قانون و ممنوع الخروجی‌های اخیر
این روزها یک‌به‌یک بر تعداد هنرمندان و ورزشکاران ممنوع‌الخروجی کشور اضافه می‌شود؛ افرادی که هر‌کدام نسبت به اتفاقات اخیر کشور انتقاداتی را مطرح کردند و این اظهاراتشان واکنش‌برانگیز شده است.
نسترن فرخه: این روزها یک‌به‌یک بر تعداد هنرمندان و ورزشکاران ممنوع‌الخروجی کشور اضافه می‌شود؛ افرادی که هر‌کدام نسبت به اتفاقات اخیر کشور انتقاداتی را مطرح کردند و این اظهاراتشان واکنش‌برانگیز شده است. از مانی حقیقی، همایون شجریان، مهران مدیری، سحر دولتشاهی، حامد بهداد تا علی دایی و افراد سرشناس دیگر هر‌کدام به شکلی متوجه ممنوع‌الخروجی خود شدند. طبق قانون، ممنوع‌الخروجی یک موضوع قانونی محسوب می‌شود؛ اما سؤال تأمل‌برانگیز به ممنوع‌الخروجی‌های این افراد سرشناس ایرانی مربوط است که چنین اقداماتی چقدر پشتوانه قانونی در پی دارد؟ موضوعی که دو حقوق‌دان در گفت‌وگو با «شرق» به آن پرداختند.
دلیل قانونی برای ممنوع‌الخروجی بازیگران نیست
کامبیز نوروزی، حقوق‌دان، درباره ممنوع‌الخروجی و متوقف‌شدن پاسپورت برخی ورزشکاران و بازیگرانی که از اعتراضات یک ماه گذشته حمایت کردند، در گفت‌وگو با «شرق» می‌گوید: ممنوع‌الخروج‌کردن اشخاص از لحاظ حقوقی در دو وضعیت امکان‌پذیر است؛ یکی زمانی که فردی ذی‌نفع یا طلبکار است تقاضای ممنوع‌الخروجی شخص دیگر را می‌کند که همیشه هم با این تقاضاها موافقت نمی‌شود. در موارد دیگر هم امکان دارد فرد متهم به یک جرم خاص باشد و تشخیص مقام قضائی است که ممکن خواهد بود فرد متواری شود و دیگر دسترسی به او وجود نداشته باشد؛ بنابراین ممنوع‌الخروج می‌شود. اما معلوم نیست علت ممنوع‌الخروجی بعضی هنرمندان که آرام‌آرام در حال بیشتر‌شدن است و هیچ توضیحی هم در قبال آن داده نمی‌شود، چیست.
این حقوق‌دان اضافه می‌کند: اگر متهم هستند که خبری از متهم‌بودنشان وجود ندارد، احتمالا طلبکاری هم نداشتند که منجر به این ممنوعیت شود. حداقل در‌حال‌حاضر با مقدار اطلاعاتی که ما داریم، دلیل قانونی برای ممنوع‌الخروج‌کردن این قبیل هنرمندان وجود ندارد. نوروزی درباره حق قانونی برای واکنش به ممنوع‌الخروجی ادامه می‌دهد: افرادی که ممنوع‌الخروج می‌شوند، می‌توانند به این تصمیم اعتراض کنند، این تصمیم باید در مرجع قضائی رسیدگی شود و مرجع قضائی تشخیص دهد این ممنوع‌الخروجی درست است یا نه اما رسیدگی به آن مستلزم این است که به شکل عادلانه بررسی صورت گیرد.
درباره توقف پاسپورت در قانون چیزی ندیدم
نعمت احمدی، وکیل دادگستری در گفت‌وگو با «شرق» به شرح ممنوع‌الخروجی می‌پردازد و می‌گوید: ممنوع‌الخروجی یک موضوع قانونی است و در‌واقع یک مجازات تکمیلی محسوب می‌شود. وقتی قاضی در حال رسیدگی به پروندهای است، در دو زمان می‌تواند برای ممنوع‌الخروجی اقدام کند که آن‌هم به قصد این است که فرد در دسترس باشد. همچنین وقتی فرد برای رسیدگی به پرونده حضور نداشته باشد، او را ممنوع‌الخروج می‌کنند که وقتی به فرودگاه ورود کرد، همان‌جا او را دستگیر کنند. پس ممنوع‌الخروجی مجازات اصلی نیست بلکه مجازات تکمیلی است. این وکیل اضافه می‌کند: در موارد اخیر هم که اتفاق افتاده، نمی‌دانیم جرمی اگر وجود دارد، چیست و اگر پاسپورت را بدون اینکه پروندهای تشکیل شود بگیرند، مشکلاتی خواهد داشت. وقتی پرونده کیفری تشکیل می‌شود، چند حالت خواهد داشت. اول اینکه دادستان یا یک شخص علیه شما دعوایی طرح می‌کند و وقتی پرونده در دادسرا تشکیل شد، مقام قضائی در ۲۴ ساعت باید پرونده را تعیین تکلیف کند و ممکن است قرار منع تعقیب صادر شود که با آن کاری نداریم؛ اما در مورد دوم ممکن است پرونده تشکیل شود و مقام قضائی متوجه شود تحقیقات کامل نیست و به‌منظور دسترسی به متهم قرار صادر می‌کند. احمدی اشاره می‌کند: قرارها از عدم خروج حوزه قضائی با قید سوگند یا کفیل است که کفالتی تعیین می‌شود تا وقتی که اگر اتهام بالاتر باشد، دادگاه وثیقه صادر می‌کند. همچنین امکان دارد فرد در بازداشت موقت باشد و باید هر یک ماه به یک ماه این قرار تمدید شود، پس این شرایط قرارها‌ست، اما اگر قاضی متوجه شود متهم میل به فرار دارد، ممنوع‌الخروجی را صادر می‌کند که قرار تکمیلی است که تا زمان صدور رأی و اجرای آن فرد ممنوع‌الخروج می‌شود. بااین‌حال، وقتی می‌بینیم پاسپورت برخی متوقف می‌شود، در قانون عنوان یا مجازاتی برای اخذ پاسپورت ندیدم. پاسپورت مثل سند هویت فرد است و زمانی که یک نفر ممنوع‌الخروج می‌شود، دیگر توقف پاسپورت نیازی نیست. یک نفر یا ممنوع‌الخروج است یا نیست.
