از بحران غذا تا تئوری توطئه

پنجاه‌‌و‌‌سومین دوره مجمع جهانی اقتصاد در شهر داووس سوئیس آغاز به کار کرد و در ابتدای این مجمع، «کلاوس شواب»، رئیس آن، سال جاری میلادی را سال «بحران‌های متعدد بی‌سابقه» توصیف کرد. کلاوس شواب، رئیس مجمع جهانی اقتصاد، در سخنان آغاز به کار این اجلاس گفت: موضوع نشست ما در داووس، همکاری در یک جهان پراکنده است. او در این سخنان سال پیش‌رو را «سال چند‌بحرانی» نامید و گفت: «بحران‌های اقتصادی، زیست‌محیطی، اجتماعی و ژئوپلیتیکی در حال هم‌گرایی و تلاقی هستند و آینده‌ای بسیار متنوع و نامطمئن را ایجاد می‌کنند».

اجلاس مجمع جهانی اقتصاد امسال در شرایطی برگزار می‌شود که به گفته کلاوس شواب، با دنیایی «تکه‌تکه‌شده» روبه‌رو هستیم. به نظر می‌رسد این تقسیم‌بندی نه‌تنها شامل جنگ روسیه و اوکراین و افزایش تنش‌ها بین ایالات متحده و چین می‌شود، بلکه همچنین شامل مخالفت در کشورهایی است که پیش از این به دستور کار مجمع جهانی اقتصاد ابراز وفاداری کرده‌اند.

نباید از نظر دور داشت که اجلاس داووس منتقدان درخور توجهی نیز دارد. برای نمونه «ران دیسانتیس»، فرماندار ایالت فلوریدای آمریکا که از‌جمله این منتقدان است، در واکنش به آغاز به کار این اجلاس سالانه گفت: «همه این نخبگان به مجمع جهانی اقتصاد می‌آیند و اساسا چشم‌انداز آنها این است که همه‌ چیز را اداره می‌کنند و بقیه فقط یک رعیت هستند. برنامه انرژی و عدالت اجتماعی مجمع جهانی اقتصاد جامعه غربی و ارزش‌های غربی را تضعیف می‌کند و زیربنای بسیاری از این برنامه‌ها حزب کمونیست چین است».

آسوشیتدپرس در گزارشی به نگاه‌های منفی در قبال این مجمع پرداخته است و می‌نویسد: مجمع جهانی اقتصاد به طرز فزاینده‌ای به هدف ادعاهای عجیب‌و‌غریب کاربران شبکه‌های اجتماعی بدل شده است. آنها بر این باورند که این مجمع شامل گروهی از رهبران است که رویدادهای جهانی را به نفع خود دستکاری می‌کنند. «الکس فریدفلد»، پژوهشگری که به مطالعه و پژوهش در زمینه روند افراط‌گرایی ضددولتی مشغول است، می‌گوید: «این توطئه‌ای نیست که فقط در افراطی‌ها دیده می‌شود، شاهد ‌این بودیم که این شایعات را آمریکایی‌های معمولی، منظما به اشتراک می‌گذارند. حتی چهره‌های شناخته‌شده رسانه‌ای نیز چنین اخباری را گزارش دادند».

این مجمع، سران دولت‌ها، مدیران اجرائی کسب‌و‌کارها، چهره‌های بانفوذ فرهنگی و نمایندگان سازمان‌های بین‌المللی را به این شهر پرتجمل کوهستانی می‌آورد. اگرچه همیشه مشخص نیست این مجمع به چه میزان اقدام واقعی منتهی می‌شود، این نشست فرصتی است برای حل مسائل جهانی؛ به‌ویژه تغییرات آب‌و‌هوایی، فقدان قطعیت اقتصادی، بحران‌های ژئوپلیتیک و بهداشت عمومی. صدها جلسه عمومی در اجلاس داووس برنامه‌ریزی شده است، اما این کنفرانس چهارروزه به دلیل جلسات مخفیانه و معاملات رهبران و فعالان کسب‌و‌کار در آن، شهرت دارد. این شکاف بین آنچه به مردم نشان داده می‌شود و آنچه پشت درهای بسته رخ می‌دهد، به گسترش شایعات موجود و اطلاعات غلط درباره داووس دامن می‌زند. شایعه‌ها درباره رهبران بانفوذ جهانی، جدید نیست. شایعه‌ها درباره مجمع جهانی اقتصاد و رئیس آن، کلاوس شواب، در سال ۲۰۲۰ و در روزهای اول همه‌گیری کووید‌۱۹ شدت گرفت. موضوع محوری اجلاس در سال ۲۰۲۰، چگونگی ازسرگیری کسب‌و‌کارها در جوامع و اقتصادها و بهبودی اوضاع پس از همه‌گیری و ساخت آینده‌ای پایدارتر بود.

در این دور از اجلاس داووس، مقامات مجمع جهانی اقتصاد بر نیاز به «بازگرداندن اعتماد» تأکید کرده‌اند، اما باید دید آیا این به معنای تقویت روابط بین افراد حاضر در فهرست میهمانان است یا شامل اعتماد عموم مردم و سیاست‌مداران منتقد آن نیز می‌شود. در نشست سالانه این مجمع که امسال با مضمون «همکاری در یک جهان چند‌قطبی» در حال برگزاری است، ۳۷۹ مقام دولتی از‌جمله ۳۰ رئیس دولت، ۵۶ وزیر دارایی، ۱۹ رئیس بانک مرکزی، ۳۹ رئیس سازمان جهانی از‌جمله سازمان ملل متحد، صندوق بین‌المللی پول و سازمان تجارت جهانی، به‌علاوه هزارو ۵۰۰ مدیر اجرائی از ۷۰۰ شرکت‌ از‌جمله ۶۰۰ مدیر‌عامل از بزرگ‌ترین شرکت‌های جهان، حضور دارند.

چالش غذا

رئیس کمپانی یارا، بزرگ‌ترین تولیدکننده کود کشاورزی، هشدار داده است تبعات «تسلیحاتی‌کردن غذا» توسط ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهوری روسیه، در نقاط مختلف جهان چالش ایجاد کرده است. «سوین تور هولستر» گفته است با توجه به تبعات جنگ در بازار و قیمت مواد غذایی، کشورهای جهان باید وابستگی خود را به روسیه کاهش دهند. روسیه بزرگ‌ترین صادرکننده کود کشاورزی و مواد شیمیایی سازنده آن است.

جنگ روسیه در اوکراین عرضه کود و مواد غذایی را با مشکل روبه‌رو کرده و قیمت گاز طبیعی را نیز که در تولید کود شیمیایی اساسی است، افزایش داده است. در نتیجه قیمت کود شیمیایی در جهان به میزانی بی‌سابقه افزایش پیدا کرده و کشاورزان مجبور شده‌اند قیمت تولیدات خود را بالا ببرند؛ کاری که به نوبه خود فشاری جدی بر مصرف‌کنندگان در سراسر جهان آورده است. هولستر در آغاز اجلاس اقتصادی داووس گفت: «پوتین انرژی را تسلیحاتی کرده و حالا می‌خواهد همین کار را با غذا بکند». این هشدار منعکس‌کننده نگرانی‌های صندوق جهانی پول نیز هست.

کریستالینا جورجیوا، مدیر این سازمان بین‌المللی نیز گفت: «جهان باید توجه خود را به موضوع کود کشاورزی معطوف کند؛ چرا‌که این جایی است که ما با تهدید تولید مواد غذایی روبه‌رو هستیم و مسئله افزایش قیمت مواد غذایی را در سال ۲۰۲۳ دو‌چندان بزرگ‌تر خواهد کرد». به گفته این مقام بین‌المللی، «قیمت کود کشاورزی کماکان بسیار بالاست. تولید آمونیاک (که در تولید کود شیمیایی کاربرد دارد) در اتحادیه اروپا به‌‌طور درخور توجهی کاهش داشته است. البته همه اینها با هم به تبعات جنگ روسیه بر افزایش قیمت گاز مرتبط است». سال گذشته روسیه کود شیمیایی لازم برای مصرف داخلی خود را ذخیره کرد. اگرچه صادرات کود شیمیایی روسیه کاهش پیدا کرده، اما به گفته فائو، سازمان غذا و کشاورزی ملل متحد، افزایش بی‌سابقه قیمت کود شیمیایی درآمد صادراتی آن را ۷۰ درصد افزایش داده است.

مسکو صادرات کود شیمیایی را به کشورهایی مانند ترکیه و هند افزایش داده است و در عین حال میزان انبوهی پتاش و فسفات تولید کرده که از ملزومات اصلی تولید کود هستند و به رشد محصولات کشاورزی کمک می‌کنند. هولستر، وابستگی به کود شیمیایی روسیه را یک «اسلحه قوی» خوانده و گفته است: «ما بر اساس گاز ارزان از روسیه زیرساخت انرژی خود را در اروپا بنا کرده‌ایم و حالا تبعات آن را در افزایش قیمت سوخت، مواد غذایی و کود شیمیایی می‌بینیم». او افزود: تولید غذای نیمی از جهان به کود شیمیایی وابسته است.

از سوی دیگر، هفته پیش اقتصاددانان گزارش دادند افزایش صعودی قیمت کود شیمیایی می‌تواند تولید مواد غذایی را تا جایی کاهش دهد که برای جبران آن در پایان دهه جاری، زمینی کشاورزی به اندازه اروپای غربی برای جبران آن لازم خواهد بود. آنها گفته‌اند این موضوع در عین حال تأثیرات مخربی بر وضعیت جنگل‌زدایی، تنوع زیستی و کاهش آلاینده‌های کربنی خواهد گذاشت. پیتر الکساندر از دانشگاه ادینبورگ گفته است «این می‌تواند پایانی برای «غذای ارزان‌قیمت» باشد. همه تأثیر افزایش قیمت را حس می‌کنند، اما فقیرترین بخش‌های جامعه هستند که بیش از همه ضربه خواهند خورد».