بازنگری در قوانین تابعیت

قوانین مربوط به مهاجران و فرزندان مادر ایرانی و پدر خارجی همچنان گاهی باعث بن‌بست‌های حقوقی برای افرادی با این شرایط در خاک ایران می‌شود و حالا که به دلیل حضور طالبان با افزایش مهاجرت به ایران روبه‌رو هستیم، لزوم بازنگری به آن از اهمیت بیشتری برخوردار شده است و محمدصالح نقره‌کار، وکیل پایه‌یک دادگستری نیز به آن اشاره می‌کند که نیاز است یک نگاه راهبردی به قوانین تابعیت داشته باشیم؛ چون مشکلات زیادی از حیث حقوق رفاهی و مسائل مربوط به حوزه امنیت و نظم عمومی در مورد مهاجران اتباع داریم، به‌خصوص آموزش و بهداشت و درمان. همچنین از وقتی طالبان به افغانستان آمده، حدودا مهاجرت‌های افغانستانی‌ها سه تا چهار برابر شده  است که عمدتا هم به‌صورت غیرقانونی اتفاق می‌افتد. محمدصالح نقره‌کار، وکیل پایه‌یک دادگستری و عضو کانون وکلای مرکز، در مورد قوانین موجود برای دریافت شناسنامه فرزندان مادر ایرانی و پدر خارجی، در گفت‌وگو با «شرق» اشاره می‌کند: در نظام حقوقی ایران معنای تابعیت مضاعف یا دوتابعیتی وجود ندارد و اگر شخصی تابعیت ایران را داشته باشد، مطابق ماده ۹۷۶ قانون مدنی باید از حقوق شهروندی مرتبط با تابعیت ایران بهره‌مند شود. همچنین تابعیت برای افرادی که خارجی هستند و تقاضای تابعیت ایران را دارند، تابع نظاماتی است که در صورت احراز آن نظامات امکان اخذ سند تابعیت و به تبع شناسنامه محقق می‌شود. همچنین بهره‌مندی از حقوق بهداشتی، آموزشی و رفاهی امتیازاتی که اخذ تابعیت برای شهروند خارجی دارد، انگیزه‌ای است برای کسب تابعیت ایرانی از طریق اخذ شناسنامه و سند تابعیت که از ۱۸سالگی امکان‌پذیر است. این وکیل ادامه می‌دهد: همچنین از سوی اداره ثبت احوال برای دارنده و تقاضاکننده اوراق سه‌جلدی صادر می‌شود و این اسناد توسط وزارت خارجه و با تأیید وزارت خارجه از سوی ثبت‌احوال قابلیت ایجاد و ارائه دارد و مدارک مرتبط با احوال شخصی شامل برگ ولادت، گواهی فوت و کارت شناسایی باید با ساز‌و‌کاری که در ثبت‌احوال تعریف می‌شود، محقق شود و تا زمانی که توسط دادگاه یا هیئت حل اختلاف تسهیل و ابطال نشده، موجه و قابل استناد است. اشخاصی که اهلیت قانونی داشته و به ۱۸‌سالگی رسیده باشند، با ملاحظه اینکه از خدمت سربازی معاف باشند یا خدمت سربازی را تقاضا کرده باشند، می‌توانند این تابعیت را بگیرند. نقره‌کار می‌گوید: در‌خصوص اتباع خارجی اعم از افغانستانی و عراقی برای اینکه بخواهند به تابعیت ایران در‌بیایند، باید پنج سال متوالی در ایران ساکن بوده و شرط این است که از لحاظ اخلاقی در این کشور و کشور خودشان جنایت یا جرمی مرتکب نشده باشند. در ماده ۹۶۳ قانون مدنی گفته اگر زوجین تبعه یک دولت نباشند، روابط شخصی و مالی بین آنها تابع قوانین کشور شوهر خواهد بود. این وکیل ادامه می‌دهد: همچنین در مورد تابعیت، قانون‌گذار در ماده ۹۷۶ گفته که کلیه ساکنان ایران به ‌استثنای اشخاصی که تابعیت خارجی آنها مسلم باشد، تبعیت خارجی کسانی مسلم است که مدارک تابعیت آنها مورد اعتراض دولت ایران نباشد و کسانی که پدر آنها ایرانی است، اعم از اینکه در ایران یا خارج متولد شده باشند، ایرانی محسوب می‌شوند. کسانی که در ایران متولد شدند و پدر و مادر آنها غیر‌معلوم باشد نیز ایرانی محسوب می‌شوند. کسانی که در ایران از پدر و مادر خارجی یا یکی از آنها متولد شدند هم ایرانی تصور شدند؛ بنابراین مستحضر هستید حتی هر زنی که تبعه خارجی دارد و شوهر ایرانی اختیار کند هم ایرانی تلقی می‌شود. هر تبعه خارجی که تابعیت ایران را تحصیل کرده باشد نیز ایرانی تلقی می‌شود. اینها مواردی است که قانون‌گذار ما خواسته برای اخذ شناسنامه حقوق تابعیت را لحاظ کند.

این وکیل اضافه می‌کند: افراد برای دریافت شناسنامه اول باید به ۱۸سالگی رسیده باشند و دوم پنج سال به‌صورت متوالی در ایران زندگی کرده باشند و فرار از خدمت نباشند و در هیچ مملکتی محکوم نشده باشند. همچنین در قانون، ملیت‌ها اساسا هیچ فرقی برای نظام حقوقی تابعیت در ایران ندارند؛ یعنی بین پاکستانی و آلمانی هیچ فرقی وجود ندارد و ما باید به سمت نظام سیاست‌گذاری عمومی شفاف و روشن و آینده‌نگر نسبت به مهاجران و کسانی که درخواست تابعیت دارند، در حرکت باشیم‌ و نیاز است یک نگاه راهبردی به قوانین تابعیت داشته باشیم؛ چون مشکلات زیادی از حیث حقوق رفاهی و مسائل مربوط به حوزه امنیت و نظم عمومی در مورد مهاجران اتباع داریم، به‌خصوص آموزش و بهداشت و درمان. دوستانی دارم که در حوزه‌های مختلف خدمات آسیب اجتماعی فعال هستند و می‌گویند از وقتی طالبان به افغانستان آمده، حدودا مهاجرت‌های افغانستانی‌ها سه تا چهار برابر شده است که عمدتا هم به‌صورت غیرقانونی اتفاق می‌افتد.