شکار مرد 25 میلیون دلاری

جراح چشمی که در توهم زنده‌کردن خلافت جهانی به سر می‌برد، سرانجام کشته شد. حوالی صبح یکشنبه یک پهپاد آمریکایی، ایمن الظواهری، رهبر شبکه تروریستی القاعده را که از سال 2011 جانشین اسامه بن‌لادن شده بود، در خانه‌ای چهار‌‌طبقه در منطقه مرفه‌نشین کابل به قتل رساند. جو بایدن، رئیس‌جمهوری ایالات متحده، با گذشت دو روز از عملیات سیا، ضمن اعلام این خبر اطمینان داد این کشور اجازه نخواهد داد افغانستان تحت سلطه طالبان بار دیگر به پایگاهی برای حملات به سایر نقاط جهان تبدیل شود. از زمان حملات ۱۱ سپتامبر 2001 بسیاری او را می‌شناسند. الظواهری معمولا با عینکی بر چشم و لبخندی محو، در تصاویر در کنار اسامه بن‌لادن دیده می‌شد. ایمن الظواهری در ۱۹ ژوئن ۱۹۵۱ در قاهره، پایتخت مصر، به دنیا آمد. او در همان سنین پایین به یک شاخه‌ مذهبی افراطی از اسلام سنی پیوست که اعضای آن به دنبال سرنگونی دولت‌های مصر و دیگر کشورهای عربی و برپایی حکومت اسلامی بودند. الظواهری در جوانی جراح‌ چشم بود و به صورت مرتب به کشورهای آسیای مرکزی و خاورمیانه سفر می‌کرد. در پی ترور انور سادات، رئیس‌جمهوری وقت مصر، به دست بنیادگرایان در سال ۱۹۸۱، او به همراه صدها عضو دیگر از جهاد اسلامی مصر دستگیر شد. در جریان محاکمه دسته‌جمعی، الظواهری به‌عنوان سرکرده متهمان ظاهر و فیلمی از او منتشر شد که در دادگاه می‌گوید: «ما مسلمانانی هستیم که به دین خود معتقدیم. ما در تلاش برای ایجاد یک دولت اسلامی و جامعه اسلامی هستیم». اگرچه الظواهری از دست‌داشتن در ترور سادات تبرئه شد، اما به حمل غیرقانونی اسلحه مجرم شناخته و به مدت سه سال محکوم شد.

‌پس از آزادی از زندان، به عربستان و بلافاصله پس از آن، به پشاور در پاکستان و بعدها به افغانستان رفت؛ جایی که در دوران اشغال شوروی به‌عنوان پزشک در آن کشور مشغول به کار بود و یک شاخه از جهاد اسلامی مصر را در آنجا تأسیس کرد. در جریان همین سفرها بود که با اسامه بن‌‌لادن و سایر شبه‌نظامیان عرب که برای کمک به شکست سربازان شوروی در افغانستان گرد‌هم آمده بودند، ملاقات کرد. الظواهری پس از ظهور مجدد جهاد اسلامی مصر در سال 1993، رهبری آن را بر عهده گرفت و یکی از افراد کلیدی پشت مجموعه حملات این گروه علیه وزرای دولت مصر، از‌جمله عاطف صدقی، نخست‌وزیر بود. زمانی که بن‌لادن القاعده را تأسیس کرد، الظواهری هم همراه او حضور داشت و گروه شبه‌نظامی خود را در این سازمان جدید ادغام کرد. فعالیت‌های زیرزمینی او و گروهش، مهارت‌های رزمی‌ و تجربه کار چریکی را به القاعده تزریق کرد و به این سازمان اجازه داد تا سلول‌های متمرکزی از اعضایش را سازماندهی کند و به اهدافی در سراسر جهان حمله ببرد.

نام ایمن الظواهری در فهرست ۱۰ رهبر خطرناک جهان قرار داشت. بر اساس گزارش‌ها، الظواهری در سال ۱۹۷۴ با عزا احمد ازدواج کرد. او از این پیوند چهار دختر و یک پسر داشت. گفته می‌شود همسر، پسر و یک دختر ایمن الظواهری در یکی از حملات هوایی آمریکا در سال ۲۰۰۱ کشته شدند.‌‌ پس از سال‌ها سازماندهی بی‌سروصدای مهاجمان انتحاری، تأمین بودجه و برنامه‌ریزی برای حملات ۱۱ سپتامبر 2001، الظواهری و مقامات ارشد القاعده اطمینان داشتند این سازمان قادر است از عملیات تعقیب بین‌المللی جان به در ببرد. پس از ۱۱ سپتامبر و در حالی که اسامه بن‌لادن تحت تعقیب قرار داشت، ایمن الظواهری رهبری القاعده را در منطقه مرزی میان افغانستان و پاکستان بازسازی کرد و مدیریت شاخه‌های آن در عراق، یمن و شماری دیگر از کشورهای آسیایی را بر عهده گرفت. القاعده در 20 سال گذشته حملات بی‌امانی را علیه دشمنان دور و نزدیک خود انجام داد و به اهدافی در بالی، مومباسا، ریاض، جاکارتا، استانبول، مادرید، لندن و دیگر شهرها حمله برد. با‌این‌حال، حمله تروریستی به لندن در سال ۲۰۰۵ که منجر به کشته‌شدن ۵۲ نفر شد، یکی از آخرین حملات ویرانگر القاعده در غرب بود؛ چرا‌که از آن پس حملات ضدتروریستی موشکی و پهپادی توسط غرب، شبه‌نظامیان بسیاری را که وابسته به القاعده بودند از بین برد و بخش‌هایی از شبکه این سازمان را تخریب کرد.

شناسایی و عملیات سیا

ایمن الظواهری، رهبر القاعده که آمریکا برای سر او ۲۵ میلیون دلار جایزه تعیین کرده بود، ظاهرا با حضور طالبان در قدرت به اندازه‌ای احساس امنیت کرده که حاضر شده بود به خانه‌ای در کابل و در قلب پایتخت افغانستان نقل مکان کند. منابعی در کابل می‌گویند خانه‌ای که به آن حمله شد، در منطقه‌ای در وزیر اکبر خان و در نزدیکی خانه سراج‌الدین حقانی، وزیر امور داخله طالبان، قرار داشت. به گفته آنان، این خانه پیش از فرار اشرف غنی و سقوط نظام پیشین افغانستان، متعلق به فضل محمود فضلی، رئیس دفتر اشرف غنی، بود و پس از آن در اختیار دستیار سراج‌الدین حقانی قرار گرفت. حوالی 6 صبح یکشنبه، الظواهری طبق عادت خود به بالکن این خانه آمد. بنا بر اطلاعات سازمان اطلاعات مرکزی آمریکا، او این کار را اغلب انجام می‌داد. او در بالکن خانه‌اش ایستاده بود که یک هواپیمای بدون سرنشین آمریکایی دو موشک هلفایر را به سمتش شلیک کرد. مکان دقیق ایمن الظواهری برای‌ سال‌ها مشخص نبود، با این حال مقامات آمریکایی در اوایل سال جاری میلادی مطلع شده بودند که همسر او و سایر اعضای خانواده‌اش به‌تازگی به خانه‌ای امن در کابل نقل مکان کرده‌اند. از آن پس بود که سازمان‌های اطلاعاتی آمریکا به تعقیب نزدیک او پرداختند و ماه‌های زیادی را صرف تأیید هویت او کردند.

با این حال این مقام می‌گوید که ظواهری را چندین نوبت و آن‌ هم برای مدت طولانی در بالکن خانه مذکور دیده و شناسایی کرده‌اند. مقام‌های آمریکایی می‌گویند که این خانه را به صورت دقیق مطالعه و بررسی کردند تا بدون تهدید برای بقیه ساکنان و در شرایطی که خطر جان‌باختن غیرنظامیان را به حداقل برسانند، بتوانند او را به قتل برسانند. مقام‌های دفاعی و اطلاعاتی این طرح را در ژوئن نهایی کردند و در اول جولای با استفاده از مدل دقیق اقامتگاه در کاخ سفید به جو بایدن ارائه دادند؛ الگویی مشابه عملیاتی که علیه بن‌لادن اجرائی شد. این مقام می‌گوید که بایدن سؤالات مفصلی درمورد ساختار، مسائل آب‌و‌هوایی و خطر برای غیرنظامیان پرسید و سرانجام روز ۲۵ جولای و در‌حالی‌که بایدن همچنان به ویروس کرونا مبتلا بود، تصمیم نهایی خود را در این زمینه اتخاذ کرد.‌این اتفاق مانند جلسه توجیهی روز ۲۸ آوریل ۲۰۱۱ که در آن باراک اوباما با تشکیل جلسه‌ای با حضور معاونان، وزرا و مسئولان ارشد امنیتی در‌خصوص عملیات علیه بن‌لادن تصمیم گرفته بود، صورت گرفت. در آن زمان بایدن که معاون رئیس‌جمهوری بود نسبت به نتیجه‌بخش‌بودن این عملیات ابراز تردید کرده بود. او بعدها یادآور شد که خطرات اشتباه در آن عملیات زیاد بود؛ چرا‌که بن‌لادن به وضوح شناسایی نشده بود و ممکن بود به روابط آمریکا و پاکستان ضربه بزند.‌این در حالی است که در‌خصوص ظواهری شرایط متفاوت بود. آن‌طور که مقام‌های امنیتی و اطلاعاتی آمریکا گزارش داده‌اند، او به صورت کامل شناسایی شده بود و از سوی دیگر روابط طالبان با آمریکا شباهتی به روابط آمریکا و پاکستان ندارد. در پایان بحث روز ۲۵ جولای بایدن همان‌طور که اوباما ۱۱ سال پیش انجام داده بود، از همه شرکت‌کنندگان در این جلسه نظر پرسید. این مقام آگاه گفته است که همه حاضران اکیدا انجام این عملیات را توصیه کردند و در نهایت بایدن مجوز انجام آن ‌را صادر کرد.‌به نظر می‌رسد این موشک‌ها از نوع هلفایرهای معمولی نبوده‌اند؛ چرا‌که تصاویر منتشر‌شده از ساختمان نشان می‌دهد که تنها چند پنجره در یک طبقه منفجر شده‌اند و به بقیه ساختمان آسیب چندانی نرسیده است. این در حالی است که این‌گونه موشک‌ها با مواد منفجره قوی که دارند، می‌توانستند ساختمان را به صورت کامل ویران کنند. آن‌طور که مقام آگاه آمریکایی می‌گوید، موشک استفاده‌شده در این عملیات «جینسو پرنده» بوده که پیش‌تر برای هدف قرار‌دادن بیش از نیمی از رهبران گروه‌های جهادی از سوی آمریکا مورد استفاده قرار گرفته است. این اقدام از این نظر صورت گرفته تا نیروهای آمریکایی از به حداقل رساندن آسیب به افراد غیرنظامی اطمینان حاصل کنند. مقام آگاه آمریکایی بدون ارائه جزئیات تأکید کرده که در این عملیات تنها الظواهری کشته شده و به دیگر اعضای خانواده او در آن ساختمان آسیبی وارد نشده است.‌مقامات رسمی آمریکا می‌گویند بدون‌شک طالبان از حضور الظواهری در خاک افغانستان خبر داشته‌اند. به گفته یک مقام ارشد اطلاعاتی ایالات متحده، خانه‌ای که الظواهری با خانواده‌اش در آن زندگی می‌کرد، متعلق به یکی از دستیاران ارشد سراج‌الدین حقانی، رهبر ارشد طالبان، بود. هم‌زمان باید این نکته را به یاد داشت که این دولت طالبان بود که رهبران القاعده را در اواسط دهه 90 میلادی پذیرفت و به آنها اجازه داد حملات ۱۱ سپتامبر را در آنجا طراحی کنند. با این حال ممکن است یکی از اعضای طالبان، اطلاعات مربوط به حضور الظواهری و خانواده‌اش را به ایالات متحده فروخته باشد.

سرنوشت القاعده و گزینه جانشینی

سرنوشت القاعده به این بستگی خواهد داشت که چه کسی جایگزین الظواهری شود. پس از چندین دهه حملات مستمر ایالات متحده و کشورهای غربی، افراد بسیاری باقی نمانده‌اند که واجد شرایط رهبری این سازمان باشند. کارشناسان گروه‌های افراطی می‌گویند در میان این افراد، «سیف العدل» مصری از نامزدهای مهم برای جانشینی به شمار می‌رود. مقامات غربی می‌گویند با توجه به تجربه و جایگاه قابل احترام العدل درون سازمان القاعده، او پتانسیل بالایی برای جانشینی الظواهری دارد. با‌این‌حال، القاعده به‌طور کلی با یک بحران جانشینی و آینده‌ای متزلزل روبه‌رو است؛ چرا‌که در فضای پس از ۱۱ سپتامبر، گروه‌‌های رقیب افراطی دیگری به وجود آمدند که در افغانستان حضوری فعال دارند. «چارلز لیستر»، کارشناس در زمینه شبکه‌های افراطی، می‌گوید امروزه ماهیت درگیری‌ها در سراسر خاورمیانه، آفریقا و جنوب آسیا بیشتر به نفع سازمان‌های جهادی متمرکز محلی است تا سازمان‌های متمرکز در سطح جهانی نظیر القاعده. سیف العدل که ظاهرا جدی‌ترین گزینه جانشینی الظواهری محسوب می‌شود، با نام اصلی «محمد صلاح‌الدین زیدان»، سرهنگ پیاده‌نظام سابق نیروی زمینی ارتش مصر و استاد سابق تخریب و مواد منفجره دانشکده افسری قاهره و یکی از اعضای بلندپایه القاعده است. او از سوی ایالات متحده متهم به دست‌داشتن در بمب‌گذاری ۱۹۹۸ سفارت ایالات متحده است. از او به‌عنوان مهم‌ترین و اولین گزینه برای جانشینی ایمن الظواهری برای رهبری القاعده یاد می‌شود. بر اساس کیفرخواست، سیف العدل یکی از اعضای شورای القاعده و یکی از اعضای کمیته نظامی آن است. او به اعضای القاعده و جهاد اسلامی مصر در افغانستان، پاکستان، سودان و قبایل سومالیایی ضد سازمان ملل، آموزش نظامی و اطلاعاتی ارائه کرده ‌است.

طالبان تحت فشار

آنتونی بلینکن، وزیر خارجه ایالات متحده آمریکا، ساعاتی پس از سخنرانی جو بایدن که در آن مرگ ایمن‌ الظواهری در پی حمله هوایی نیروهای آمریکایی در کابل را تأیید کرد، با انتشار بیانیه‌ای گفت طالبان با پناه‌دادن به رهبر القاعده در کابل، به مردم افغانستان و جامعه جهانی خیانت کرده‌اند. بلینکن گفت: «طالبان با میزبانی‌کردن و پناه‌دادن به رهبر القاعده در کابل، توافق دوحه را کاملا نقض کرده‌اند. آنان به جهانیان اطمینان داده بودند که اجازه نمی‌دهند تروریست‌ها از خاک افغانستان برای تهدید امنیت کشورهای دیگر استفاده کنند». وزیر خارجه ایالات متحده تصریح کرد کشورش به حمایت از مردم افغانستان و دفاع و تقویت ارزش‌های حقوق بشر در این کشور ادامه می‌دهد. بلینکن گفت: «پس از مرگ الظواهری، جهان جای امن‌تری است و ایالات متحده به اقدام‌ قاطعانه علیه کسانی که کشور، مردم، یا متحدان و شرکای ما را تهدید می‌کنند، ادامه خواهد داد».

وزیر خارجه آمریکا با اشاره به خروج آمریکا از افغانستان گفت: «بایدن همان‌طور که در آغار روند خروج به مردم آمریکا قول داد که در حفاظت از منابع آمریکا تردید نخواهد کرد، با کشتن الظواهری در کابل این تعهد را ثابت کرد. ما با عملیاتی که عدالت را در مورد ایمن‌ الظواهری اجرا کرد، به این تعهد عمل کردیم و در مواجهه با هرگونه تهدید در آینده نیز به این کار ادامه خواهیم داد».

ذبیح‌الله مجاهد، سخنگوی طالبان، دو‌شنبه‌شب‌ با انتشار اطلاعیه‌ای اعلام کرد نیروهای آمریکایی صبح یکشنبه به خانه‌ای در ناحیه شیرپور کابل حمله کردند. مجاهد این حمله را محکوم کرد و گفت آمریکا توافق دوحه را نقض کرده است. طالبان پس از سخنرانی جو بایدن و تأیید مرگ الظواهری در کابل، هیچ واکنشی نشان نداده‌اند.‌لیندسی گراهام، سناتور آمریکایی، در توییتر نوشت: «الظواهری ممکن است در افغانستان کشته شده باشد، اما القاعده از بین نرفته است. برخلاف آنچه رئیس‌جمهوری بایدن می‌گوید، توانایی ما برای مبارزه با تهدیدهای تروریستی فزاینده در افغانستان در حاشیه است. اردوگاه‌های آموزشی القاعده در افغانستان مانند قبل از ۱۱ سپتامبر در حال ظهورند». این سناتور آمریکایی هشدار داد که خروج فاجعه‌بار دولت بایدن از افغانستان، باعث شد این کشور به پناهگاه امن تروریسم تبدیل شود و اتحاد طالبان و القاعده را تقویت کرد. او تأکید کرد حمله هوایی نیروهای آمریکایی به محل زندگی الظواهری در کابل نمی‌تواند تمام خطری که آمریکا را از سمت افغانستان تهدید می‌کند، دفع کند.