تصویب پیوستن عربستان سعودی به سازمان شانگهای

تأیید مشارکت عربستان سعودی در سازمان همکاری شانگهای از طرف کابینه عربستان به‌طور ناگهانی رخ نداد؛ در چهار سال گذشته فرایندی دقیق همراه با چندین قرارداد دوجانبه و چندجانبه در جریان بود. در سال ۲۰۱۹، ریاض درخواست کرد تا در جایگاه «طرف گفت‌وگو» پذیرفته شود، این درخواست رسما در سپتامبر ۲۰۲۱ تأیید و یک سال بعد به این کشور اعطا شد. در حال حاضر، سایر «طرف‌های گفت‌وگو»، ترکیه، مصر و قطر هستند و در عین حال، قرار است در ماه آوریل عضویت کامل به ایران اعطا شود. روند عضویت کامل شامل چند مرحله و همچنین توافق همه اعضای کنونی می‌شود. به نظر می‌رسد که هیچ مانعی بر سر راه پیوستن عربستان سعودی به این سازمان از طرف کشورهای عضو و دبیرخانه آن وجود ندارد.

از دید عربستان سعودی، روند آغاز همکاری با سازمان همکاری شانگهای که تحت رهبری چین قرار دارد، با انگیزه تنوع‌بخشیدن به مشارکت‌های چندجانبه در سطح جهانی و منطقه‌ای صورت پذیرفته است. طی دهه‌ها، عربستان سعودی یک سیاست خارجی مبتنی بر منافع خود را دنبال کرده است که در مواردی، به‌عنوان مثال در مورد تحریم نفت در سال‌های 1973-1974، موجب تعجب چشمگیر جهان شده است. از آنجا که پکن بزرگ‌ترین شریک تجاری ریاض است، کاملا طبیعی است که این کشور مناسبات خود را با دومین ابرقدرت جهان استحکام ببخشد. عربستان سعودی علاقه‌مند است تا با جمهوری‌های آسیای مرکزی و همچنین پاکستان، روسیه و هندوستان از طریق تریبونی که سران حکومت‌ها و دولت‌ها هر دو سال یک بار در آن با هم ملاقات می‌کنند، همکاری‌های عمیق داشته باشد. پذیرفتن این مشارکت خلأ موجود در توسعه سیاست خارجی عربستان سعودی در مورد کشورهای آسیای مرکزی و اوراسیا را نیز پر می‌کند.

سازمان همکاری شانگهای که تاکنون دو رقیب اصلی یعنی هندوستان و پاکستان را بر سر یک میز آورده است، اکنون شاهد آن خواهد بود که عربستان سعودی و ایران، پس از سازمان ملل و سازمان همکاری اسلامی، در این سازمان نیز کنار یکدیگر قرار خواهند گرفت. پس از پیشرفت اخیر مذاکرات در پکن، این دو کشور متعهد به بهبود مناسبات دوجانبه خود شده‌اند. در گام نخست، مناسبات دیپلماتیک قطع‌شده از سر گرفته خواهد شد. در حال حاضر، همه چیز تا حد زیادی به فضای به‌وجودآمده و اقدام‌ها برای اعتمادسازی بستگی دارد که طرفین بر سر آن توافق کرده‌اند. با توجه به دوران قطب‌بندی‌ها، بی‌نظمی و هرج‌ومرج موجود در امور جهانی، عربستان سعودی امیدوار است تا مناسبات خود به‌ویژه با همسایگان متخاصم را بهبود ببخشد. این موضوع با روح سازمان همکاری شانگهای سازگاری دارد که از اعضای خود می‌خواهد تا اختلاف‌ها را کنار گذاشته و بر مشترکات خود تمرکز داشته باشند.

برخی ناظران چنین گمانه‌زنی‌ می‌کنند که ورود عربستان سعودی به سازمان همکاری شانگهای از پیامدهای جانبی پیشرفت در مذاکرات در پکن است؛ اما آنها کاملا در اشتباه‌اند. ریاض فرایند این عضویت را حدود نیم‌دهه پیش آغاز کرد، آن‌هم زمانی که انتظار تجدید رابطه با ایران اصلا نمی‌رفت.

اهداف اصلی سازمان همکاری شانگهای شامل این موارد می‌شود:‌ تقویت اعتماد متقابل و حسن هم‌جواری بین کشورهای عضو؛ ارتقاط همکاری‌های مؤثر منطقه‌ای در زمینه‌های سیاسی، تجاری-اقتصادی، تحقیقات، فناوری و فرهنگ و همچنین در عرصه تحصیلات، انرژی، راه و ترابری، گردشگری، حفاظت از محیط‌ زیست و سایر حوزه‌ها؛ تلاش‌های مشترک برای حفظ و تأمین صلح، امنیت و ثبات در منطقه، حرکت به سوی ایجاد یک نظام سیاسی و اقتصادی بین‌المللی جدید، دموکراتیک، عادلانه و منطقی؛ و ایجاد سیاست درونی مبتنی بر اصول اعتماد متقابل، منفعت متقابل، برابری، رایزنی متقابل، احترام به تکثر فرهنگی و همچنین میل به توسعه مشترک و در عین حال، داشتن یک سیاست بیرونی منطبق با اصول تعهدنکردن و هدف قرارندادن هیچ‌یک از طرفین و داشتن صراحت و صداقت.

شورای سران که عالی‌ترین نهاد تصمیم‌گیری سازمان همکاری شانگهای است، یک بار در سال تشکیل جلسه می‌دهد و تصمیم‌ها و رهنمون‌هایی در مورد امور مهم این بلوک را به تصویب می‌رساند. اعضای این شورا همچنین هر سال گرد هم می‌آیند تا در مورد استراتژی همکاری چندجانبه و حوزه‌های دارای اولویت این بلوک بحث و گفت‌وگو کنند، موضوعات مهم اقتصادی و سایر همکاری‌های جاری را حل‌وفصل کنند و بودجه سالانه سازمان را تأیید کنند. این بلوک نه‌تنها در حال گسترش است، بلکه هویت آن نیز در حال تغییر است. با وجود ظهور چین به‌عنوان یک ابرقدرت، همه کشورهای عضو انتظارات مشابهی از این بلوک ندارند. یقینا سازمان همکاری شانگهای صرفا به‌عنوان نوعی از ائتلاف امنیتی که مقبولیت آن را افزایش می‌دهد، در حال ظهور نیست، بلکه این سازمان یک تریبون ژئوپلیتیک و ژئواقتصادی است که از منابع طبیعی، نیروی انسانی و ارتباط‌های درونی لازم برخوردار است. با این همه، سازمان همکاری شانگهای هر دو سال یک بار، مانورهای ضدتروریستی برگزار می‌کند که باعث می‌شود نیروهای نظامی که معمولا در مانورهای نظامی شرکت نمی‌کنند، در تریبون‌های دوجانبه و چندجانبه شرکت کنند. به‌جز این تعامل تاکتیکی‌، موضوعات امنیتی مطرح نیستند. از آنجا که برخی از رقبای سرسخت در این پلتفرم شرکت دارند، این بلوک از هر سو با آزمون‌های دشوار متعددی در آینده مواجه است.

منبع: Independent