آنها قانون را دوست ندارند؟

نورا حسینی: آمار ساخت‌وساز مسکن در پایتخت باید افزایش پیدا کند و این هدف اصلی قرارگاه مسکن در شهرداری تهران است؛ اما برخی کارشناسان معتقدند تلاش برای رفع موانع تولید مسکن در این قرارگاه، ایمنی ساخت‌وساز را نشانه رفته است. یکی از تصمیمات نگران‌کننده، مجوزی بود که در سومین جلسه این قرارگاه به برخی از پروژه‌های ساخت‌وساز بزرگ داده بودند. براساس این تصمیم، همه پروژه‌های بنیاد تعاون ودجا و سایر دستگاه‌های دولتی و عمومی (به شرط معرفی مهندس مشاور ذی‌صلاح سازمان برنامه و بودجه) از ارجاع به نظام مهندسی معاف می‌شوند. همچنین افزایش تراکم‌ها در برخی از نقاط تهران از جمله منطقه 22 و امکان افزایش تراکم پروژه پیکان‌شهر منطقه 22 تا 400 درصد، از دیگر تصمیماتی است که در این قرارگاه گرفته شده است.

شهردار منطقه ۲۲ مدتی پیش در این زمینه به یکی از خبرگزاری‌ها گفته بود که اهالی شهرک پیکان‌شهر یک دهه است که خواستار ساخت‌وساز بلوک‌های سکونت خود هستند که به دلایلی این روند مورد اجرا قرار نگرفت تا اینکه این معضل را با شهردار تهران در قرارگاه جهادی ساخت مسکن در میان گذاشتیم و شهردار تهران دستوراتی را برای رفع این معضل صادر کرد و در حال حاضر روند اداری این مشکل در حال برطرف‌شدن است و در آینده نزدیک، کلنگ نوسازی این شهرک به زمین زده خواهد شد. به نظر می‌آید با درخواست 400 درصدی تراکم در این شهرک موافقت شده است، موضوعی که بیش از تصمیمات دیگر این قرارگاه برای شهر تهران خطرآفرین است.

برخی کارشناسان معافیت از ارجاع پروژه‌های ساخت‌وساز به نظام مهندسی را پیش‌زمینه ساخت متروپل‌ها در تهران می‌دانند اما گروهی نیز معتقدند این بند خطری ندارد زیرا در آن، تأکید نشده که نظارت عالیه وجود نداشته باشد. به گفته این گروه از کارشناسان در بند مورد انتقاد سخنی از حذف نظارت عالیه نشده و براساس ماده ۴۱ قانون نظام مهندسی، نهادهای دولتی که از بودجه دولتی استفاده می‌کنند، قانون نظام‌مهندسی شامل حالشان نمی‌شود زیرا در بودجه عمومی، یک نظام فنی اجرائی دولتی داریم که سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی متولی آن است. این سازمان بسیار سخت‌گیرانه‌تر از آنچه در نظام‌مهندسی وجود دارد، صلاحیت حرفه‌ای اعضایش را تأیید کرده و سازوکارش تخصصی‌تر است.

به اعتقاد آنها از زمانی که قانون نظام‌مهندسی آمد، شرکت‌ها و دفاتر مهندسی، کار مهندسی را در کشور تضعیف کردند و معضلات امروز مثل امضافروشی و تأیید بدون ارائه نقشه یا بدون نظارت و... نیز ناشی از یکی از آسیب‌های جدی قانون نظام‌مهندسی است و این مسائل در دفاتری که سازمان نظام مهندسی و وزارت مسکن و شهرسازی آنها را تأیید کرده، بیشتر از دفاتری است که صلاحیت‌شان از سوی سازمان برنامه احراز شده است و این شرکت‌ها معمولا نسبت به کارشان متعهدتر هستند و کارشان دقیق‌تر انجام می‌شود و موضوعشان، برگه‌فروشی و سهمیه و کوپن نیست. طراحی و اجرای بسیاری از کارهای خوبی که در کشور انجام شده، از سوی شرکت‌هایی بوده که صلاحیت خود را از سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی گرفته‌اند.

به گفته این متخصصان حوزه شهرسازی، شرکت‌های تأیید‌شده از سوی نظام‌مهندسی که سطح گسترده‌تری از نظر کمیت دارند، در بخش کیفیت، غالبا عملکرد موفقی نداشته‌اند و نظارت فنی اجرائی سازمان مدیریت شامل نظارت عالیه و نظارت کارگاهی خیلی دقیق‌تر از نظارتی است که این سو وجود دارد و نظارت کارگاهی آن به صورت تمام‌وقت متناسب با اندازه و حجم پروژه از سوی مهندسان سازه و برق و مکانیک حاضر در کارگاه انجام می‌شود. جالب آنکه حق‌الزحمه آنها شاید از دریافتی مهندسان ناظر کمتر هم باشد! ولی به صورت تمام‌وقت در کارگاه حضور دارند، مرتب بر کار پیمانکار نظارت می‌کنند و بدون تأیید دستگاه نظارت یک ریال صورت وضعیت پیمانکار را به او نمی‌دهند و در واقع سازوکار دقیق‌تری دارند.

اما یک نگرانی اصلی که درخصوص تصمیمات قرارگاه مسکن وجود دارد و کارشناسان حوزه شهرسازی آن را خطرناک توصیف می‌کنند، تراکم‌های اضافه‌ای است که در نقاط مختلف تهران داده خواهد شد. به عنوان مثال می‌توان به موضوع شهرک پیکان‌شهر اشاره کرد. تراکم وضع موجود پیکان‌شهر در منطقه ۲۲، پنجاه درصد است. در بازنگری طرح این منطقه، به واسطه اقتصادی‌شدن نوسازی این شهرک، بندی در طرح منطقه 22 آمد و شورای عالی شهرسازی با تراکم 200 درصدی این منطقه موافقت کرد اما در مصوبات جلسه سوم قرارگاه مسکن نوشته شده که قرار است این تراکم را به ۴۰۰ درصد افزایش دهند.

به گفته کارشناسان سقف جمعیتی منطقه ۲۲ مشخص شده و اگر بخواهند برای هر قطعه‌ای این جمعیت اضافه شود، همان مشکلاتی ایجاد می‌شود که در گذشته هم برای این منطقه به‌ وجود آمد و در آن بی‌محابا برج ساختند، تراکم‌های غیراصولی دادند و در واقع ساختار طرح تفصیلی منطقه ۲۲ را با این کارها به هم زدند. این ذهنیت که تراکم اضافه شود، درست نیست. تراکم با چه هدفی و به چه علتی اضافه شود؟ برای اینکه درآمدی برای شهرداری کسب شود؟ یا با نگاه خوش‌بینانه‌تر، قرار است کیفیتی به وجود بیاید؟ اگر قرار است یک محله خوب ایجاد شود باید به این بها باشد که محلات دیگر خراب شوند؟ وقتی تراکم شهر بالا برود شبکه معابر پاسخ‌گو نخواهد بود و سرانه‌های خدماتی جواب نمی‌دهند.

منتقدان این تصمیم می‌گویند:‌ بخشی از آلودگی خفه‌کننده شهر تهران به‌واسطه خیابان‌کشی و تراکم‌های نابجا و توزیع تراکم در سطح شهر به وجود آمده است. بعضی از محله‌ها از بابت سرانه‌های خدماتی، فضای سبز، بهداشتی، درمانی، ورزشی، آموزشی و فضای باز همگانی وضعیت مناسبی ندارند و این یعنی کیفیت شهر آسیب دیده است. اگر بارگذاری نابجا مغایر طرح تفصیلی و مغایر ظرفیت محلی شهر تهران انجام شود، در بلندمدت به شهر آسیب می‌رسد. اینها خساراتی هستند که ممکن است در کوتاه‌مدت دیده نشود و خسارتی شبیه خسارت آبادان را اینجا شاهد نباشیم اما در بلندمدت، اینها هم جان شهروندان را به مخاطره می‌اندازند. براساس مطالعات جرم و جنایت در محلاتی از شهر تهران اتفاق می‌افتد که تراکم‌شان خیلی بالاست. می‌توان این محلات را با محلاتی که تراکم‌شان پایین است مقایسه کرد. آسیب‌های اجتماعی مناطق با تراکم بالا دیده نمی‌شود، اما فروریختن متروپل چون یک‌باره اتفاق افتاده، دیده می‌شود. آیا رقم تعداد کشته‌های آلودگی هوای تهران، پایین است؟ از کجا ایجاد شده؟ این چالش‌ها به خاطر همین بی‌برنامگی‌هاست. به‌خاطر آن است که تراکم را زیاد می‌کنیم تا آمار ساخت‌وساز را بالا ببریم.

شهرسازی جدول پرکردن آمار و تکیه بر اینکه به چه تعداد مسکن پروانه داده شده و چه تعداد ساخته شده، نیست. شهرسازی یعنی ساختن شهر برای آسایش و آرامش مردم. به خاطر یک‌سری مالک نباید چشم بر واقعیت ببندیم و نباید شهر را رایگان در اختیار این افراد بگذاریم تا هر کاری دوست دارند، انجام دهند. در شهری که ما در آن زندگی می‌کنیم هم نباید اجازه داد افراد بی‌محابا هر کاری دلشان می‌خواهد، انجام دهند. اینکه کسی جلوی چنین افرادی ایستاد، به معنی مثلا ضدیت با تولید مسکن نیست.

این سخنان در حالی است که معاون شهرسازی شهردار تهران بارها در جریان گزارش عملکرد شهرداری در حوزه شهرسازی در صحن شورای شهر تهران به قوانین دست‌وپاگیر بالادستی اشاره کرده که ضد ساخت‌وساز هستند. یکی از کارشناسان حوزه شهرسازی با یادآوری سخنان شهرداری که بعدا به ریاست‌جمهوری رسید گفت که خاطرم هست محمود احمدی‌نژاد نیز از دست‌وپاگیربودن قوانین حرف می‌زد. قانون اگر دست و پای فرد متخلف را نگیرد که نامش قانون نیست. اینها متأسفانه تصور می‌کنند خودشان عقل کل هستند، از همه‌چیز آگاهی دارند و دیگران هیچ نمی‌دانند. این خودپسندی و یک بیماری اخلاقی است. امام (ره) می‌گفت قلدرها از قانون بدشان می‌آید. اینها چون قلدر هستند فکر می‌کنند قانون چیز بدی است و به هر طریقی باید قانون را دور بزنند و تصور کنند آن‌چیزی که نفس خودشان را ارضا می‌کند، درست است.