تجارت هند و روسیه منهای مسیر ایران

حسین شهدادی *

توافق‌نامه کریدور حمل‌ونقل بین‌المللی شمال جنوب در سپتامبر ۲۰۰۰ میلادی بین سه کشور ایران، هند و روسیه منعقد شد. در حال حاضر ۱۰ عضو جدید شامل جمهوری آذربایجان، ارمنستان، قزاقستان، تاجیکستان، ترکیه، اوکراین، بلاروس، عمان و سوریه نیز به این توافق‌نامه ملحق شده‌اند. کریدور ترانزیتی از بنادر هند آغاز و از طریق اقیانوس هند، دریای عمان و خلیج فارس به جنوب ایران وصل شده و سپس از طریق جاده و ریل به بنادر جنوبی چابهار و شهید رجایی و در نهایت از طریق دریای خزر به روسیه می‌رسد. البته غیر از مسیر دریایی خزر مسیر‌های شرقی و غربی (مسیر زمینی) برای این کریدور نیز تعریف شده است. این کریدور با توجه به امکانات بنادر شهید رجایی و شهید بهشتی چابهار در جنوب و بنادر انزلی، آستارا و امیرآباد در شمال و همچنین روابط خوب ایران، روسیه و هند می‌تواند نقش کلیدی در تولید ثروت برای کشور داشته باشد‌. با اتفاقات جنگ اوکراین و محدودیت‌های ایجادشده برای تجارت روسیه از یک طرف و همکاری‌های بندری ایران و هند انتظار می‌رفت استفاده از ظرفیت‌های کریدور شمال -جنوب برای جابه‌جایی کالا بین هند و روسیه فزونی یابد‌. طی سل ۲۰۲۲ میلادی و در جریان جنگ اوکراین و روسیه کل تخلیه و بارگیری کالا و کانتینر در بنادر کشور روسیه به بیش از ۸۰۰ میلیون تن رسید. در بنادر حوزه دریای بالتیک جایی که بندر بزرگ سنت‌پترزبورگ قرار دارد، بیش از ۲۴۰ میلیون تن کالا تخلیه و بارگیری شد. در حوزه بنادر دریای آزوف و سیاه که محل کانون منازعات اوکراین و روسیه است، ۲۴۰ میلیون تن کالا جابه‌جا شد که تنها در بندر نووروسیسک نزدیک ۱۵۰ میلیون تن کالا تخلیه و بارگیری شده است. در حوزه دریای خزر مجموع عملکرد بنادر آستاراخان، اولیا و ماخاچ‌قلعه فقط به شش میلیون تن کالا رسید که تقریبا 1.5 درصد کل تخلیه و بارگیری حوزه دریاهای بالتیک، ازوف و سیاه بوده است. با نگاهی به آمار و ارقام فوق مشخص می‌شود در شرایطی که مسئولان سیاسی کشور‌های ایران و روسیه تأکید بر جابه‌جایی ۳۰ میلیون تن کالا از طریق کریدور شمال-جنوب داشتند، اما عملا جابه‌جایی کالا از مسیر دریایی و حتی از مسیر شرق (روسیه-قزاقستان-ترکمنستان) و مسیر غربی (روسیه-آذربایجان) نیز قابل توجه نبوده است. تجارت و جابه‌جایی کالا بین روسیه و هند در سال ۲۰۲۲، ۸۰ میلیون تن کالا بوده است که حتما از مسیرهایی غیر از کریدور شمال جنوب و بدون نیاز به عبور از قلمرو ایران جابه‌جا شده‌اند. در این راستا شرکت‌های بزرگ حمل‌ونقل دریایی روسیه از قبیل شرکت DELO،FESCO و RUSCON با ارائه سرویس‌های حمل‌ونقل چندوجهی از هر نقطه روسیه جابه‌جایی کانتینر را از بنادر نووروسیک و سنت‌پترزبورگ به بنادر غرب هند افزایش داده‌اند‌. نکته جالب این است که حتی شرکت‌های صاحب کانتینر (NVOCC) هندی به دنبال ارسال کانتینر از این مسیر هستند‌ در حالی که باکس اپراتورهای هندی طی سال‌های اخیر از همکاری با گروه کشتی‌رانی جمهوری اسلامی برای انتقال کانتینر حداقل از مسیر چابهار هم استقبال نمی‌کردند‌. اقدامات اشاره‌شده فوق باعث شده است گردش تجاری بین هند و روسیه در سال ۲۰۲۲ به ۳۳ میلیارد دلار برسد که از رشد قابل توجهی نسبت به سال ۲۰۲۱ برخوردار است. در حالی که جابه‌جایی کالا و کانتینر به صورت مستقیم بین روسیه و هند در حال افزایش است. مطمئنا زیرساخت‌ها، جذابیت‌ها و ترانزیت تایم کریدور 

شمال -جنوب به گونه‌ای بوده است که نتوانسته جذابیت‌هایی را برای صاحبان کالا و کانتینر ایجاد کند تا فعالان اقتصادی، فورواردها و صاحبان کالا بدون سفارش مسئولان دولتی کریدور شمال -جنوب را برای جابه‌جایی کالا انتخاب کنند.

* معاون امور بندری و اقتصادی اداره کل بنادر و دریانوردی استان سیستان‌و‌بلوچستان

آخرین مطالب منتشر شده در روزنامه شرق را از طریق این لینک پیگیری کنید.