاصله کمتر از یک ماه مانده به برگزاری انتخابات ریاست‌جمهوری ترکیه، اردوغان کارزار انتخاباتی خود را با وعده‌های اقتصادی مبنی بر کاهش نرخ تورم به تک‌رقمی و تقویت رشد اقتصادی آغاز کرده است و ناظران انتخابات ترکیه نیز معتقدند پاشنه آشیل حکومت بیش از دو‌دهه‌ای اردوغان، وضعیت اقتصادی نابسامان ترکیه خواهد بود.

به گزارش الجزیره، نظرسنجی‌ها نشان می‌دهد حمایت جامعه ترکیه از اردوغان در سال‌های اخیر و از زمانی که ارزش لیر ترکیه به‌شدت کاهش یافته و تورم سر به فلک کشیده، کاهش یافته است. مخالفان، سیاست‌های اقتصادی شخص اردوغان و تیم او را مقصر می‌دانند. با‌این‌حال، رئیس‌جمهوری ترکیه در مبارزات انتخاباتی جاری، شعار اقتصادی خود را تکرار کرد؛ سرمایه‌گذاری، تولید، صادرات و مازاد حساب جاری باعث افزایش تولید ناخالص داخلی ترکیه می‌شود.

او اخیرا در جمع حاضران در ورزشگاه آنکارا گفت: «ما تورم را به تک‌رقمی برمی‌گردانیم و قطعا کشورمان را از این مشکل نجات می‌دهیم». اردوغان به دنبال کاهش شدید نرخ بهره بود که بانک مرکزی ترکیه انجام داد و تورم را در اکتبر به بالاترین حد 24 سال گذشته، یعنی به بیش از 85 درصد رساند و در ماه مارس به نزدیک 50 درصد کاهش یافت.

بحران اقتصادی جاری، هزینه زندگی خانوارهای ترکیه را به‌شدت افزایش و درآمدها و پس‌اندازها را تحت فشار قرار داده و قدرت خرید مردم را پایین آورده است. در بیانیه تفصیلی اخیر حزب حاکم ترکیه در‌این‌باره آمده است: «ما با ساختاری مبتنی بر اقتصاد بازار آزاد و یکپارچه با جهان، سرمایه‌گذاری را بیشتر کرده و بهبود خواهیم داد».

هدف این برنامه اقتصادی حزب حاکم ترکیه که در آستانه انتخابات 14 می‌ منتشر شده، رشد سالانه 5.5‌درصدی از 2024 تا 2028 و تولید ناخالص داخلی 1.5 تریلیون دلاری تا پایان سال 2028 است. تولید ناخالص داخلی در سال 2022 کمی بیش از یک تریلیون دلار بود. اردوغان هفته گذشته گفت تیمی با هماهنگی «مهمت شیمشک»، وزیر دارایی سابق که مورد احترام سرمایه‌گذاران بین‌المللی است، روی تقویت سیاست‌های اقتصادی کار می‌کند. برخی از اعضای حزب عدالت و توسعه پیش‌تر گفته بودند که می‌خواهند شیمشک پس از سال‌ها استراتژی‌های اقتصادی غیرمتعارف، از محوریت بیشتر سیاست‌های بازار آزاد حمایت کند. با‌این‌حال، مانیفست منتشرشده اخیر حزب حاکم، هیچ اشاره مستقیمی به تجدید‌نظر در سیاست کاهش نرخ بهره نداشت و گفت‌ سیاست نرخ پایین بهره، عامل اصلی سرمایه‌گذاری کارآفرینان در بخش املاک و ایجاد شغل است.

سیاست کاهش نرخ بهره هم‌زمان با افزایش نرخ تورم و کاهش ارزش لیر ترکیه، صدای منتقدان حکومت او و بسیاری از کارشناسان اقتصادی را درآورده اما اردوغان همچنان به اجرای این سیاست اصرار دارد و در این راستا تاکنون چهار بار رئیس کل بانک مرکزی ترکیه را تعویض کرده است. اردوغان در انتخابات ریاست‌جمهوری ماه آینده با «کمال قیلیچداراوغلو»، نامزد اصلی ائتلاف اپوزیسیون ترکیه (موسوم به میز شش‌تایی) و دو نامزد دیگر رقابت خواهد کرد. در آخرین نظرسنجی مؤسسه متروپول، 42.6 درصد از پاسخ‌دهندگان گفته‌اند در دور اول به قلیچداراوغلو و 41.1 درصد به اردوغان رأی خواهند داد. سایر نامزدها با هم 7.2 درصد از حمایت را دریافت کرده‌اند. نتایج نظرسنجی‌ها بسیار به هم نزدیک است و نشان می‌دهد جامعه ترکیه بر سر ماندن یا رفتن اردوغان به‌شدت قطبی شده است. پس از زلزله‌های فوریه گذشته که بر اساس آمارهای رسمی بیش از 50 هزار نفر را در استان‌های جنوبی ترکیه به کام مرگ فرستاد، حمایت از اردوغان اندکی کاهش یافته است؛ زیرا بسیاری از رأی‌دهندگان معتقد بودند واکنش اولیه به این فاجعه بسیار کند بوده است. اردوغان گفته است: «ما با ساخت مجموعا 650 هزار خانه جدید که 319 هزار خانه در یک سال تحویل داده می‌شود، زخم‌های ناشی از فاجعه در 11 استان و شهرهای مجاور آنها را به‌طور کامل التیام خواهیم داد».

درباره سیاست خارجی، رئیس‌جمهوری فعلی ترکیه گفت به عادی‌سازی روابط در منطقه ادامه خواهد داد. آنکارا اخیرا پس از سال‌ها تنش، اقداماتی را برای بهبود روابط با اسرائیل، عربستان سعودی، مصر و سوریه انجام داده است. اردوغان همچنین گفت که قصد دارد یک «محور ترکیه» بسازد. او گفت: ما محور ترکیه را با سیاست خارجی‌ای خواهیم ساخت که هم کشور ما هم منطقه ما و هم بشریت، صلح و ثبات، چندجانبه‌گرایی، همکاری بیشتر، ثبات و دیپلماسی بشردوستانه پیدا کنند. اردوغان گفت: ما می‌توانیم با هر دو طرف در جنگ روسیه و اوکراین مذاکره کنیم، پیشرفت‌های ملموسی مانند کریدور غلات و تبادل اسرا داشته باشیم و همچنان می‌توانیم از امکان صلح صحبت کنیم.