رئیس‌جمهور روسیه سناریوی کریمه را در شرق اوکراین تکرار کرد
خیمه‌شب‌بازی در دونباس
سناریوی کریمه این بار در شرق اوکراین تکرار شد و روسیه برای اشغال مناطق دونتسک، لوهانسک، زاپوریژیا و خرسون همه‌پرسی برگزار کرد و به گفته مقام‌های مسکو «اکثریت عظیمی از آرا به نفع پیوستن این مناطق به روسیه است».
سناریوی کریمه این بار در شرق اوکراین تکرار شد و روسیه برای اشغال مناطق دونتسک، لوهانسک، زاپوریژیا و خرسون همه‌پرسی برگزار کرد و به گفته مقام‌های مسکو «اکثریت عظیمی از آرا به نفع پیوستن این مناطق به روسیه است».
این مناطق در شرق و جنوب اوکراین، در مجموع حدود ۱۵ درصد از خاک اوکراین را تشکیل می‌دهند. به ادعای مقام‌های منصوب روسیه در مناطق اشغالی شرق اوکراین، نتایج این همه‌پرسی نشان داد ۹۹.۲ درصد از شهروندان این چهار منطقه با جدایی از اوکراین و پیوستن به روسیه موافق‌اند. رئیس مجلس اعلای پارلمان روسیه گفت این نهاد احتمالا در روز چهارم اکتبر موضوع الحاق را بررسی می‌کند. با‌این‌حال، دمیتری مدودف، رئیس‌جمهوری سابق روسیه که اکنون به‌عنوان معاون رئیس شورای امنیت روسیه و متحد ولادیمیر پوتین فعالیت می‌کند، گفت: «نتایج واضح است. به خانه خوش آمدید؛ به روسیه!». در جریان همه‌پرسی، مأمورانی از طرف روسیه صندوق‌های رأی در این چهار منطقه اشغالی اوکراین را خانه به خانه می‌چرخاندند و از مردم می‌خواستند رأی بدهند که آیا می‌خواهند به روسیه ملحق شوند یا خیر. این موضوع با مخالفت اوکراین و غرب مواجه شد و چنین اقدامی را غیرقانونی دانستند. خبرگزاری تاس که تحت نظارت حکومت روسیه فعالیت می‌کند، ادعا کرده است بیش از ۱۳۰ ناظر از ۲۸ کشور متحد مسکو در دونباس بر این «همه‌پرسی» نظارت داشته‌اند. بر اساس این گزارش، مشارکت کلی رأی‌دهندگان در چهار استان دونتسک، لوهانسک، خرسون و زاپوریژیا از ۵۰ درصد بیشتر بوده است و پس از شمارش ۲۲.۴۸ درصد آرا، ۹۸.۳۵ درصد رأی‌دهندگان در دونتسک به پیوستن به روسیه رأی داده‌اند. در لوهانسک با شمارش ۲۱.۱۱ درصد آرا میزان حمایت از الحاق به روسیه ۹۷.۸۳ درصد بوده است. این میزان در زاپوریژیا با شمارش ۲۹ درصد آرا، ۹۷.۷۹ درصد بوده است. در خرسون نیز ۲۸ درصد آرای شمارش‌شده نشان از تمایل و رأی آری ۹۷.۵درصدی مردم آن به ضمیمه‌شدن به خاک روسیه دارد. ولودیمیر زلنسکی، رئیس‌جمهوری اوکراین، در یک سخنرانی ویدئویی گفت: «این بازی مسخره در سرزمین‌های تصرف‌شده ما را حتی نمی‌توان تقلیدی از همه‌پرسی نامید». لیندا توماس گرینفیلد، سفیر آمریکا در سازمان ملل نیز در واکنش به این همه‌پرسی، آن را «ساختگی» خواند و گفت: «ایالات متحده قطع‌نامه‌ای را به شورای امنیت ارائه خواهد داد و از کشورهای عضو می‌خواهد هیچ تغییری را در اوکراین به رسمیت نشناسند و روسیه را به خروج نیروهایش ملزم کند». با توجه به اینکه روسیه در شورای امنیت حق وتو دارد، توماس گرینفیلد گفت که ممکن است ایالات متحده این موضوع را به مجمع عمومی سازمان ملل ببرد. به گزارش رویترز، مقام‌هایی آمریکایی همچنین گفتند که ایالات متحده در حال آماده‌سازی دور جدیدی از تحریم‌ها علیه مسکو برای اجرا در صورت الحاق بخش‌هایی از خاک اوکراین به روسیه است. آنها همچنین اعلام کردند جزئیات بسته تسلیحاتی ۱.۱میلیارد‌دلاری برای کمک به کی‌یف هم به‌زودی اعلام خواهد شد. در مقابل، واسیلی نبنزیا، سفیر روسیه در سازمان ملل متحد، ادعا کرد «همه‌پرسی به‌طور شفاف و طبق استانداردهای انتخاباتی انجام شده است. اگر کی‌یف اشتباه‌ها و خطاهای راهبردی خود را ادامه دهد و منافع مردمش را در نظر نگیرد، این روند ادامه خواهد یافت». اگر روسیه چهار منطقه اوکراین را به خاک خود ضمیمه کند، پوتین می‌تواند هرگونه تلاش کی‌یف برای بازپس‌گیری آن مناطق را حمله به خاک روسیه تلقی کند. رئیس‌جمهوری روسیه هفته گذشته تهدید کرد که احتمال دارد برای دفاع از «تمامیت ارضی» کشورش از سلاح هسته‌ای استفاده کند. با‌این‌حال، میخائیلو پودولیاک، مشاور زلنسکی، به رویترز گفت اوکراین تحت تأثیر تهدیدهای هسته‌ای یا آرای همه‌پرسی قرار نمی‌گیرد و برنامه‌هایش را برای بازپس‌گیری تمام سرزمین‌های اشغال‌شده از دست نیروهای متجاوز روسیه ادامه خواهد داد. او همچنین گفت: «اوکراینی‌هایی که به سازمان‌دهی همه‌پرسی کمک کردند، به اتهام خیانت به کشور حداقل به پنج سال زندان محکوم خواهند شد؛ اما اوکراینی‌هایی که مجبور به رأی‌دادن شدند، مجازات نخواهند شد». هیچ‌یک از چهار منطقه‌ای که در آنها همه‌پرسی برگزار شد، به‌طور کامل تحت کنترل روسیه نیستند و نیروهای اوکراینی پس از پیشروی در خارکیف در این ماه، پیشرفت‌های بیشتر در مناطق اشغال‌شده را گزارش دادند. ولودیمیر زلنسکی اعلام کرد بازپس‌گیری منطقه دونتسک در شرق، اولویت راهبردی کشورش باقی می‌ماند و با توجه به اصرار روسیه برای حضور در آن مناطق، در چندین شهر نبردهای شدید درگرفته است.
تکرار تهدید هسته‌ای
در چنین شرایطی دمیتری مدودف، رئیس‌جمهوری سابق روسیه، با تکرار تهدیدهای پوتین گفت روسیه حق دارد در‌صورتی‌که مجبور شود، از خود دفاع کند و تهدید به استفاده از سلاح هسته‌ای «قطعا بلوف نیست». ولادیمیر پوتین هشدار داده که برای حفاظت از روسیه «از هر آنچه در اختیار دارد» استفاده خواهد کرد. او گفت ادعای روسیه مبنی بر استفاده از سلاح‌های کشتار جمعی در صورت تهدید قلمرو آن «لاف‌زنی نیست». مدودف که در حال حاضر نایب‌رئیس شورای امنیت روسیه است، افزود ائتلاف نظامی ناتو به سرکردگی ایالات متحده از بیم وقوع «فاجعه هسته‌ای» در این مناقشه دخالتی نخواهد کرد. او نوشت: «بیایید تصور کنیم روسیه مجبور شود علیه حکومت اوکراین از مخوف‌ترین سلاح استفاده کند؛ حکومتی که اقدام تجاوزکارانه بزرگی مرتکب شده است که حیات حکومت ما را تهدید می‌کند. به باور من، حتی در این حالت هم ناتو مستقیما در این مناقشه دخالت نخواهد کرد. عوام‌فریبان آن سوی اقیانوس و اروپا خوش ندارند در فاجعه‌ای هسته‌ای از پا در‌آیند. باید دوباره به شما و به آن گوش‌های کری که فقط صدای خود را می‌شنوند، یادآوری کنم که روسیه حق دارد در صورت لزوم از سلاح هسته‌ای استفاده کند». او افزود که این کشور «در مواردی از پیش مشخص» که با سیاست‌های حکومتش سازگار است، از این سلاح‌ها استفاده خواهد کرد. بر اساس خط‌مشی هسته‌ای روسیه، در‌صورتی‌که خطری از‌جمله با سلاح‌های معمول، حیات حکومت را تهدید کند، رئیس‌جمهوری این کشور می‌تواند دستور استفاده از سلاح هسته‌ای را صادر کند. در همین حال، وزارت دفاع بریتانیا در نشست خبری روزانه خود اعلام کرد رئیس‌جمهور پوتین احتمالا خبر الحاق مناطق اشغالی را در نطق روز ۳۰ سپتامبر خود در مجلس اعلام خواهد کرد. این وزارتخانه گفت: «رهبران روسیه تقریبا قاطعانه امیدوارند هرگونه اعلام خبر الحاق اجرای عملیات ویژه نظامی را توجیه کند و به تحکیم حمایت‌های میهن‌پرستانه از این مناقشه منجر شود». هم‌زمان، مشاور رئیس‌جمهور ولودیمیر زلنسکی اعلام کرد کسانی که به برگزاری همه‌پرسی کمک می‌کنند، به اتهام خیانت با دست‌کم پنج سال حبس مواجه خواهند شد. میخائیلو پودولیاک، مشاور رئیس‌جمهوری، در مصاحبه با روزنامه سوئیسی بلیک گفت: «از اسامی افرادی که به نحوی در این کار مشارکت داشته‌اند، فهرستی در اختیار داریم».
به نظر می‌رسد مقام‌های کرملین اعتقاد دارند حتی در صورت به‌‌کار‌بردن محدود سلاح‌های هسته‌ای در جنگ اوکراین، ناتو و غرب از بیم شعله‌ورشدن یک جنگ هسته‌ای تمام‌عیار، به رویارویی نظامی مستقیم با ارتش روسیه تن نخواهند داد. دمیتری مدودف با طرح فرضیه‌ای مشابه پیش‌بینی کرده که آمریکا و اروپا بیم مرگ و نابودی در یک جدال هسته‌ای آخرالزمانی را دارند و از این‌رو به اعتقاد او ناتو به صورت مستقیم وارد جنگ اوکراین نمی‌شود.
گزینه‌های محدود غرب
آنچه روسیه آن را همه‌پرسی خوانده، پیش از این موجی از انتقاد‌ها را در میان کشورهای غربی برانگیخته بود؛ کی‌یف، اروپا و ایالات متحده پیش‌تر ضمن محکوم‌کردن این «رفراندوم» آن را غیرقانونی خوانده‌اند. این سناریو پیش‌تر در سال ۲۰۱۴ نیز برای ضمیمه‌شدن شبه‌جزیره کریمه اوکراین به خاک روسیه به اجرا درآمده بود؛ اقدامی که تحریم‌های گسترده‌ای را از سوی غرب روانه مسکو کرد. کاخ سفید به‌تازگی اعلام کرده اگر مسکو طرح خود را برای الحاق بخش‌هایی از خاک اوکراین به پیش ببرد، ایالات متحده آماده است تا هزینه‌های اقتصادی بیشتری را همراه با متحدان خود به روسیه تحمیل کند. با‌این‌حال، پس از اعمال تحریم‌های شدید علیه روسیه پس از تهاجم نظامی به خاک اوکراین، به نظر می‌رسد مجازات‌های اقتصادی زیادی برای تحمیل باقی نمانده است، مگر اینکه ایالات متحده بتواند چین و هند را وادار کند با نوعی اعمال سقف قیمت برای صادرات انرژی روسیه موافقت کنند. معاون دبیرکل سازمان ملل متحد در امور سیاسی نیز در نشست شورای امنیت درخصوص برگزار‌شدن «همه‌پرسی الحاق» در مناطقی از اوکراین، بر حمایت از تمامیت ارضی اوکراین در داخل مرزهای به رسمیت شناخته‌شده آن تأکید کرد. رزماری دی‌کارلو در ابتدای این نشست و قبل از صحبت‌های ویدئویی ولودیمیر زلنسکی، رئیس‌جمهوری اوکراین گفت: «اجازه دهید تکرار کنم که سازمان ملل متحد کاملا متعهد به حاکمیت، وحدت، استقلال و تمامیت ارضی اوکراین در داخل مرزهای شناخته‌شده بین‌المللی است». اتحادیه اروپا نیز همگام با بریتانیا و سایر متحدان درصدد اعمال تحریم علیه سازمان‌دهندگان «رفراندوم‌های غیرقانونی و نامشروع» در چهار استان اوکراین است؛ استان‌هایی که یا کاملا یا تا حدودی تحت کنترل مسکو هستند. پیتر استانو، سخنگوی جوزپ بورل، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا، به خبرنگاران گفت: «عواقبی برای همه افرادی که در «همه‌پرسی‌های» غیرقانونی و نامشروع شرکت می‌کنند، وجود خواهد داشت». ینس استولتنبرگ، دبیرکل ناتو نیز همه‌پرسی‌های سازمان‌دهی‌شده از سوی روسیه در مناطق اشغالی اوکراین را «جعلی» خواند و به ولودیمیر زلنسکی درخصوص حمایت از حق دفاع مشروع اوکراین اطمینان داد. او پس از گفت‌وگویی تلفنی با رئیس‌جمهوری اوکراین با انتشار توییتی تأکید کرد: «رفراندوم‌های ساختگی که از سوی روسیه برگزار می‌شود، مشروعیت ندارد و نقض آشکار قوانین بین‌المللی است. این سرزمین‌ها متعلق به اوکراین هستند». دبیرکل ناتو سپس در جریان دیدار با نمایندگان سوسیالیست در پارلمان اروپا هشدار داد: «جنگ‌ها غیرقابل پیش‌بینی هستند. ما باید درک کنیم که این جنگ می‌تواند برای مدت طولانی ادامه داشته باشد و باید آماده ادامه حمایت از اوکراین در درازمدت باشیم». استولتنبرگ بر لزوم افزایش تولید تسلیحات و مهمات از سوی کشورهای ناتو تأکید کرد و گفت از این راه «تجهیزات بیشتری برای بازدارندگی و دفاع از خود و همچنین برای حمایت از اوکراین در اختیار خواهیم داشت». او سپس با محکوم‌کردن تهدیدهای هسته‌ای ولادیمیر پوتین و تشدید درگیری‌ها در اوکراین گفت: «هرگونه استفاده از سلاح هسته‌ای مطلقا غیرقابل قبول است. این به‌طور کلی ماهیت درگیری را تغییر می‌دهد و روسیه باید بداند که جنگ هسته‌ای برنده ندارد و هرگز نباید در پیش گرفته شود». از سوی دیگر آنتونی بلینکن، وزیر امور خارجه آمریکا هم تأکید کرد که ایالات متحده و متحدانش «هرگز» الحاق سرزمین‌های اوکراین به روسیه را به رسمیت نمی‌شناسند. بلینکن که در جریان یک کنفرانس خبری سخن می‌گفت، در این زمینه یادآور شد: «ما و بسیاری از کشورهای دیگر موضع خود را به‌صراحت اعلام کرده‌ایم. ما هرگز الحاق خاک اوکراین به روسیه را به رسمیت نخواهیم شناخت».
کاترین کولونا، وزیر امور خارجه فرانسه نیز در واکنش به «همه‌پرسی» الحاق که در اوکراین سازمان‌دهی شده است، آن را یک نمایش «خیمه‌شب‌بازی» خواند؛ «این یک نمایش مبتذل است. هیچ صداقتی در آرای گرفته‌شده وجود ندارد. آنها هیچ مشروعیت و ارزشی ندارند. ما این رفراندوم‌ها را به رسمیت نخواهیم شناخت. این اقدام تحریم‌های فرانسه، اروپا و سایر کشورهای جامعه بین‌المللی را به دنبال خواهد داشت».
