پرواز با بال زخمی

شرق: «هواپیما ناگهان دچار تکان‌های شدید شد و ماسک‌های بالای سر مسافران به پایین پرتاب شد. مسافران جیغ می‌زدند و زنی با صدای بلند گریه می‌کرد، بعضی مسافران با ترس همدیگر را در آغوش کشیده بودند و دعا می‌خواندند و فشار خون مسافر مرد میانسالی بالا رفته بود و میهمان‌داران برایش قرص زیر زبانی آوردند... . میهمان‌داران توضیح دادند که سیستم تهویه هواپیما دچار نقص فنی شده است و مسافران پرواز مشهد- تهران نیم ساعت در برزخ مرگ و زندگی شناور بودند». این روایت یکی از مسافران ایرلاینی کوچک است که پیش از نوروز امسال گرفتار نقص فنی هواپیما شدند؛ اما این دست اتفاقات این روزها بیشتر از همیشه در صنعت هوایی ایران رخ می‌دهد. دیروز اولین پرواز حجاج یزدی به دلیل نقص فنی زمین‌گیر شد و قبل از آن پرواز قشم- تهران هواپیمایی زاگرس که روز شنبه هفته جاری مجبور به فرود اضطراری شده بود، با 16 ساعت تأخیر به مقصد رسید و روز جمعه هفته گذشته نقص فنی موجب شد که پرواز 656 ایران‌ایر که قرار بود از شیراز به دوبی انجام شود، به دلیل نقص فنی به فرودگاه برگشت. در شامگاه چهارشنبه یکم تیر امسال پرواز مشهد به یزد هواپیمایی آسمان به دلیل نقص فنی به فرودگاه مشهد برگشت. هفته گذشته نقص فنی پرواز جده- مشهد باعث شد که هواپیما در فرودگاه بوشهر نشست اضطراری داشته باشد.

سلسله اخبار نقص فنی هواپیماهای ایران در میانه خرداد 1401 بالاخره مصدوم به جا گذاشت و چرخ‌های هواپیمای ایران‌ایر که زمان تیک‌آف قفل شده بود، با ترمز ناگهانی باعث شد که سه مسافر و یک میهمان‌دار پرواز مشهد به اصفهان مصدوم شوند.

عکس هوایی مهرآباد جهانی شد

صنعت هوایی ایران که سال‌های طولانی است با تحریم دست‌و‌پنجه نرم می‌کند، در نیمه زمستان سال گذشته توجه بسیاری از کاربران جهان را به خود جلب کرد.

سال گذشته کاربری به نام ارمیا بهرامی تصویری ماهواره‌ای از فرودگاه مهرآباد را منتشر کرد که در مدتی کوتاه به بخش عکس‌های شگفت‌انگیز وب‌سایت ردیت راه یافت.

در این تصویر تعداد زیادی هواپیمای مسافربری دیده می‌شد که در گوشه‌ای از فرودگاه مهرآباد تهران در کنار هم انبار شده‌ بودند. این تصاویر توجه و کنجکاوی شمار درخور‌توجهی از کاربران اینترنت در سراسر دنیا را به خود جلب کرد.

از قرار معلوم مؤسسه فناوری «مکسار» این تصویر را از نقشه گوگل سال ۲۰۲۲ کپی کرده‌ است و در آن می‌توان حدود ۲۰ فروند هواپیمای غیرنظامی در اندازه‌های مختلف را دید که در گوشه‌ای از فرودگاه مهرآباد تهران نگهداری می‌شوند.

به نوشته هفته‌نامه آمریکایی «نیوزویک» این تصویر واقعیت اسف‌بار ناوگان هوایی فرسوده ایران را به‌خوبی نشان می‌دهد. در شرایطی که تعداد زیادی از این هواپیماها به دلیل مشکلات فنی یا فقدان قطعات یدکی زمین‌گیر شده و از کار افتاده‌اند.

نیوزویک این گوشه از فرودگاه مهرآباد را گورستان هواپیما لقب داد؛ اما زمین‌گیری هواپیماهای ایران که حالا با هر پرواز از فراز مهرآباد به چشم می‌آید، فقط به همین حدود 20 فروند هواپیما خلاصه نمی‌شود و حالا حدود 60 درصد هواپیماهای ایران زمین‌گیر است.

ایران بنا بر اعلام انجمن شرکت‌های هوایی 333 هواپیما در اختیار دارد که بنا به روایت‌های مختلف بیشتر از نیمی از این هواپیماها زمین‌گیر است. فعالان این صنعت هواپیماهای زمین‌گیر را بین 50 تا 70 درصد کل ناوگان هوایی ایران تخمین می‌زنند. حمید غوابش، رئیس سابق انجمن ایرلاین‌های ایران، در گفت‌وگو با «شرق» تعداد هواپیماهای فعال صنعت هوایی ایران را در‌حال‌حاضر 157 هواپیما تخمین می‌زند و آرمان بیات، تحلیلگر صنعت هوایی، در گفت‌وگویی که با دنیای اقتصاد داشته است، تعداد هواپیماهای عملیاتی را 148 فروند دانسته است و به‌این‌ترتیب باید گفت که حدود 44 تا 47 درصد هواپیماهای تجاری ایران قدرت پرواز دارند و نزدیک به 60 درصد این هواپیماها زمین‌گیر به‌شمار می‌آیند.

البته غوابش به «شرق» توضیح می‌دهد که هواپیماهای عملیاتی هم توان پرواز به مدت طولانی ندارند و بسیاری از این هواپیماها فقط دو نوبت پرواز انجام می‌دهند که در‌مجموع میزان بهره‌وری هواپیماهای ایران بین سه تا چهار ساعت است و در واقع گاهی هواپیما پس از یک نوبت رفت‌و‌برگشت دیگر قادر به پرواز نیست.

این در حالی است که هواپیماهای جوان ایرلاین‌های همسایه ایران مانند ایرلاین کشورهای عربی و ترکیه یک روز کامل می‌توانند به پرواز ادامه دهند.

رئیس سابق انجمن ایرلاین‌های ایران به «شرق» می‌گوید که میانگین سن هواپیماهای کشورهای عربی منطقه و ترکیه به پنج تا شش سال می‌رسد؛ اما میانگین سنی هواپیماهای ایران گاهی تا 28 سال هم تخمین زده می‌شود و هواپیماهای فرسوده‌تر هم در ناوگان هوایی ایران پرواز می‌کنند.

او می‌گوید به‌جز تعداد محدودی هواپیما که پس از امضای برجام به ایران وارد شد، در ناوگان هوایی ایران هواپیمای نو یا در حد میانگین سنی هواپیماهای کشورهای همسایه وجود ندارد.

این هواپیماهای برجامی حدود 15 فروند هواپیما هستند که 13 فروند آن هواپیماهای کوچک ATR به‌شمار می‌آیند و در‌واقع باید گفت که فقط حدود 4.5 درصد هواپیماهای ایران نو هستند.

بلیت گران؛ تا سطح نیمی از دستمزد کارگران

بهره‌وری پایین و تعمیرات زیاد هواپیماهای کهنه ایران باعث شده است که بلیت‌های گران‌قیمت به مسافران ایرانی تحمیل شود و البته کار برای ایرلاین‌های کوچک صرفه اقتصادی خود را از دست بدهد و برخی از آنها را به مرز تعطیلی و ورشکستگی برساند.

ایرلاین‌هایی که گفته می‌شود حالا تک‌و‌توک هواپیماهای کهنه خود را به سایر ایرلاین‌های بزرگ‌تر اجاره می‌دهند یا می‌فروشند.

تأمین قطعه هم برای هوپیماهای مستهلک صنعت هوایی ایران بسیار گران و پرهزینه تمام می‌شود. غوابش، رئیس سابق انجمن ایرلاین‌های ایران، می‌گوید‌ تأمین قطعات هواپیما در شرایط تحریم گاهی 30 درصد هزینه بیشتر به ایرلاین‌ها تحمیل می‌کند و در‌این‌میان گاهی برخی از دلالان قطعات هواپیما از تحریم ایران سوءاستفاده کرده و قطعات نامرغوب به ایرلاین‌های ایران می‌فروشند که این مسئله ریسک پروازهای کشور را بالا برده است.

مسافرت‌ها نصف شده است

در‌این‌میان بلیت‌های گران مسیرهای هوایی ایران بارها خبرساز شده است. بلیت‌هایی که گاهی هزینه رفت‌و‌برگشت یک مسافر ایرانی را در جغرافیای کشور خود به اندازه نیمی از حداقل حقوق کارگران ایران می‌رساند.

علاوه بر بلیت‌های گران و کمبود هواپیما در برخی مناسبت‌های سال یا فصل تابستان و بهار، حالا بیشتر ایرلاین‌های ایرانی برای صرفه‌جویی در هزینه‌های خود، پذیرایی از مسافران را هم حذف کرده‌اند.

حرمت‌الله رفیعی، رئیس انجمن آژانس‌های مسافرتی ایران، به «شرق» می‌گوید که ایرلاین‌های ایرانی حق ندارند پذیرایی را از مسافران دریغ کنند و این کار غیرقانونی است.

او ادامه می‌دهد در ایرلاین‌های خارجی پروازهایی وجود دارد که از مسافران پذیرایی نمی‌کنند؛ اما این پروازها پروازهای ارزان و اقتصادی هستند که با اطلاع مسافر هزینه کترینگ را از بلیت حذف کرده‌اند؛ اما تمام ایرلاین‌های ایران بدون استثنا هزینه کترینگ را از مسافران دریافت می‌کنند و روی بلیت این هزینه محاسبه شده است؛ اما به بهانه کرونا آنها پذیرایی را مدت‌های مدید است حذف کرده‌اند و هزینه آن را از مسافران هم کسر نکرده‌اند.

بنا به گفته رفیعی وضعیت بد اقتصادی و معیشت مردم باعث شده است که میزان مسافرت مردم ایران امسال حدود 50 درصد نسبت به سال‌های پیش از کرونا کاهش داشته باشد و ایرلاین‌های ایرانی ناچار شده‌اند در برخی مسیرهای خارجی پروازهای خود را محدود کنند و برخی مسیرهای داخلی از‌جمله اهواز و شیراز هم نسبت به قبل تعداد پروازها کمتر شده است.

کاهش قدرت خرید مسافران در کنار هزینه‌های سنگین تعمیر و نگهداری ناوگان مستهلک هوایی و بهره‌وری پایین آن، حالا صنعت هوایی ایران را در مسیر زیان‌دهی قرار داده است.