مأموریت غیرممکن در تاشکند

کنفرانس بین‌المللی تاشکند برای افغانستان با شرکت نمایندگان حدود ۲۰ کشور از جمله آمریکا، اروپا و روسیه، چین، ایران، پاکستان و هند به کار خود پایان داد و به نظر می‌رسد طالبان در جریان این کنفرانس دوروزه نتوانستند به اصلی‌ترین خواسته‌های خود که کسب مشروعیت سیاسی و به‌چنگ‌آوردن ذخایر ارزی افغانستان است، دست پیدا کنند. امیرخان متقی، وزیر خارجه حکومت طالبان و نماینده حکومت روسیه، بر آزادسازی ذخایر ارزی مسدودشده افغانستان در آمریکا تأکید کردند، اما با این خواسته موافقت نشد. بااین‌حال واشنگتن پیشنهاد آزادسازی چند میلیارد دلار از ذخایر مسدودشده افغانستان در آمریکا را به یک صندوق امانی در کشور ثالث داده است تا در مقابله با بحران اقتصادی افغانستان به مصرف برسد.  یک منبع دولتی طالبان که نخواسته است نامش فاش شود، به رویترز گفته طالبان اصل گذاشتن این ذخایر ارزی در یک صندوق امانی را رد نکرده، اما با پیشنهاد ایالات متحده برای کنترل طرف سوم بر این صندوق مخالف است.  در همین حال، برایان نلسون، معاون وزیر خزانه‌داری آمریکا در امور تروریسم و اطلاعات مالی نیز به توماس وست و رینا امیری نمایندگان ویژه آمریکا که برای افغانستان به تاشکند رفته‌اند، خواهد پیوست تا با هیئت طالبان گفت‌وگو کند. یک منبع آمریکایی نیز به رویترز گفته است ایالات متحده در حال مذاکره با سوئیس و سایر طرف‌ها درباره ایجاد مکانیسمی از جمله یک صندوق امانی است که پرداخت‌های آن با کمک یک هیئت بین‌المللی تعیین ‌شود. بااین‌حال به گفته این منابع، اختلافات قابل توجهی بین طرفین باقی مانده است، از جمله امتناع طالبان از شرط آمریکا برای برکناری و یا جابه‌جایی برخی از مقام‌های ارشد در بانک مرکزی افغانستان که یکی از آنها در فهرست تحریم‌های آمریکا قرار دارد.  به گفته ناظران، پیشنهاد کنارگذاشتن برخی از مقام‌های ارشد طالبان از بانک مرکزی، اقدامی در راستای بازگرداندن اعتماد به این نهاد است که براساس آن آمریکا می‌خواهد مطمئن شود که ذخایر ارزی در اختیار طالبان، برای مصارف خاص مورد توافق با آمریکا مصرف می‌شود. پس از بازگشت طالبان به قدرت در ۱۵ آگوست سال گذشته، آمریکا بیش از هفت میلیارد دلار ذخایر ارزی افغانستان در بانک‌های آمریکایی را مسدود کرد و در ۱۱ فوریه نیز جو بایدن، رئیس‌جمهور آمریکا، فرمان اجرائی را امضا کرد که هفت میلیارد دلار از دارایی‌های مسدودشده افغانستان در آمریکا برای کمک‌های بشردوستانه و ایجاد یک صندوق امانت برای جبران خسارت قربانیان ۱۱ سپتامبر اختصاص یابد. دولت طالبان امیدوار بود که این پول در نهایت در اختیار بانک مرکزی تحت کنترل آنها قرار بگیرد.

دست رد اتحادیه اروپا به طالبان

در همین حال، توماس نیکلسون، نماینده ویژه اتحادیه اروپا برای افغانستان در این نشست درباره ایجاد حکومت فراگیر و «وضعیت وخیم حقوق بشری» در افغانستان صحبت کرده و از طالبان خواسته است استقلال و ظرفیت بانک مرکزی این کشور را تضمین کند. نیکلسون افزوده که برای پرداختن به چالش‌های اقتصادی افغانستان، لازم است طالبان، شفافیت بودجه، اطمینان از وضوح قانونی و حاکمیت قانون را نشان دهد و با اقدامات اساسی، استقلال و ظرفیت فنی بانک مرکزی را تضمین کند. توماس نیکلسون همچنین اعلام کرد اتحادیه اروپا طالبان را به‌عنوان «حکومت افغانستان» به رسمیت نمی‌شناسد.  پس از آنکه محمد جلال، یکی از چهره‌های رسانه‌ای و از سخنگویان غیررسمی طالبان، در توییتر نوشت که در نشست تاشکند، تمامی کشورها از جمله ایالات متحده آمریکا اصطلاح «حکومت افغانستان» را به کار بردند و رژیم فعلی افغانستان «یک حقیقت است که هیچ‌کسی نمی‌تواند آن را نادیده بگیرد»، توماس نیکلسون در پاسخ نوشت که این گفته‌ها بی‌اساس هستند و اتحادیه اروپا در نشست تاشکند کاملا روشن و صریح اعلام کرد که افغانستان در حال حاضر هیچ دولت رسمی‌ای ندارد. این مقام بلندپایه اتحادیه اروپا خطاب به این عضو گروه طالبان نوشت که اتحادیه اروپا و تمامی کشورهای شرکت‌کننده در نشست تاشکند، رژیم طالبان را نه «دولت خودخوانده و نه دولت» خطاب کردند. محمد جلال، از افراد نزدیک به خانواده حقانی، در توییتر ادعا کرده بود که نخستین اقدام برای به‌رسمیت‌شناختن طالبان آغاز شده است.

امرالله صالح، معاون اول اشرف غنی، رئیس‌جمهوری پیشین افغانستان نیز نتیجه حضور طالبان در نشست تاشکند را ناکام توصیف کرد و نوشت در این نشست، طالبان با روایت‌های دروغین‌ خود نتوانستند کسی را به اینکه آنان را به‌عنوان «حکومت» بپذیرد، ترغیب کنند. او تأکید کرد که طالبان سرافکنده شدند و شکست خوردند. امرالله صالح، طالبان را «جنایت‌پیشه» خطاب کرد و گفت توماس نیکلسون به سخنگوی طالبان نوشته است: «دروغ نگویید و مهارت گوش‌کردن را یاد بگیرید». وزارت خارجه ازبکستان که میزبان این نشست بود نیز تأکید کرد دعوت از طالبان و میزبانی از آنان به معنای به‌رسمیت‌شناختن این گروه نیست. به نوشته ایندیپندنت، شوکت میرضیایف، رئیس‌جمهوری ازبکستان نیز در بیانیه‌ای در جریان نشست بین‌المللی تاشکند از طالبان خواست تماس و ارتباط خود را با همه سازمان‌های تروریستی قطع کنند. رئیس‌جمهور ازبکستان گفت: «ما از حکومت کنونی افغانستان می‌خواهیم اراده قوی نشان دهد و برای جلوگیری و مقابله با تروریسم در همه اشکال و مظاهر آن، تدابیری قاطع اتخاذ کرده و روابط خود را با همه سازمان‌های تروریستی بین‌المللی قطع کند». میرضیایف از طالبان خواست برای تشکیل یک حکومت فراگیر، احترام به حقوق زنان، بازگشایی مدارس دخترانه و برقراری صلح بلندمدت در افغانستان گام‌هایی عملی بردارند. با‌این‌حال، میرضیایف از دولت‌ها و سازمان‌های جهان خواست به اقتصاد ازهم‌پاشیده افغانستان کمک کنند و نگذارند در آن کشور فاجعه انسانی رخ دهد. میرضیایف تصریح کرد: «جهان نباید اشتباهات دهه ۱۹۹۰ در مورد افغانستان را تکرار کند»؛ اشاره او به بی‌توجهی جهان به افغانستان در دهه ۱۹۹۰ است که به جنگ داخلی ویرانگر در آن کشور منجر شد. در همین حال، توماس وست، فرستاده ویژه آمریکا در امور افغانستان، در رشته توییتی نوشت: شرکت‌کنندگان در این نشست تلاش‌های طالبان را برای سرکوب داعش خراسان پس از حملات متعدد این گروه به همسایه‌های افغانستان تأیید می‌کنند، اما همچنان از حضور تروریست‌های خارجی از‌جمله القاعده، تحریک طالبان پاکستان و دیگر تروریست‌ها در خاک افغانستان نگران‌ هستند. وست اضافه کرد تقریبا تمام شرکت‌کنندگان از طالبان خواستند مدارس دخترانه را بگشایند و به این ممنوعیت فاقد توجیه و غیرقابل‌دفاع پایان دهند. او همچنین افزود که ایالات متحده به حمایت از بخش‌های آموزش، بهداشت، معیشت و کشاورزی در افغانستان ادامه می‌دهد. مولوی امیر‌‌خان متقی در مصاحبه‌هایی که در حاشیه این نشست داشت و همچنین در سخنرانی‌ خود، ادعا کرد طالبان بر تمام قلمرو افغانستان حاکم‌اند و دولت‌های جهان درباره تعامل با طالبان باید با دقت بیشتری عمل کنند.

رینا امیری، نماینده ویژه وزارت خارجه آمریکا در امور زنان و حقوق بشر افغانستان نیز پس از این کنفرانس گفت در نشست تاشکند هیچ‌کس از به‌رسمیت‌شناختن طالبان حمایت نکرد. او نوشت در نشست تاشکند، به همراه فرستاده ویژه ایالات متحده آمریکا برای افغانستان، بر تأمین صلح و ثبات اقتصادی تأکید کرد، اما ثبات اقتصادی و صلح بدون حمایت از حقوق زنان و پایان‌دادن به آزار و اذیت‌های قومی و مذهبی در افغانستان امکان‌پذیر نیست. رینا امیری گفت سیاست‌های افراطی طالبان از‌جمله ممنوعیت تحصیل دختران، فرهنگ افغان‌ها نیست. او از همبستگی مردم افغانستان برای مطالبه آزادی، حق تحصیل و حق کار اظهار خشنودی کرد و گفت تمام مردم افغانستان می‌خواهند دختران و پسرانشان برای آینده بهتر، تحصیل و کار کنند. نماینده ویژه وزارت خارجه آمریکا در امور زنان و حقوق بشر افغانستان گفت با طالبان درباره حق تحصیل و کار دختران و پسران گفت‌وگو کرده است. این مقام آمریکایی تأکید کرد شرکت‌کنندگان در نشست تاشکند خواهان یک روند سیاسی فراگیر شدند، اما هیچ‌کس از به‌رسمیت‌شناختن طالبان حمایت نکرد. طالبان که توانستند در پانزدهم آگوست ۲۰۲۱ بر افغانستان مسلط شوند، در تلاش‌اند تا جامعه جهانی آنان را به رسمیت بشناسند. این گروه به نقض حقوق بشر به‌ویژه حقوق زنان و کودکان، بازداشت، شکنجه و قتل نظامیان و غیرنظامیان پیشین و حمایت از گروه‌های تروریستی متهم‌اند و تلاش‌هایشان برای پذیرش رسمی در جهان تاکنون ناکام مانده است. حکومت نخست طالبان در سال‌های 1996 تا 2001 نیز نتوانست موافقت جامعه جهانی را برای به‌ رسمیت‌ شناخته‌شدن به دست آورد.

القاعده،  مشاور طالبان

تقریبا هم‌زمان با این نشست تیم نظارتی کمیته تحریم‌های سازمان ملل متحد در جدید‌ترین گزارش خود از ارتباط نزدیک میان القاعده و طالبان خبر داد و نوشت که رهبران القاعده برای طالبان نقش مشاور را دارند. براساس این گزارش، القاعده قصد ندارد در آینده نزدیک از مبدأ افغانستان چالشی برای جهان ایجاد کند؛ زیرا رهبر القاعده به طالبان قول داده است اوضاع را برای آنان دشوار نکند. القاعده بیشتر در جنوب و شرق افغانستان فعال است؛ اما می‌کوشد در استان‌های غربی مانند هرات و فراه نیز جایگاه خود را احیا کند. القاعده همچنین علاقه‌مند است شماری از جنگجویانش را در شمال افغانستان بسیج کند و در آنجا هم برای فعالیت‌های خود پایگاهی داشته باشد. این گزارش، داعش را یک تهدید کوتاه‌مدت اما القاعده را تهدیدی می‌داند که در درازمدت مطرح است. ناظران کمیته تحریم‌های سازمان ملل متحد در سال ۲۰۲۰ نیز گزارش داده بودند که طالبان مذاکرات خود با آمریکایی‌ها را به صورت مرتب، به سران القاعده گزارش و به آنان اطمینان می‌دهند که نتایج این مذاکرات بر روابط و همکاری آنان هیچ تأثیری نخواهد گذاشت. هرچند تهیه‌کنندگان این گزارش معتقدند داعش تهدیدی کوتاه‌مدت است، یافته‌های آنان نشان می‌دهد که داعش خراسان حضورش در شمال و شرق افغانستان را گسترش داده است. بر‌اساس این گزارش، فعالیت‌‎های منطقه‌ای داعش را شیخ تمیم الکردی رهبری می‌کند. داعش افغانستان را یک نقطه مهم برای توسعه پروژه خلافت می‌بیند و ازاین‌رو، با پرداخت حقوق‌ ماهانه هنگفت، سربازگیری از میان اعضای شبکه‌های تروریستی فعال در افغانستان را افزایش داده است.

در این گزارش آمده است که داعش خراسان در تلاش است تا برای حملات تروریستی به چند پهپاد دست یابد. القاعده نیز به تجهیزات مهمی که از نیروهای خارجی در افغانستان جا مانده‌ است، چشم دارد و مشخصا دنبال دستیابی به محدود‌کننده‌های فرکانس، تجهیزات دید در شب، تصویرگرهای حرارتی و پهپادهایی با قابلیت حمل مواد منفجره است. این گزارش دریافت که دست‌کم ۵۰ عضو حرکت اسلامی ترکستان شرقی که از تروریست‌های اویغور تشکیل شده است، به داعش خراسان ملحق شده‌اند. حرکت اسلامی ترکستان شرقی بیشتر در استان‌های بدخشان و بغلان در شمال افغانستان فعالیت می‌کند و در ۲۰ سال گذشته و در جنگ علیه دولت‌های پیشین افغانستان و نیروهای ناتو، متحد طالبان بود. تحریک طالبان پاکستان و جماعت انصارالله تاجیکستان هم از حرکت اسلامی ترکستان شرقی حمایت می‌کنند تا در اجرای حملات تروریستی به توانایی‌ها و قابلیت‌های بیشتری دست یابند. یکی از اهداف جنگجویان حرکت اسلامی ترکستان شرقی ضربه‌زدن به منافع چین در افغانستان است.

براساس این گزارش، حرکت اسلامی ترکستان شرقی در استان بغلان در شمال افغانستان، یک قرارگاه نظامی ایجاد کرده و رهبر این سازمان که عبدالحق ترکستانی نام دارد، هم در بغلان است. عبدالحق ترکستانی عضو شورای مرکزی القاعده است و از سوی وزارت خزانه‌داری آمریکا به‌عنوان تروریست بین‌المللی تحریم شده است. حرکت اسلامی ترکستان شرقی در عید فطر ویدئویی پخش کرد که نشان می‌داد ترکستانی در میان اعضای این سازمان در شمال افغانستان حضور دارد. ابوسلام معاون حرکت اسلامی ترکستان شرقی و حاجی فرقان هم مسئول نظامی این سازمان تروریستی است. تحریک طالبان پاکستانی حدود سه تا چهار هزار جنگجوی مسلح دارد که بیشتر در شرق افغانستان مستقرند. این گروه از متحدان نزدیک شبکه حقانی است و در ۲۰ سال گذشته، از سران شبکه حقانی در وزیرستان پاکستان و ایالت بلوچستان میزبانی کرده است. رهبر تحریک طالبان پاکستان مفتی نور ولی محسود است. نور ولی محسود اواخر سال ۲۰۲۱ در یک سخنرانی در میان اعضای این گروه، گفت که تحریک طالبان پاکستان و طالبان افغانستان یک گروه‌اند و تفاوتی با هم ندارند. او با استقبال از سلطه طالبان بر افغانستان گفت که جهادی‌ها پس از استقرار امارت در کابل، باید برای برقراری نظام اسلامی در پاکستان بسیج شوند. در همین حال مجله «لانگ وار» که فعالیت سازمان‌های تروریستی و جهادی را دنبال می‌کند، در گزارشی نوشت که سیف‌العادل، از سران القاعده، احتمالا اکنون در افغانستان است. در یک سال سلطه طالبان بر افغانستان، این دومین گزارش ناظران سازمان ملل متحد است که نشان می‌دهد ریشه‌های ارتباطی طالبان با القاعده و دیگر سازمان‌های تروریستی فعال در منطقه همچنان متصل و برقرار است. گزارش قبلی ناظران سازمان ملل متحد که اوایل ژوئن منتشر شد، نیز روابط نزدیک میان القاعده و طالبان را تأیید کرده بود. براساس دریافت‌های ناظران سازمان ملل متحد، بازگشت طالبان به قدرت در افغانستان برای سازمان‌های تروریستی خارجی یک موهبت بود و اکنون این سازمان‎ها بدون هراس از حملات هوایی ناتو، در آرامش و اطمینان کامل، به تأسیس قرارگاه‌های نظامی، احیای تشکیلات نظامی و گسترش فعالیت‌های‌شان می‌پردازند.