آنچه باید درباره معافیت سربازی بدانیم

معافیت از سربازی به‌طور کلی به دو نوع مختلف دائم و موقت دسته‌بندی می‌شود. معافیت‌های موقت از طرف سازمان نظام وظیفه برای مدت‌زمان مشخصی به متقاضیان ارائه می‌شود تا بعد از طی‌شدن دوره درمان بیماری یا ثبت‌نام دانشگاه، فرد خود را آماده اعزام به خدمت کند. البته معافیت موقت در صورت درخواست متقاضی برای دریافت معافیت کفالت مادر نیز برای بررسی پرونده و تأیید ادعاهای ارائه‌شده به او اعطا می‌شود. معافیت دائم نیز به بیماری و به‌طور کلی مشکلاتی مربوط می‌شود که فرد در صورت احراز شرایطی مشخص، می‌تواند از اعزام به خدمت معاف شود. باید اشاره کنیم که شرکت در دوره سربازی محدوده سنی خاصی دارد. معمولا به همه افراد پیشنهاد می‌شود در سنین جوانی برای شرکت در دوره سربازی اقدام کنند. در این سنین، آمادگی بدنی افراد بیشتر است و راحت‌تر می‌توانند آموزش‌های لازم را در این دوره کسب کنند.

اما انواع معافیت شامل این موارد می‌شود: معافیت ایثارگری، معافیت موارد خاص، معافیت پزشکی، معافیت تحصیلی، معافیت مربوط به پروژه‌های کسری خدمت، معافیت تعهد به خدمت برای افراد متقاضی واجد شرایط، معافیت بخشودگی سنی، معافیت کفالت برای افراد متقاضی واجد شرایط، معافیت بنیاد ملی نخبگان.

مشمولان باید توجه داشته باشند که برای دریافت معافیت سربازی، باید حداقل دو، سه ماه قبل از اعزام نسبت به انجام مراحل اداری درخواست خود اقدام کنند. یکی از مهم‌ترین بخش‌های پیش از اعزام به خدمت، مراجعه به پزشک معتمد سازمان و معاینه از سوی پزشک است. در این بخش، پزشک تعیین‌شده همه افراد را از جوانب مختلف جسمی، روحی و روانی می‌سنجد و برای ادامه فرایند اعزام، باید سلامت افراد مشمول را تأیید کند. در‌صورتی‌که فرد در این معاینات، مشکل جسمی یا روحی شدیدی داشته باشد، تأییدیه‌های لازم برای اعزام به سربازی را کسب نکرده و در نتیجه از سربازی معاف می‌شود.

هرچند باید بدانید که معافیت در این بخش به همین سادگی‌ها نیست. برای مثال، برای برخی از افراد به دلیل شرایط خاص جسمی، معافیت از رزم صادر می‌شود. در این حالت فرد باید به خدمت سربازی رفته و تنها از انجام فعالیت‌های رزمی و نظامی معاف خواهد بود؛ بنابراین باید در یک بخش اداری، خدمت خود را سپری کند. به صورت کلی پس از معاینه افراد در بخش پزشکی، چهار حالت کلی رخ خواهد داد که در ادامه هر‌کدام را به اختصار شرح می‌دهیم:

سلامت کامل: در این حالت پس از معاینه‌های مختلف، سلامت جسمی، روحی و روانی افراد تأیید شده و به مراحل بعدی اعزام منتقل می‌شوند.

نقص عضو یا بیماری خاص: در‌صورتی‌که فرد به صورت کلی قادر به انجام فعالیت‌های معمول و روزمره باشد، اما با داشتن بیماری خاص یا نقص عضو نتواند فعالیت‌های رزمی و نظامی را انجام دهد، معافیت از رزم را کسب می‌کند. این افراد باید به صورت عادی به خدمت سربازی رفته و تنها از انجام فعالیت‌های رزمی و نظامی معاف خواهند بود. 

بیماری خاص یا مشکلات رشدی: افرادی که به دلیل ابتلا به بیماری خاص، در یک بازه زمانی مشخص به استراحت چند‌ماهه نیاز داشته باشند، پس از معاینه‌های پزشکی و کسب تأییدیه‌های لازم از پزشک معتمد سازمان، می‌توانند تا زمان برطرف‌شدن بیماری و به‌دست‌آوردن سلامتی کامل، از رفتن به سربازی اجتناب کرده و البته مهر غیبت سربازی برای آنها درج نشود. این موضوع تنها برای یک بازه زمانی مشخص است و پس از آن، حتما باید به سازمان نظام وظیفه مراجعه کنند. 

بیماری‌های دائم: مواردی مانند نقص عضو شدید مانند بینایی بسیار کم، انواع بیماری‌های حاد روحی و روانی و سایر موارد مشابه، به‌عنوان بیماری‌های دائم شناخته شده و افراد مبتلا به این دسته از بیماری‌ها، از سپری‌کردن دوره سربازی معاف هستند.

معافیت تحصیلی سربازی

معافیت تحصیلی یکی از انواع معافیت‌های موقت سربازی است که در ابتدای نوشتار به‌ اختصار آن را شرح دادیم. همه پسران جوان در ۱۸‌سالگی و پس از کسب مدرک دیپلم، باید خود را به سازمان نظام وظیفه معرفی کنند. از تاریخ فارغ‌التحصیلی، افراد تا یک سال زمان دارند و باید پیش از اتمام این یک سال، برای اعزام به خدمت اقدام کرده یا اینکه تحصیلات خود را ادامه دهند. پس از اقدام به تحصیل، باید با ارائه گواهی اشتغال به تحصیل، برگه معافیت تحصیلی را دریافت کرده و فعالیت‌های مهم نیازمند به کارت پایان خدمت را به کمک این برگه معافیت موقت تحصیلی انجام دهند. البته باید اشاره کنیم که برای هر مقطع تحصیلی، مدت‌زمان خاصی تعیین شده و افراد نمی‌توانند به صرف اشتغال به تحصیل، مدت‌زمان تحصیل در هر دوره را به بهانه‌های مختلف افزایش دهند. برای مثال، برای کاردانی ۲.۵ سال، کارشناسی پیوسته پنج سال و برای هر مقطع تحصیلی دیگر، مدت‌زمان معینی در نظر گرفته شده است؛ بنابراین معافیت اشتغال به تحصیل نیز در یک بازه زمانی خاص اعتبار دارد و در صورت اتمام آن بازه زمانی، فرد باید برای اعزام به خدمت درخواست دهد.

معافیت کفالت سربازی

معافیت کفالت یکی دیگر از شرایط خاصی است که برای پسران جوان وجود دارد. خانواده‌های بسیار زیادی وجود دارند که پسر جوان و بزرگ خانواده، مسئولیت سرپرستی از خانواده خود را بر عهده دارد. در‌صورتی‌که پدر و مادر پیر یا ناتوان باشند، مادر بدون همسر بوده یا اینکه فرد مشمول، وظیفه سرپرستی از خواهر یا برادر خود را بر عهده داشته و سن برادر او کمتر از ۱۸ سال باشد، معافیت کفالت به آن فرد تعلق می‌گیرد. در حالت‌های خاصی از معافیت تک‌فرزند یا معافیت برای نگهداری از پدربزرگ و مادربزرگ سالخورده نیز وجود دارد که افراد مشمول خدمت سربازی، در صورت داشتن آن شرایط اختصاصی می‌توانند از این نوع معافیت استفاده کنند. معافیت کفالت با شرایط و تبصره‌های مختلفی مشخص می‌شود و به‌ همین ‌خاطر شرایط هر فرد به صورت مجزا بررسی شده و در صورت داشتن آن پیش‌نیازهای خاص، معافیت کفالت 

به آنها تعلق می‌گیرد.

دریافت معافیت پزشکی

به‌طور کلی می‌توان گفت بیماری‌های گوناگونی برای دریافت معافیت پزشکی وجود دارد که هرکدام دارای زیر‌مجموعه‌ای و البته شرایط متفاوتی هستند. به‌عنوان مثال بیماری واریکوسل دارای سه سطح خفیف، متداول و حاد است که افراد در موارد خفیف و متداول معاف از رزم و در صورت ابتلا به نوع حاد با تشخیص کمیته پزشکی معاف از خدمت می‌شوند؛ بنابراین اطلاع از دسته‌بندی و فهرست بیماری‌های معافیت پزشکی که با تأیید سازمان نظام وظیفه شامل معافیت از خدمت سرباز نمی‌شوند، از اهمیت بالایی برخوردار است. هر مشمولی که قصد دریافت معافیت پزشکی داشته باشد، باید درباره دسته‌بندی کلی و بیماری‌های معافیت پزشکی آگاهی لازم را داشته باشد. از‌جمله بیماری‌هایی که منجر به معافیت دائم از خدمت سربازی می‌شوند، می‌توان به بیماری‌های غدد ترشح داخلی، بیماری‌های مربوط به پوست و بافت‌های زیر پوست، بیماری‌های مربوط به اعصاب و روان، بیماری‌های مربوط به مغز و اعصاب و بیماری‌های ریه و قفسه سینه اشاره کرد.