منهای سوخت پاک

‌شرق: 88 درصد سوخت مصرفی نیروگاه‌های برق ایران گاز طبیعی است و تقریبا بقیه نیروگاه‌های برق با آب کار می‌کنند. این آماری است که وزارت نیرو منتشر کرده است. آن‌هم در شرایطی که بحران آب در سال‌های گذشته مدام خبرساز بوده و کسری تولید گاز موجب شده که بسیاری از صنایع ایران به سوخت آلاینده مازوت روی آورند و حالا هوای آلوده تهران هم به جمع چالش‌های جدی اداره ایران اضافه شده است. در همین شرایط عربستان، امارات، حتی عراق و بحرین قراردادهای بزرگی در زمینه تولید سوخت پاک و انرژی سبز به امضا رسانده‌اند و حالا چیزی حدود یک‌چهارم برق امارات از سوخت پاک تأمین می‌شود. حمیدرضا صالحی، نایب‌رئیس کمیسیون انرژی اتاق بازرگانی ایران به «شرق» می‌گوید که در جهان به‌طور میانگین 20 درصد سوخت مصرفی کشورها از انرژی‌های تجدیدپذیر تولید می‌شود و ترکیه با سهم 18 درصدی کم‌کم به میانگین جهانی نزدیک شده است اما در ایران فقط یک درصد سوخت مصرفی از انرژی‌های تجدیدپذیر تولید می‌شود.

رشد قراردادهای سبز در خاورمیانه

از چند هفته پیش و تقریبا اندکی پس از برگزاری اجلاس تغییرات اقلیمی، برخی کشورهای عربی قراردادهای بزرگی در زمینه انرژی سبز منعقد کرده‌اند. برای مثال عربستان سعودی در قالب قراردادی 2.5 میلیارد دلاری برای ساخت و میزبانی یک طرح تولید انرژی‌های تجدیدپذیر در خاورمیانه در 10 سال آینده متعهد شده است. امارات متحده عربی نیز قراردادی در زمینه توسعه انرژی‌های پاک با عمان امضا کرده است. حتی مصر هم اعلام کرده است که یکی از بزرگ‌ترین نیروگاه‌های بادی جهان را توسعه خواهد داد. هم‌زمان در داخل ایران‌ با آغاز فصل زمستان کمبود گاز کار نیروگاه‌ها را به مازوت‌سوزی رسانده و کلان‌شهرها عملا به اتاق‌های گاز تبدیل شده‌اند؛ با‌این‌حال همچنان خبری از حرکت به سمت سوخت‌های پاک نیست. از سال 96 مسئله عدم اختصاص بودجه توسعه منابع تجدیدپذیر از سوی سازمان برنامه خبرساز شده بود و حالا هم دبیر انجمن انرژی‌های تجدید‌پذیر به دنیای اقتصاد گفته که تجدید‌پذیرها چهار سال است که از دولت طلبکارند و اخیرا فقط بخشی از مطالبات معوقشان آن‌هم به نرخ گذشته و بدون به‌روز‌شدن، بهشان پرداخت شده است. از میان کشورهای منطقه خلیج فارس، عربستان سعودی و امارات متحده عربی در زمینه سرمایه‌گذاری‌های انرژی پاک، پیشرو هستند. این موضوع در حالی رخ می‌دهد که این کشورها از بزرگ‌ترین مالکان نفت و گاز جهان هستند. برای مثال امارات متحده عربی که در‌حال‌حاضر سومین تولیدکننده بزرگ نفت خام اوپک به شمار می‌رود، اولین کشور حاشیه خلیج فارس بود که برنامه‌های خود را برای رسیدن به انتشار کربن خالص صفر تا سال 2050 اعلام کرد. عربستان سعودی و بحرین نیز از این روند پیروی کردند و اعلام کردند که قصد دارند تا سال 2060 به کشور کربن خنثی تبدیل شوند. همچنین عمان هم متعهد شده است تا سال 2050 به این موقعیت دست یابد. طبق گزارش سالانه شرکت «گروه مشاوره بوستون»، خاورمیانه در ۹‌ماهه سال میلادی جاری، ۲۸۳ قرارداد سبز داشته که ۱۶ درصد در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته افزایش نشان می‌دهد و مجموع ارزش آن به ۲۳.۸ میلیارد دلار می‌رسد. تحلیل این شرکت نشان داده است که با وجود هزینه بالایی که قراردادهای انرژی سبز دارند، این قراردادها ارزش بیشتری نسبت به قراردادهای غیر انرژی سبز ایجاد می‌کنند. عربستان سعودی تحت برنامه اقتصادی افق ۲۰۳۰ محمد بن سلمان، ولیعهد این کشور، یکی از بلندپروازانه‌ترین طرح‌های جهان برای انرژی پاک را دنبال می‌کند. در این برنامه اقتصادی، عربستان سعودی توسعه ۶۰ گیگاوات انرژی تجدیدپذیر تا پایان دهه جاری را هدف‌گذاری کرده است که با ۸۰ گیگاوات ظرفیت نصب‌شده نیروگاه‌هایی که گاز یا نفت می‌سوزانند، قابل مقایسه است. همچنین آرامکو دو سال پیش اعلام کرد قصد دارد به‌جای تبدیل گاز طبیعی به گاز طبیعی مایع LNG، عمده آن را به هیدروژن آبی که سوخت پاک‌تری است، تبدیل کند. این غول نفتی، به سرمایه‌گذاران اعلام کرد از طرح‌های کوتاه‌مدت برای توسعه بخش LNG صرف‌نظر کرده تا به هیدروژن متمرکز شود. خبرگزاری ایسنا هم چندی پیش در گزارشی خبر داد که آرامکو در سال ۲۰۲۰ نخستین محموله آمونیاک آبی را از عربستان سعودی به ژاپن ارسال کرده است. دولت عربستان سعودی همچنین یک تأسیسات هیدروژن سبز به ارزش پنج ‌میلیارد دلار می‌سازد که انرژی ابرشهر نئوم را تأمین خواهد کرد. این تأسیسات از انرژی خورشیدی و بادی برای تولید چهار گیگاوات انرژی پاک استفاده خواهد بود که به نوبه خود، برای تولید هیدروژن سبز استفاده خواهد شد. همچنین آلمان اعلام کرده است به حجم عظیمی هیدروژن سبز نیاز دارد و امیدوار است عربستان سعودی، تأمین‌کننده اصلی این سوخت شود. در آخرین اخبار عربستان نیز اعلام شد که بخشی از قرارداد تازه این کشور با چین به توسعه مصرف انرژی‌های تجدیدپذیر اختصاص پیدا کرده است.

تولید 25 درصد برق امارات از منابع کربن صفر

‌در امارات مزارع بزرگ خورشیدی بارها خبرساز بوده‌اند. بر اساس گزارش‌هایی که دفتر برنامه‌ریزی و اقتصاد کلان وزارت نیرو منتشر کرده است، امارات متحده عربی با ساخت نیروگاه‌های بزرگ خورشیدی قصد دارد تا سال 2030 ظرفیت تولید انرژی تجدیدپذیر را از 18 گیگاوات فعلی به 30 گیگاوات افزایش دهد. شرکت انرژی پاک مصدر که وابسته به صندوق سرمایه دولتی مبادله ابوظبی است، پس از امضای قراردادی در آوریل سال ۲۰۲۱ برای توسعه پروژه خورشیدی در جمهوری آذربایجان، در آسیای مرکزی ظرفیت تجدیدپذیر را توسعه می‌دهد. مصدر از زمان تأسیس در سال ۲۰۰۶ پروژه‌های انرژی تجدیدپذیر متعددی در ۳۰ کشور مختلف ساخته و حدود ۲۰ میلیارد دلار در توسعه ۱۱ گیگاوات ظرفیت تولید برق با استفاده از نیروی خورشیدی، بادی و زباله، سرمایه‌گذاری کرده است. اکنون مصدر می‌گوید قصد دارد از درس‌هایی که در خارج آموخته است، برای توسعه ظرفیت انرژی پاک در داخل بهره ببرد. برای مثال مصدر قصد دارد با توسعه مزارع بادی داخلی با استفاده از جدیدترین توربین‌هایی که قادرند حتی از بادهای ضعیف هم برق تولید کنند، منابع بادی نسبتا ضعیف امارات متحده عربی را تقویت کند. همچنین بر اساس گزارش اویل‌پرایس، این شرکت تأسیساتی به ارزش ۱.۱ میلیارد دلار می‌سازد که زباله برای تولید برق می‌سوزاند. اخیرا نیز در حاشیه نمایشگاه صنایع نفتی ابوظبی، آمریکا و امارات توافق‌نامه راهبردی برای 100 میلیارد دلار سرمایه‌گذاری در پروژه‌های انرژی پاک با امکان تولید 100 هزار مگاوات در دو کشور تا سال 2035 امضا کردند. پیش از این امارات اعلام کرده بود که در 10 سال گذشته 50 میلیارد دلار در بخش انرژی‌های تجدیدپذیر سرمایه‌گذاری کرده است.‌ همین حالا امارات 25 درصد تولید برق خود را از منابع انرژی غیرکربنی تأمین می‌کند و به‌تازگی علاوه بر آمریکا، با اسرائیل هم قراردادهایی در همین زمینه به امضا رسانده است.

سهم یک‌درصدی سوخت پاک در سبد انرژی ایران

خیز کشورهای جهان برای تولید انرژی‌های تجدیدپذیر در شرایطی رخ می‌دهد که در ایران، سیاست‌گذاران کمترین توجهی به تولید برق تجدیدپذیر نداشته‌اند. در دهه 90 مطابق مصوبه‌ای در مجلس بنا بود که درصدی از تعرفه برق مصرف‌کنندگان برای تأمین سوخت پاک هزینه شود اما این مصوبه به‌راحتی نادیده گرفته شد. حمیدرضا صالحی، نایب‌رئیس کمیسیون انرژی اتاق بازرگانی ایران معتقد است‌ بی‌توجهی ایران به سوخت‌های پاک ریشه در رویکرد غلطی است که سال‌ها در دولت‌ها وجود داشته و علتش هم داشتن سوخت ارزان بوده است. او به «شرق» می‌گوید: فقط یک درصد تولید برق ایران از طریق انرژی‌های تجدیدپذیر تأمین می‌شود، درحالی‌که متوسط تولید برق دنیا از این طریق بیش از 20 درصد است. حتی کشور ترکیه 18 درصد را رد کرده است. داشتن سوخت فسیلی ما را به جایی برد که امروز شاهد چنین آلودگی‌ای هستیم؛ چر‌اکه نیروگاه‌ها گازی هستند و به علت کمبود گاز مجبور به مصرف مازوت هستیم و سلامتی خانواده‌ها امروز در خطر است. آن هم در شرایطی که ایران ظرفیت 80،90 میلیارد یورویی و تولید حدود 800 هزار مگاوات از طریق انرژی‌های تجدید‌پذیر خورشید و باد را دارد و جزء کشورهایی است که با 300 روز آفتابی در صدر دسترسی به انرژی‌های پاک به شمار می‌آید. او تأکید می‌کند: با وجود آنکه کشورهای عربی همسایه ایران نیز به منابع بزرگ انرژی فسیلی دسترسی دارند اما دوراندیشی آنها سبب شده که قراردادهای بزرگی در زمینه تولید سوخت پاک به امضا برسانند و به این سمت بروند که به‌جای خام‌فروشی نفت خود، آن را تبدیل به ارزش‌افزوده کنند‌ ولی در کشور ما هنوز هم می‌بینیم که دولت اکراه دارد از اینکه به سمت پروژه‌های تجدید‌پذیر برود. ‌ صالحی ادامه می‌دهد: پس از راه‌اندازی تشکل‌های تجدیدپذیر در ایران دریافتیم که برخلاف گفته‌های وزیر، هیچ برنامه‌ای برای رفتن به این‌سو وجود ندارد و اگر واقعا میلی به این کار وجود داشت، حداقل مانند سایر کشورها سندی جامع برای توسعه استفاده از منابع تجدید‌پذیر تهیه و در مجلس تصویب می‌شد.

سنگ‌اندازی دولت در مسیر توسعه انرژی پاک

‌نایب‌رئیس کمیسیون انرژی اتاق بازرگانی ایران ادامه می‌دهد: دولت قرار نیست هیچ هزینه‌ای بپردازد، همه هزینه را بخش خصوصی پرداخت می‌کند و دولت فقط سهمش را برمی‌دارد. با‌این‌حال با تملک‌طلبی کشور را به جایی رسانده که در تابستان کمبود برق است و در زمستان کمبود گاز. دولت گمان می‌کند که هنوز می‌تواند مثل گذشته نفت بفروشد، دلارش را بیاورد و پروژه‌ها را خودش پیش ببرد تا مالک مطلق باشد؛ درواقع مالک‌گونه فکر می‌کند، در‌حالی‌که دولت مثل همه‌جای دنیا صرفا باید رگولاتور باشد. به گفته او‌ وقتی صحبت از چهارهزار مگاوات سهم تجدیدپذیرها شد و از بخش خصوصی هم دعوت شده، دولت به‌جای تشویق بخش خصوصی سنگ جلوی پایشان انداخته و از آنها به‌عنوان سرمایه‌گذار ضمانت‌نامه اجرائی خواسته است. صالحی می‌افزاید: دولت نه پولی می‌دهد و نه کاری می‌کند. حتی برقی که از خصوصی‌ها می‌خرد را هم با قیمت پایین و دیرهنگام می‌خرد، هیچ تضمینی هم نمی‌دهد که پول ما را بدهد. اکنون پول بخش خصوصی را در برخی نیروگاه‌ها مدت‌هاست پرداخت نکرده است. در همین شرایط هم به‌جای تسهیل شرایط برای سرمایه‌گذاری ضمانت‌نامه می‌خواهد و در‌واقع دولت نه خودش توان سرمایه‌گذاری دارد و نه اجازه سرمایه‌گذاری به بخش خصوصی می‌دهد. نایب‌رئیس کمیسیون انرژی اتاق بازرگانی معتقد است که دولت زمانی که باید تصمیم نمی‌گیرد، درواقع تا تحت فشار قرار نگیرد و هزینه سنگینی به کشور تحمیل نشود، به سمت مسیر درست نمی‌رود.