عیاری باز‌هم پشت نشان توقف

شرق: وضعیت پخش سریال «87 متر» بی‌شباهت به سایر کارهای کیانوش عیاری نیست. آثاری که بسیاری از آنها به سختی تولید و در راه اکران و نمایش با موانع و سوءتفاهم یا بدبیاری‌هایی روبه‌رو شدند. کارنامه کیانوش عیاری پر است از مثال‌های این‌چنینی که می‌توان ردپای آنها را در آخرین ساخته تلویزیونی‌اش هم دید. تعداد آثاری که عیاری برای تلویزیون ساخته، از اندازه انگشتان یک دست بیشتر نیست، درست مثل مسیرش در سینما که اساسا کیفیت بر کمیت پیشی گرفته. «خانه به خانه»، «هزاران چشم» و «روزگار قریب» تنها آثاری از اوست که از آنتن تلویزیون پخش شد و قطعا عنوان آخر برای عامه مردم آشناتر است. تعداد دفعات بازپخش «روزگار قریب» از شماره خارج شده، سریالی که عیاری بارها در گفته‌هایش به شتاب‌زدگی در ساخت آن اشاره و تأکید کرده که بدون در دست داشتن فیلم‌نامه، اقدام به ساخت این سریال کرده و اگر فیلم‌نامه‌ای داشت و از منابع مالی بهتری هم برخوردار می‌شد، درنهایت «روزگار قریب» مجموعه موفق‌تری می‌شد.

«87 متر» سریالی که فیلم‌نامه آن سال 87 تصویب شد و گروه تولید از فروردین 96 رسما پیش‌تولید ساخت آن را آغاز کرد و نهایتا 15 مرداد تصویربرداری آغاز شد و در سال 1400پروژه پرچالش کیانوش عیاری با تمام حواشی و تعطیلی گاه‌و‌بی‌گاه و مشکلات بودجه‌ای به اتمام رسید. سریال «۸۷ متر» که در اصل عنوان «88 متر» داشت، درامی اجتماعی است که داستان آن درباره دو خانواده به نام پوردورانی و خلیلی است. علیرضا پوردورانی به همراه همسر، دو دختر و پسرش ‌خانه‌ای را از یک فروشنده به نام فرج ناصری خریداری می‌کنند؛ اما روز اسباب‌کشی متوجه می‌شوند خانه به فرد دیگری به نام رجب خلیلی فروخته شده است. رجب به همراه پسر، همسر و دو دخترش صبح زودتر از پوردورانی‌ها به خانه رسیده‌اند و وسایلشان را در خانه گذاشته‌اند؛ اما با رسیدن خانواده پوردورانی، ماجرای کلاهبرداری مشخص می‌شود. قصه‌ای که زمان ساخت بیش از ۳۰ لوکیشن در تهران داشت و همین گستردگی کار یکی از دلیل طولانی‌شدن زمان فیلم‌برداری شد. علی دهکردی، ابوالفضل پورعرب، مهران رجبی، فریبا کامران، نازنین فراهانی، هدی زین‌العابدین، دیبا زاهدی، الهه خادمی، ملیکا نصیری، نیما نوری‌زاده، سحر عبداللهی و محمد بحرانی از بازیگران سریال «۸۷ متر» هستند؛ مجموعه‌ای که دست‌کم در یکسال گذشته زمان‌های متفاوتی برای پخش آن از شبکه یک سیما اعلام شد و اما همچنان خبری از پخش نیست. بدون شک در این شرایط گمان‌ها درباره چرایی طولانی‌شدن زمان پخش مطرح می‌شود که بی‌تردید ممیزی اصلی‌ترین آن است. درست چند ماه پیش، اولین زمزمه‌های اعمال ممیزی در سریال تازه عیاری به گوش رسید. وقتی که کیانوش عیاری درباره ممیزی هر گونه تصویر «گربه» در این سریال از سوی مسئولان تلویزیون صحبت کرد و روابط عمومی شبکه یک در پاسخ به گفته‌های او در جوابیه‌ای اعلام کرد که برخلاف ادعای آقای عیاری، سابقه پخش سریال‌های مختلف از تلویزیون حاکی از آن است که نشان‌دادن عادی برخی حیوانات مانند گربه و پرندگان در آثار نمایشی محل اشکال و حذف نیست بلکه نمایش تصاویر مکرر، غیرضروری و نابجا در صحنه‌هایی از سریال برای نشان‌دادن رفت‌و‌آمد حیوانات در محیط خانه از سوی بازبین تذکر داده شده است و برخی تصاویر مانند غذادادن به گربه در سریال از سوی بازبین ایراد گرفته نشده و صرفا تصاویر مکرر، محل اشکال بوده است.

اینکه سریال کیانوش عیاری با مشکلاتی از این دست روبه‌رو باشد، دور از ذهن نیست. اما در این میان گزاره‌های دیگری برای طولانی‌شدن زمان تولید و پخش سریال عنوان می‌شود. در «87 متر»، عیاری علاوه بر کارگردانی، تهیه‌کنندگی آن را هم عهده‌دار شد و در این میان مشکلات بودجه‌ای و مدیریت‌کردن آن در زمان تولید، یکی از دلایل روند کند تصویربرداری عنوان می‌شود و این مشکل به بعد از زمان تولید هم رسید و طبیعی است که کارهای پس از تولید سریال هم با ریتم آهسته‌تری انجام شده است. از سویی دیگر تغییرات و نگرش‌های متنوع مدیریتی سازمان صداوسیما از دیگر دلایلی است که در به‌تعویق‌افتادن زمان پخش این سریال عنوان می‌شود؛ اما همین گزینه آخر، سرنوشت بسیاری از سریال‌های سالیان تلویزیون را تغییر داده است که گاه در برهه‌ای زمینه‌ساز اتفاقات مؤثر و بهتری شده و در برخی شرایط دقیقا برعکس عمل کرده است.

زمان حضور محمد هاشمی و علی لاریجانی در مقام ریاست سازمان صداوسیما، مدیریت سریال با مدیران فیلم و سریال بود که با مدیر شبکه هماهنگ می‌شدند و هرچند دهه‌های 60 و 70 تعداد آثار نمایشی کم بود‌ اما متولی مشخص بود و این باعث نظم و شفافیت آثار نمایشی می‌شد. اواخر دوران ریاست علی لاریجانی و با توجه به افزایش شبکه‌ها، اداره طرح و برنامه در معاونت سیما با هدف بررسی فیلم‌نامه تمام آثار نمایشی شکل گرفت. مهم‌ترین وظیفه این اداره کل جلوگیری از شباهت میان آثار شبکه‌ها بود. این فرایند در دوره ریاست عزت‌الله ضرغامی شکل و شمایل دیگری به خود گرفت. در پنج سال نخست ریاست او در سازمان صداوسیما، با افزایش تولید سریال (شبانه‌شدن سریال‌ها) و تولید انبوه تله‌فیلم تصویب نهایی فیلم‌نامه به طرح و برنامه سیما واگذار شد. اینجا دیگر صرفا بحث عدم شباهت موضوهات نبود، محتوا و کیفیت در شورایی از کارشناسان بررسی می‌شد و آنها مجوز تولید را صادر می‌کردند؛ اما مدیر شبکه مجوزی داشت که می‌توانست فیلم‌نامه ردشده را هم با تشخیص خود بسازد. بسیاری از کارهای خوب سازمان محصول جسارت مدیران شبکه‌ها بوده که احساس کرده‌اند موارد اصلاحی را می‌توانند در مسیر درست کنند. با رفتن مرتضی میرباقری و آمدن علی دارابی، دیگر مدیران شبکه چنین مجوزی نداشتند. همه طرح‌ها و فیلم‌نامه‌ها باید در شورای فیلم‌نامه سیما مجوز می‌گرفتند. دیگر شبکه‌های مختلف سیما دستشان در تأیید نهایی ساخت سریال باز نبود. نتیجه آن شد که بعد از سه سال تولید آثار نمایشی از هزارو 500 ساعت به 400 ساعت رسید. در دوران ریاست محمد سرافراز فرایند جداشدن فیلم و سریال از گروه فیلم و سریال‌ها و شبکه تشدید شد. فیلم و سریال شبکه‌ها اگرچه از نظر فیزیکی در شبکه‌ها حضور داشتند اما از نظر اداری و مدیریتی از شبکه‌ها منفک شدند و زیر نظر سیمافیلم قرار گرفتند. در حقیقت سیمافیلم متولی نمایشی سیما شد و شبکه‌ها تنها پخش‌کننده شدند. بعد از چند ماه با تأسیس مرکز گسترش فیلم‌نامه‌نویسی در حوزه ریاست سازمان، تصویب فیلم‌نامه از معاونت سیما گرفته شد و عملا سیمافیلم به‌ بازوی اجرائی مرگز گسترش فیلم‌نامه تقلیل یافت. بعد از گذشت یک‌سال و‌نیم از این مکانیسم تولید نمایشی عملا متوقف شد. تولیدات به کمتر از انگشتان دست‌ها رسید. سریال‌های بیمار استاندارد، نجوا و راه‌و‌بی‌راه سه سریالی است که در این مدت مرکز گسترش فیلم‌نامه‌نویسی تولید کرد. با رفتن سرافراز و آمدن علی‌عسگری و معاونت مجدد میرباقری، دوباره تصمیم بر آن شد که قدرت به شبکه‌ها برگردد. هر شبکه اگر فیلم‌نامه‌ای را در شورایش مصوب می‌کرد، با مجوز رئیس شبکه به برآورد می‌رفت. فقط برآورد در سیمافیلم متمرکز بود تا قیمت‌ها یکسان‌سازی شود. این مسئله باعث شد مجدد چرخ سریال‌سازی به گردش دربیاید. در دو سال حدود 200 سریال ساخته شد و در مراحل تولید قرار گرفت و مجدد باکس‌های نمایشی شبکه‌ها احیا شد و مخاطب روند افزایشی پیدا کرد. در این زمان است که فیلم‌نامه‌ای که عیاری پس از روزگار قریب در سال 87 مصوب کرد، در سال 95 برآورد و در ابتدای 96 به تولید رسید. پس از دو سال مجدد علی‌عسگری تصمیم گرفت باید شورایی متمرکز تمام فیلم‌نامه ‌ها را بررسی کند؛ شورایی که خود منصوب کند. مسئولیت شبکه‌ها و سیما‌فیلم محدود شود. این دوران مجدد تولید سریال‌های سیما کمتر شد.

این مسئله در کنار زمزمزمه‌های تغییر مدیر شبکه یک در یک‌سال‌و‌نیم گذشته و تغییر مدیر شبکه در ماه گذشته به‌نوعی بلاتکلیفی را در سرنوشت این سریال رقم زده است. آیا شایعاتی که می‌گویند این سریال در مدیریت جدید غیر‌قابل‌پخش اعلام شده و آرشیو می‌شود، صحت دارد؟ یا تنها اشکال طولانی‌شدن فرایند پس از تولید سریال است که از قضا تهیه‌کننده کار هم خودش است؟

بررسی فراز‌و‌فرود ساخت مجموعه‌های نمایشی در سازمان صدا‌وسیما در دوره‌های مختلف که گاه به رونق تولید سریال و گاه به کاهش محسوس آن منجر شده، نشان می‌دهد که در این میان نمی‌توان تغییرات مدیریتی سازمان صداوسیما را در دوران ساخت و نمایش مجموعه‌های تلویزیونی نادیده گرفت. در سال‌های گذشته سریال‌هایی با مضامین بسیار ساخته شده که برخی از آنها در‌نهایت با جرح و تعدیل‌هایی روی آنتن سیما رفته است و برخی دیگر همچنان در بلاتکلیفی پخش به سر می‌برند که مهم‌ترین آن سرزمین کهن است. با توجه به اینکه در سال‌های گذشته از اهمیت پرداختن به کیفیت ساخت مجموعه‌های نمایشی صحبت شده، به نظر می‌رسد در این زمان بیش از هر‌چیز، کیفیت این آثار می‌تواند نقش قابل‌توجهی در رویکرد مخاطب و دنبال‌کردن سریال‌های صداوسیما توسط او ایفا کند. این روزها رونق‌گرفتن پخش فیلم در پلتفرم‌های مختلف، باعث شده سطح توقع مخاطب از آثار نمایشی تلویزیون بیشتر شود. با این تفاوت که چند‌سالی است مخاطب پیگیر سریال‌ها، با پرداخت هزینه‌ای سریال مورد نظرش را انتخاب می‌کند. در این میان قطعا رویکرد رسانه ملی در پرداختن به موضوعات مختلف و تولید مجموعه‌های متنوع نکته‌ای قابل‌اعتناست.

به نظر می‌رسد «87 متر» هم در آینده‌ای نزدیک روی آنتن شبکه یک سیما خواهد رفت‌ اما هنوز هم تاریخ دقیقی از سمت تلویزیون درباره زمان پخش آن مشخص نشده است؛ سریالی که به گفته کارگردانش «باید زمان بگذرد. بتوانم مثل یک تماشاگر عادی فیلم را ببینم، آن موقع می‌توانم درباره کم‌و‌کیف آن صحبت کنم».

چندین سال پس از ساخت سریال‌های «هزاران چشم» و «روزگار قریب»، کیانوش عیاری با تمام فراز‌ونشیب‌ها و اتفاقاتی که بر سر اکران دو فیلم «خانه پدری» و «کاناپه» آمد، به دعوت رسانه ملی پاسخ مثبت داد و «87 متر» را ساخت؛ سریالی که تا پیش از پخش آن نمی‌توان تحلیل دقیقی درباره کیفیتش داشت و همه‌چیز را باید به بعد از پخش سریال موکول کرد.