رویارویی روسیه و اتحادیه اروپا بر سر ارمنستان

تصمیم اتحادیه اروپا برای اعزام ناظرانی به مرزهای ارمنستان، خشم روسیه را در پی داشته است. روسیه در واکنش به این تصمیم اتحادیه اروپا را متهم کرده که با اعزام یک هیئت غیرنظامی برای نظارت بر مرزهای ناآرام ارمنستان با جمهوری آذربایجان به دنبال دامن‌زدن به «تقابل ژئوپلیتیکی» است. این در حالی است که روسیه در سال‌های اخیر و تحت حکومت ولادیمیر پوتین درصدد است نقش خود را به عنوان یک کارگزار قدرت بین جمهوری‌های شوروی سابق حفظ کند.

اتحادیه اروپا اخیرا اعلام کرده در قالب یک مأموریت غیرنظامی، ناظرانی را به مرزهای ارمنستان که روسیه آن را حوزه نفوذ خود می‌داند، خواهد فرستاد و آمریکا هم از این اقدام حمایت کرده است. در این میان، مسکو اتحادیه اروپا را متهم کرده که به دنبال گسترش نفوذ خود در منطقه است.

سرگئی لاوروف، وزیر امور خارجه روسیه، پیش‌تر گفته بود مأموریت اتحادیه اروپا «سازنده» نخواهد بود چون جمهوری آذربایجان با آن مخالفت کرده است. این کشور در نهایت از طریق یک بیانیه رسمی به این اقدام اتحادیه اروپا واکنش نشان داد. جمهوری آذربایجان گفته است مأموریت جدید اتحادیه اروپا باید «منافع مشروع» باکو را در نظر بگیرد و روند عادی‌سازی روابط ارمنستان و جمهوری آذربایجان را از مسیر خارج نکند. بر اساس گزارشی که رویترز منتشر کرده، در بیانیه وزارت امور خارجه جمهوری آذربایجان آمده است: «باید اطمینان حاصل شود که استقرار هیئت اتحادیه اروپا در ارمنستان به نحو مقتضی منافع مشروع آذربایجان را لحاظ کند و چنین تعهدی از سوی اتحادیه اروپا به‌گونه‌ای صورت بگیرد که اعتماد و اطمینان متقابل را تضعیف نکند». وزارت خارجه روسیه می‌گوید تصمیم اتحادیه اروپا برای ارسال یک گروه ناظر بر مرزهای ارمنستان «تنها می‌تواند رویارویی ژئوپلیتیکی را در منطقه ایجاد کند و تضادهای موجود را تشدید کند». آرارات میرزویان، وزیر امور خارجه ارمنستان، در توییتی نوشت که ایروان «بدون تردید با این هیئت همکاری و از فعالیت‌های آن حمایت خواهد کرد». او افزود: «این هیئت به صلح، ثبات و امنیت منطقه کمک خواهد کرد». رئیس پارلمان ارمنستان هم گفته است کشورش از همه ابزارها برای تأمین امنیت کشور استفاده خواهد کرد. اما نظر روسیه برخلاف سیاستی است که ارمنستان در پیش گرفته است. وزارت امور خارجه روسیه گفته است «ما هیچ ارزش‌افزوده‌ای در نظارت کارشناسان اتحادیه اروپا بر رویدادهای منطقه مرزی ارمنستان-آذربایجان نمی‌بینیم».

به دنبال درگیری‌های مرگبار مرزی بین ارمنستان و جمهوری آذربایجان در سپتامبر ۲۰۲۲، مقامات ارشد ارمنستان بارها از روسیه و سازمان پیمان امنیت جمعی به دلیل عدم مداخله برای دفاع از ارمنستان انتقاد کرده‌اند. آرمان باباجانیان، رئیس حزب «برای جمهوری»، در مورد اعزام ناظران اتحادیه اروپا گفته است ارمنستان یک «چرخش استراتژیک» انجام داده و «با شرکای غربی خود» تلاش می‌کند «یک فضای امنیتی جدید ایجاد کند که به ارمنستان اجازه دهد پس از جنگ ۲۰۲۰ قره‌باغ بهبود یابد و بتواند در برابر چالش‌های جدیدی که منطقه با آن مواجه خواهد شد، مقاومت کند».

روزنامه حامی اپوزیسیون هراپاراک هم گفت ارمنستان این حق را برای خود محفوظ می‌دارد که به دلیل «بی‌تفاوتی» روسیه، برای یافتن تضمین‌های امنیتی دیگر تلاش کند. روسیه متحد اصلی ارمنستان به شمار می‌رود اما این کشور در جریان جنگ دوم قره‌باغ و درگیری‌های مرزی اخیر و بسته‌شدن کریدور لاچین که تنها راه ارتباطی ارمنستان با قره‌باغ کوهستانی است، با انتقادهای فراوانی مواجه شده و بسیاری در ارمنستان این کشور را به «کوتاهی» در حمایت از ارمنستان متهم کرده‌اند. روسیه حضور امنیتی قابل توجهی در ارمنستان دارد، از‌جمله نگهبانان روس در مرزهای این کشور با ترکیه و ایران حضور دارند و این کشور یک پایگاه نظامی بزرگ در گیومری، در مرز ترکیه دارد.

واکنش مسکو

اتحادیه اروپا ناظران غیرنظامی خود را در اواخر اکتبر سال پیش برای یک مأموریت دوماهه به مناطق مرزی ارمنستان فرستاد. روسیه واکنش خاصی به آن مأموریت دوماهه نشان نداد، اما اکنون ناخشنودی خود را از مأموریت جدید که دوساله است، علنا ابراز کرده و گفته است «موضع اصولی روسیه در مورد پایگاه یافتن عاملی فرامنطقه‌ای در قفقاز جنوبی تغییری نکرده است. اگر بروکسل صادقانه به صلح علاقه‌مند بود، شرایط کار هیئت خود را با جمهوری آذربایجان هماهنگ می‌کرد». هیئت اعزامی اتحادیه اروپا که بالغ بر صد نفر خواهد بود، بنا بر بیانیه اتحادیه اروپا «وظیفه‌ای ابتدایی به مدت دو سال» خواهد داشت و «گشت‌زنی‌های مرتب انجام خواهد داد که باعث تقویت فهم اتحادیه اروپا از وضعیت موجود خواهد شد».

روسیه گفته است «ماهیت غیرنظامی اعلام‌شده هیئت اتحادیه اروپا نباید گمراه‌کننده باشد. این هیئت در چارچوب سیاست مشترک امنیتی و دفاعی اتحادیه اروپا با تمام پیامدهای ناشی از آن شکل گرفته است». این بیانیه همچنین از دولت ارمنستان برای درخواست اعزام ناظران اروپایی انتقاد کرده و گفته است «ما به این نکته توجه داریم که ایروان تصمیم به رأیی به نفع اتحادیه اروپا گرفته است. اگر متحدان ارمنستانی همچنان علاقه‌مند به قابلیت سازمان پیمان امنیت جمعی باشند، هیئتی از این سازمان را می‌توان به سرعت به ارمنستان اعزام کرد».

روسیه و سایر کشورهای عضو سازمان پیمان امنیت جمعی در بحبوحه نبردهای مرگبار اخیر با جمهوری آذربایجان، از ارمنستان حمایت نکردند و این باعث شد گروهی از سیاست‌مداران به طور علنی از روسیه انتقاد کنند و مقامات این کشور جست‌وجو برای حامیان جدید را آغاز کرده‌اند. نیکول پاشینیان، نخست‌وزیر ارمنستان، چندی ‌پیش بدون نام‌بردن از کسی، کشورهای متحد ارمنستان را متهم کرد که در تأمین تسلیحات برای ارمنستان کوتاهی کرده‌اند، اگرچه ارمنستان «صدها میلیون دلار» برای این سلاح‌ها پرداخت کرده است. روسیه بزرگ‌ترین تأمین‌کننده سلاح ارمنستان بوده ولی اتفاقات اخیر باعث شده ارمنستان به دنبال شرکای جدیدی برای خرید سلاح باشد که هند یکی از جدی‌ترین گزینه‌ها بوده است.