جهد در میانه سیاست، علم و اخلاق

‌مراسم نکوداشت یک عمر فعالیت انقلابی، سیاسی، فرهنگی و اجتماعی «استاد محمدجواد حجتی‌کرمانی» با عنوان «مصلح انقلابی» روزگذشته در تالار همایش‌های‌ روزنامه اطلاعات برگزار شد. این مراسم با حضور سید‌حسن خمینی، آیت‌الله محقق‌داماد، مهدی محقق، محمد‌جواد ظریف، سید‌علی‌اکبر صالحی، محسن حاجی‌میرزایی، سید‌هادی خامنه‌ای، معصومه ابتکار، مجید انصاری، سید‌اصغر قریشی، حسن بلخاری، محمد توسلی، مجید تخت‌روانچی، محمدرضا باهنر، محمدرضا نوراللهیان، محمد‌باقر لاریجانی، سید‌رضا صالحی‌امیری، علی کمساری، حسین مرعشی، جواد مظفر، سید‌محمد‌علی ابطحی و جمعی از چهره‌های فرهنگی، سیاسی و علمی برگزار شد. در حاشیه این مراسم از دو کتاب جدید حجتی‌کرمانی به نام‌های «آموزه‌های راشد؛ عطر زندان» و «سه رساله از تقریرات درس خارج امام خمینی» نیز رونمایی شد.

سید‌عباس صالحی: ایشان مرد حیات سیاسی و علمی است

سید‌عباس صالحی، مدیر مسئول روزنامه اطلاعات، به‌عنوان اولین سخنران این مراسم گفت: باید یادی کنم از عزیز همه‌ ما، حجت‌الاسلام‌والمسلمین سید‌محمود دعایی که در این شش‌، هفت ماهی که من در خدمت دوستان در مؤسسه اطلاعات بوده‌ام، جای ایشان را خالی دیدم و امروز در این مراسم این جای خالی را بیشتر احساس می‌کنم. ای‌کاش دعایی ‌بود و خود از آقای حجتی سخن می‌گفت.‌ وی افزود: آقای حجتی مرد گفت‌وگو است و گفت‌وگو را به‌عنوان یک مسیر و راهبرد شناخته است.‌ صالحی درباره اوصاف علمی و اخلاقی حجتی‌کرمانی توضیح داد: او مرد جهاد است؛ هم جهاد سیاسی و هم جهاد علمی. 90 سال عمر ایشان و 70 سال حیات مجاهدانه‌اش، گواه این مطلب است. تقریظ آیت‌الله سبحانی بر کتاب ایشان نیز ناظر بر جهاد علمی استاد حجتی‌کرمانی است. او به‌عنوان یکی از شاگردان امام در دوره‌های درس ایشان، با قلم خود از اسلام دفاع می‌کرد. ویژگی دیگر آقای حجتی این است که از جوانی اهل گفت‌وگو و مدارا بوده و از آن به‌عنوان یک مسیر راهبردی که زندگی انسانی و اجتماعی ما به آن وابسته است، بهره برده است؛ تا حدی که حتی در زندان هم با گروه‌های مختلف چپ، مارکسیست، توده‌ای و... گفت‌وگوهای متعددی داشت.

سید‌حسن خمینی: در کنار دینداری باید به اخلاق هم توجه کنیم

سید‌حسن خمینی نیز در ادامه این مراسم، حجتی‌کرمانی را یکی از یاران کم‌نظیر انقلاب دانست و گفت: یاد مرحوم آقای دعایی را در روزنامه اطلاعات گرامی می‌داریم. من اولین بار است بعد از رحلت ایشان، غیر از مراسم نماز و تشییع پیکر، به روزنامه می‌آیم و حضور در مجموعه‌ای که ما را یاد ایشان می‌اندازد، خیلی تلخ و شکننده است. از خداوند برای آن بزرگوار هم طلب غفران و رضوان واسع می‌کنیم. ‌یادگار امام با اشاره به اینکه این دو بزرگوار عاشق و دیندار بودند، افزود: یکی از فلاسفه معاصر تعبیر لطیفی دارد که می‌گوید، دین هرکسی را هرچه هست، همان‌گونه «تر» می‌کند؛ انسان‌ها وقتی دیندار می‌شوند اگر خشن باشند خشن‌تر می‌شوند، مهربان باشند مهربان‌تر می‌شوند، قدرت‌طلب باشند، قدرت‌طلب‌تر می‌شوند و بخشنده باشند، بخشنده‌تر می‌شوند. یعنی دین مثل ذره‌بینی است که انسان‌ها در زیر آن بزرگ‌تر می‌شوند.‌ وی ادامه داد: این همان نکته‌ای است که به ما می‌آموزد در کنار دینداری باید به اخلاق هم توجه کنیم. البته ممکن است کسی بر من خرده بگیرد که اخلاق خود یکی از ارکان دین است. درست است ولی شاید معنای فی الاهم دارد؛ ما باید به ساختن وجود خودمان بیشتر از آنچه که نامش را شریعت می‌گذاریم، توجه کنیم. البته مغالطه معروفی وجود دارد که «می بخور، منبر بسوزان، مردم آزاری مکن»؛ خیر، نه می بخور، نه منبر بسوزان و نه مردم‌آزاری کن! ‌سید‌حسن خمینی یادآور شد: در زمان ناصرالدین‌شاه یا فتحعلی‌شاه، به مرحوم میرزای قمی نامه‌ای می‌نویسند و می‌گویند اعلی‌حضرت وقتی روزه می‌گیرند، اعصابشان به هم می‌ریزد و ممکن است حکم قتل بدهند، اگر اجازه بدهید ایشان روزه نگیرند که تزاحم پیش می‌آید؛ ایشان نوشته بود که اعلی‌حضرت روزه بگیرند و عصبانی هم نشوند. اگر نمی‌شود، پست اعلی‌حضرتی را بدهند به یک نفر دیگری که عصبانی نشود!‌ سید‌حسن خمینی تأکید کرد: دینداری کار مهمی است، اما انسان قبلش باید در درون خود ویژگی‌های بزرگ اخلاقی را ایجاد کند. به نظر من آقای دعایی و آقای حجتی‌کرمانی شاهدان خیلی خوبی برای سخنان من هستند. انقلابی بوده‌اند اما چون جوهره وجود آرام، مهربان و پاکی داشتند، دینداری و انقلابی‌گری آنها بعد از وقوع به یک مهربانی بیشتر یا به تعبیری به صفایی منجر شده است.‌ وی افزود: روزنامه اطلاعات همیشه انسان را به یاد خاطراتی از مرحوم آقای دعایی می‌اندازد. چرا ایشان تا این اندازه در روابط با انسان‌ها تابع همین نکته بود؟ برای اینکه در وجودش جوهره‌ای را ساخته بود. کم هم اذیت نشده بود اما این دینداری او را به یک نقطه بسیار پررنگ‌تری از صفا و صمیمیت رسانده بود. یادگار امام در بخش دیگری از سخنان خود گفت: در جایگاه مرحوم آقای دعایی و همچنین آقای حجتی، نکته‌ای را باید اشاره کرد و آن اینکه زبان مبارزان روزهای انقلاب و روزهای سخت، زبان تلخی است؛ چون این طیف شجاعت لازم برای گفتن حرف‌هایشان را دارند و اگر قرار بود شجاع نباشد، انقلابی نمی‌شدند. به همین جهت در روزهایی که ما احیانا نپسندیم، ممکن است زبان تلخی پیدا کنند. این ارزشمند است؛ حضرت امام تعبیری دارند و می‌گویند انتقاد و بلکه تخطئه از الطاف خفیه الهی است. البته انتقاد برای اصلاح و نه برای مچ‌گیری و کینه‌ورزی و از بین بردن، برای ساختن. ‌وی افزود: ما که در دل کسی نیستیم که نیت‌خوانی کنیم. اگر قرار بود این طیف امثال آقای حجتی آرام بنشینند، روزی که همه آرام بودند اینها هم آرام بودند. ضمن اینکه البته صد درصد آن صفا و نگاه توأم به آینده و سازنده‌شان را دارند، اما طبیعی است نسلی هستند برآمده از شرایطی که دلشان می‌سوزد و اگر زبان تلخ و گزنده‌ای هم دارند، ریشه در واقعیت‌هایی دارد که آنها را به اینجا رسانده است.

هم‌بندی حجتی‌کرمانی در زندان شاه: ما به خطبایی نیاز داریم که مطالب دینی را قابل فهم و پذیرش جوانان بیان کنند

سید‌اصغر قریشی از‌جمله هم‌بندان حجتی‌کرمانی در زندان‌های رژیم پهلوی است که در ادامه مراسم به توضیحاتی درباره حجتی‌کرمانی پرداخت. ‌وی درباره آن دوران اظهار کرد: من هشت سال با ایشان در زندان بودم. آقای حجتی می‌گفت باید روحیه دوستان را تقویت کنیم. در آن زمان کتاب‌های زیادی از‌جمله تفسیر قرآن و فقه عربی را می‌خواندیم. سپس به زندانی در پادگان جمشیدیه منتقل شدیم.‌ قریشی تصریح کرد: صحبت‌های حجتی‌کرمانی، اغلب همان آموزه‌های مرحوم راشد بود. آقای راشد از چهره‌های بسیار دانا و فاضل بود که در سخنرانی‌هایش، حرف زشت و خرافه‌ای وجود نداشت. ما به چنین افرادی احتیاج داریم‌ اما متأسفانه الان در فضای مجازی از خطبا و روحانیون گاهی سخنرانی‌هایی پخش می‌شود که جوان‌ها را از دین گریزان می‌کند. باید خطیبانی نظیر مرحوم راشد باشند که مطالب دینی را قابل‌فهم و قابل‌پذیرش برای جوان‌ها بیان کنند. ‌وی گفت: آقای حجتی بر گردن همه اعضای حزب ملل اسلامی حق دارند. آبان ۴۴ ما بازداشت شدیم و از همان زمان در بازداشتگاه شهربانی کشور آیات ۱۵۳ تا ۱۵۷ سوره بقره را تفسیر و به هم‌بندان روحیه می‌دادند. قریشی به مناسبت رونمایی از کتاب آموزه‌های راشد گفت: فقط یک جمله عرض می‌کنم که راشد هیچ خرافه‌ای در سخنرانی‌ها نداشت و ما به چنین خطبایی نیاز داریم که مطالب دینی را قابل‌ فهم و پذیرش جوانان بیان کنند. هم‌بندی کرمانی در زندان شاه ادامه داد: به خاطر نوع دفاع در دادگاه و حمله به شاه حکم دو سال حبس ایشان به ۱۰ سال تبدیل شد و وقتی حکم دادگاه را خواندند، شعار «الله مولانا و لا مولی لکم» می‌داد. وی تأکید کرد: زندان شماره سه محل بحث و درس بود و خود من برخی کتاب‌های شرح لمعه را پیش ایشان خواندم.

قریشی افزود: ایشان نگران بودند که نکند مارکسیست‌ها دوستان مسلمان را تحت تأثیر قرار بدهند و مهم‌ترین دغدغه ایشان تا سال ۴۹ حراست از اعتقادات دینی بچه‌ها بود.‌ وی اضافه کرد: ما در زندان یاد گرفتیم که مدارا کنیم و به دیگران احترام بگذاریم ولی بودند کسانی که با بحث تعصبانه باعث مشکل می‌شدند. قریشی در پایان تأکید کرد که وی در زندان کرمان با الهام از مثنوی، سرود قلم را سرودند.

‌آیت‌الله محقق‌داماد: حجتی‌کرمانی چندین سال شکنجه دید؛ اما برای رسیدن به قدرت نبود

در این مراسم، آیت‌الله دکتر سید‌مصطفی محقق‌داماد هم در سخنانی بیان کرد: می‌خواهم درباره دو شخصیت سخن بگویم. یکی مرحوم دعایی که برای من سخت است در سوگ او سخن بگویم و دیگری سرورم جناب استاد حجتی‌کرمانی؛ هر دو چهره انقلابی و سیاسی‌اند، هر دو چهره رنج‌کشیده و زندان‌رفته؛ اما به نظر من آنچه در این دو بزرگوار مورد توجه است، سیاست و زندان و رنج نیست که البته در جای خود محترم است؛ بلکه ویژگی‌ای است که در زندگی کمتر کسی دیده‌‌ام و آن صفا است. به نظرم نمی‌توان صفا را به فارسی، ترجمه کرد. صفا چیزی بیشتر از محبت و وفا و دوستی و همان است که حافظ در اشعارش از آن به هنر تعبیر می‌کند. هر دو این بزرگواران اهل صفا بودند.‌عضو پیوسته فرهنگستان علوم گفت: اگر به آقای حجتی بود؛ همه افرادی را که در حقش جفا کرد‌ه‌اند، عفو می‌کرد. او افزود: مسئله دوم این است که هر دو عاشق‌پیشه‌ هستند؛ هم دعایی آدم عاشقی بود، هم حجتی آدم عاشقی است. ارادت و توجه هر دو به امام خمینی در حد عشق بوده است. همچنین هر دو عاشق دیندار بوده‌اند. دینداری آقای حجتی، خدایی و عاشقانه بوده‌ است، نه از روی ترس. آقای دینانی از آقای حجتی پرسید که شما که از دوستداران نواب‌صفوی هستید، در دورانی که او مبارزه می‌کرد، چه برنامه‌ای برای اداره کشور داشت؟ پاسخ داد: هیچ برنامه‌ای نداشت و فقط می‌خواست شعائر اسلامی را برقرار کند. ‌در این مراسم، حجت‌الاسلام‌والمسلمین محمدعلی خسروی، محقق، نویسنده و قرآن‌پژوه، با اشاره به خاطره‌ای از برادر همسر مرحوم امام (ره) و آقای حجتی‌کرمانی، شعری را که آن زمان درباره قلم، آزادی و زندان سروده و به آقای حجتی کرمانی تقدیم کرده بود، قرائت کرد.

مجید انصاری: امروز اخلاق، گم‌شده جامعه ما ست

مجید انصاری، عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام، نیز دیگر میهمان این مراسم بود. او در سخنانی اظهار کرد: در حقیقت این نکوداشت‌ها، بیش از آنکه نکوداشت شخص باشد، نکوداشت ارزش‌های فراموش‌شده‌ای است که جامعه امروز ما به‌شدت به آنها نیازمند است. او تأکید کرد: ما وقتی صحبت از دارایی‌های بالقوه و بالفعل گذشته انقلاب می‌کنیم، امام و یاران او را داریم؛ امامی که برجستگان و نخبگان کشور از هر قشری جذب او شدند و انسان‌های بزرگی مانند حجتی‌ها، دعایی‌ها، هاشمی‌ها و خامنه‌ای‌ها با همه بزرگی‌های‌شان در رکاب او قرار گرفتند. اینها دارایی‌های بزرگی هستند؛ اما در گام دوم انقلاب و انقلابی‌گری و جهاد تبیینی ما هیچ نام و نشانی در حوزه‌ها و نه در جاهای دیگر، نامی از حجتی، هاشمی و دیگر بزرگان نیست و در صداوسیما تقریبا بعضی از این نام‌ها قاچاق شده‌اند؛ به‌ویژه آنکه نه‌فقط در دوران دفاع مقدس از فرمانده آن آقای هاشمی نام برده نمی‌شود؛ بلکه در سالگرد وفات او هم عکسی از او نیست. در این شرایط دنبال این هستیم نسل جدید را با انقلاب و انقلابی‌گری آشنا کنیم، وقتی هم اسم انقلابی‌گری می‌آید، هرچه پرخاشگری و خشونت و توهین و تهمت بیشتر باشد، انقلابی‌گری بیشتر است؛ به‌طوری‌که انقلابی‌گری به نفی ارزش‌های گذشته تبدیل شده است. او گفت: این روزها جلسات مجمع تشخیص مصلحت نظام دو بخش دارد که یک بخش دارایی‌های ایران است و وقتی که توصیف وضع موجود می‌شود، در دل زمستان گاز نداریم؛ همین مشکل را در تأمین منابع می‌بینیم و تحت عنوان مولدسازی از دارایی‌ها می‌خوریم.‌ انصاری یادآور شد: امروز اخلاق گم‌شده جامعه ما است و دوستان در گام دوم انقلاب باید به این مسئله توجه کنند. امیدوارم با بازگشت به اندیشه‌های ناب انقلابی از مشکلات عبور کنیم.

حجتی‌کرمانی: میراث امام بسیار عظیم است، قدرش را بدانیم

محمدجواد حجتی‌کرمانی، در پایان مراسم نکوداشت خود در مؤسسه اطلاعات گفت: آن سال‌ها که ما در قم طلبه بودیم، امام (ره) را به‌عنوان استاد اخلاق و عرفان می‌شناختیم و در حد پرستش شیفته‌اش بودیم. آن زمان آیت‌الله‌العظمی مرعشی‌نجفی در قم مجتهد شناخته‌شده بودند و فضلا و مدرسان درجه اول قم هم آیت‌الله شریعتمداری، آیت‌الله گلپایگانی، آیت‌الله محقق‌داماد (پدر سیدمصطفی محقق‌داماد) بودند و ما امام‌(ره) را «حاج‌آقا روح‌الله» می‌نامیدیم. حاج آقا روح‌الله در آن زمان یک مدرس گوشه‌گیر بود که تنها می‌آمد و تنها می‌رفت؛ ولی خدا از او چیزی ساخت که یک ملت به دستش نجات پیدا کردند.‌حجتی‌کرمانی خاطرنشان کرد: میراث امام (ره) بسیار عظیم است و باید قدرش را بدانیم. من این روزها جگرم خون است که می‌بینم این میراث پاره‌پاره می‌شود. من در متنی که برای آیت‌الله خامنه‌ای نوشتم، پرسیده‌ام که «چرا این‌طور شد؟» سیرت رسول (ص) به دست ما شکسته شد. وحدت آهنین خلق به دست ما گسسته شد. همسالان من آن وحدت اولیه را به یاد می‌آورند. آهنگ‌های آن دوران برای من خاطراتی حسرت‌بار هستند: «فردا که بهار آید/ صد لاله به بار آید»... ما این صد لاله را صد خار کردیم؛ به پای مردم خار می‌رود. ‌او بیان کرد: در دعای کمیل امیرالمؤمنین (ع) از گناهانی نام می‌برد که ما نمی‌دانیم به چه معنا است و همین‌قدر می‌دانیم که از این مرتبه بسیار دور هستیم. حجتی‌کرمانی افزود: مافوق چیزی که من ارزش داشتم، دوستان لطف داشته‌اند. خدایا تو بهتر من را می‌شناسی، اینها نمی‌شناسند. خودشناسی کنیم. ‌او همچنین بیان کرد: آیت‌الله سبحانی مقرر درس شاگرد اول امام بود؛ اشکال می‌گرفت. بهترین شاگرد در محافل علمی، بر خلاف محافل سیاسی، شاگردی است که بیشتر انتقاد می‌کند. شاگردپروری ویژگی حوزه‌های علمیه است. ‌او بیان کرد: این روزها معنی همه چیز عوض شده و اصلا معنای انقلاب عوض شده و چیزی که در خیابان می‌بینید، انقلاب نیست.‌حجتی‌کرمانی تأکید کرد: الان به‌حق و بجا آیت‌الله خامنه‌ای رهبری دارند؛ چون هم مدیر و هم مجتهد است؛ ولی هیچ جای قانون اساسی ننوشته رهبر باید عمامه داشته باشد. اگر مجتهد و مدیر کت و شلوارپوش باشد، به اعتقاد من می‌تواند رهبر باشد. امام خمینی (س) با کلاه هم رهبر است. ‌گفتنی است در این مراسم، سالن آمفی‌تئاتر مؤسسه اطلاعات به نام مرحوم حجت‌الاسلام‌والمسلمین سیدمحمود دعایی نام‌گذاری شد. همچنین در انتهای مراسم از محمدجواد حجتی‌کرمانی تجلیل و از دو کتاب جدید او شامل «سه رساله» (شامل درس‌هایی از امام خمینی‌ (ره)» و «عطر زندان» (شامل مجموعه خلاصه‌شده‌ای از سخنرانی‌های استاد حسینعلی راشد که در زندان شنیده و بعدها گردآوری و خلاصه‌نویسی شد) رونمایی شد.