از همزیستی انسانی تا نقض حقوق بشر

بی‌شک یکی از جنجالی‌ترین سفرهای خارجی پاپ، سی‌و‌نهمین سفر بین‌المللی او به بحرین از پنجشنبه ۱۲ آبان تا یکشنبه ۱۵ آبان بود. پاپ رهبر کاتولیک‌های جهان، اولین پاپی است که در طول تاریخ کلیسا به این کشور حاشیه خلیج فارس سفر کرد. پاپ پس از سفر به ابوظبی در سال 2019، به این منطقه عربی بازگشت تا گفت‌وگو با اسلام را ادامه دهد. پاپ از سال 2014 تا 2022 به 10 کشور با اکثریت مسلمان سفر کرده است و این سفر او نیز با دعوت پادشاه بحرین بود. سفری که سبب شد همایش جهانی گفت‌وگو با مشارکت او و شیخ الازهر و تعدادی از رهبران و شخصیت‌های برجسته و نمایندگان ادیان جهان برگزار شود.

شعار این سفر

چهارمین سفر بین‌المللی پاپ در سال جاری میلادی به مناسبت شرکت در «مجمع گفت‌وگوی بحرین: شرق و غرب برای همزیستی انسانی» به این کشور، صورت می‌گیرد. وی در این سفر که 66 خبرنگار را همراه خود داشت، به‌دنبال نزدیک‌شدن به جریان‌های مختلف جهان بزرگ اسلام و در جست‌وجوی مستمر جهت یافتن متحدانی برای ترویج صلح، مانند سفر اخیرش به قزاقستان در سپتامبر گذشته است. اطرافیانش دائما این سفر را اقدامی ارزشمند در راستای برادری، تفاهم میان اقوام، ادیان و فرهنگ‌ها و همچنین به نشانه گفت‌‎و‌گو به‌عنوان ریشه صلح و یافتن راهی برای برون‌رفت از دردهای دوران می‌دانند. از پاپ درباره موضوع روابط بین مسلمانان شیعه که 65 درصد جمعیت بحرین را تشکیل می‌دهند و سنی‌ها که این کشور خلیج‌ فارس با جمعیتی کمتر از 1.5 میلیون نفر را اداره می‌کنند، سؤال شد و پاپ پاسخ داد: «هیچ تبعیض براساس جنسیت، نژاد، زبان، مذهب یا عقاید وجود ندارد. اینها بیش از هر چیز تعهداتی هستند که باید دائما عملی شوند تا آزادی مذهبی کامل باشد و به آزادی عبادت محدود نشود. تضمین کرامت برابر، فرصت‌های برابر به‌گونه‌‌ای که حقوق اساسی بشر بدون تبعیض نقض نشود، بلکه ارتقا یابد.

احمد الطیب، امام اعظم الازهر مصر، در سخنرانی خود در کنفرانس درباره گفت‌وگوی ادیان و موضوعات مختلفی از جمله آشتی با شیعیان صحبت کرد. از نگاه او، «این دعوت خطاب به همه است و به‌خصوص به همراهان مسلمان شیعه خودمان. ما آماده هستیم به همراه حقوق‌دانان برجسته الازهر و شورای بزرگان مسلمانان، که امروز پاپ با آنها دیدار خواهد کرد، با قلبی باز و دست‌هایی دراز، چنین دیداری را برگزار کنیم. با هم دور یک میز بنشینیم تا تفاوت‌ها را حل کرده، اسلام و وحدت مواضع واقع‌بینانه را تقویت کنیم که اهداف اسلام و قانون آن را خشنود کرده تا مانع شود مسلمانان درخواست‌ها به تفرقه و اختلاف را گوش کنند».

سفری برای همه

پاپ فرانسیس در سخنرانی خود، مجموعه‌ای از ارزش‌ها و اصول مهم و ضروری انسانی مربوط به شرایط بحران‌زده سیاسی، حقوقی و انسانی در این کشور را ارائه کرد. هرچند طبق برخی تخمین‌ها کاتولیک‌های بحرین که اکثریت مهاجر هستند، 80 هزار نفر هستند و طبق برخی تخمین‌های دیگر این آمار دوبرابر است. پادشاه بحرین، در سال 2002 در قانون اساسی جدید اصلاحاتی انجام داد که این امیرنشین را به پادشاهی تبدیل کرد که طبق آن زنان در انتخابات دارای حق رأی هستند. اقلیت کوچکی از جامعه کاتولیک نیز در این کشور وجود دارد. سفر پاپ به بحرین، تشویق و دلگرمی زیادی برای حدودا 80 هزار پیرو کلیسای کاتولیک در این کشور یک و نیم میلیون نفری است که گاهی احساس فراموش‌شدن می‌کنند. در بحرین و همه‌جای این منطقه، کاتولیک‌ها عمدتا کارگران خارجی هستند و از سراسر جهان به این کشور می‌آیند. اکثر کاتولیک‌های بحرین اصالتا آسیایی (فیلیپینی و هندی) هستند. در این کشور مسیحیان از آزادی کامل مذهبی برخوردارند و نیازی به مخفی‌کردن عقایدشان ندارند. غالب مشکلات جمعیت کاتولیک، امنیت ناکافی در رابطه با آینده شغلی و اقتصادی است؛ بنابراین متعاقبا بسیاری از این افراد مجبور به بازگشت به وطن شده‌اند یا به‌دلیل ازدست‌دادن شغل خود به کشور دیگری مهاجرت کرده‌اند.

انتقادهای حقوق بشری به این سفر

نشست رهبران ادیان در بحرین در سایه انواع تبعیض‌های دینی و مذهبی در این کشور مورد انتقاد بسیاری از محافل و سازمان‌های داخلی و حقوق بشری قرار گرفت. نقض سیستماتیک حقوق شیعیان در بحرین مسئله پوشیده‌ای نیست و این موضوع بارها در محافل جهانی مطرح شده است. با وجود اینکه 70 تا 76 درصد جامعه بحرین را شیعیان تشکیل می‌دهند اما آنها در پایین‌ترین درجه هرم سیاسی ـ اجتماعی قرار دارند و از دستیابی به مناصب مهم دولتی محروم هستند. علاوه بر آن تعداد شیعیانی که در رده‌های پایین‌تر در مناصب دولتی نیز استخدام می‌شوند بسیار کم است و البته دستمزد کمی نیز نسبت به دیگران دارند. بی‌کاری، فقر و مشکلات بهداشتی در مناطق شیعه‌نشین بحرین امری شایع است. رژیم آل خلیفه از هرگونه نقش و مشارکت شیعیان در امور سیاسی بحرین جلوگیری و اقدامات آنها را سرکوب می‌کند. حتی شیعیانی که به مدارج تحصیلی عالی در رشته‌هایی مانند پزشکی دست پیدا می‌کنند نیز شانس زیادی برای اشتغال مناسب و یافتن جایگاه اجتماعی ندارند.

موج بازداشت شیعیان در بحرین بعد از تظاهرات مسالمت‌آمیز آنها در سال 2011 به‌طرز جنون‌آمیزی شدت یافت. گزارش‌های متعددی از رفتارهای ضد انسانی رژیم بحرین با شیعیان در زندان‌ها منتشر شده که همه موازین حقوقی را نادیده می‌گیرد. با وجود اینکه محافل و سازمان‌های حقوق بشری به شکل دائمی درباره وضعیت انسانی بحرین ابراز نگرانی می‌کنند اما عملا هیچ اقدام جدی از جانب سازمان ملل تحت نظر آمریکا و سایر طرف‌های غربی برای توقف سرکوبگری در بحرین انجام نشده است. از هفته‌های گذشته مردم، جنبش‌های ملی و علما و شخصیت‌های برجسته بحرین، در کنار سازمان‌های حقوق بشری، ضمن محکوم‌کردن برگزاری نشست رهبران ادیان در بحرین، از پاپ خواستند تا در سفر خود به این کشور مسئله حقوق‌ بشر را مطرح کند. حتی چندین انجمن در واتیکان خواستار لغو این سفر شده و هشدار می‌دهند که سفر پاپ به بحرین می‌تواند در قالب پوششی بر نقض حقوق‌ بشر در این کشور تعبیر شود. رژیم منامه حتی ملیت افراد شیعی را نیز سلب می‌کند و فرزندان آن را هدف قرار می‌دهد. مجلس اسلامی شیعی را تعطیل کرده تا علمای بحرین و شخصیت‌های مهم آن نتوانند به فعالیت‌های خود ادامه دهند. گروهی هدف اصلی از سفر رهبر کاتولیک‌های جهان به بحرین را در چارچوب حمایت و تشویق دولت‌ها برای عادی‌سازی روابط‌شان با رژیم صهیونیستی می‌دانند. گروهی دیگر نیز این سفر را مشروعیت‌بخشیدن به حاکمان بحرین در آستانه برگزاری انتخابات بحرین در 12 نوامبر (21 آبان) می‌دانند. از دیدگاه مخالفان، انتخابات آتی پارلمانی صرفا یک اقدام نمایشی است که نتیجه آن از قبل مشخص بوده و طبق روال همیشگی سیستم سیاسی حاکم، شیعیان در انزوا قرار می‌گیرند. بحرین تلاش می‌کند از نشست رهبران ادیان برای بهبود چهره ناقض حقوق بشری خود استفاده کند.