نهادی اثرگذار در سیاست‌گذاری و تصمیم‌سازی

عصر یکشنبه 22 خرداد 1401 جمع کثیری از استادان و دانشجویان رشته علوم سیاسی و روابط بین‌الملل در خانه اندیشمندان علوم انسانی گرد ‌هم آمدند تا دو دهه نقش‌آفرینی انجمن علوم سیاسی ایران در سپهر دانش سیاست را ارج بنهند. به گزارش روابط‌عمومی خانه اندیشمندان علوم انسانی، در این مراسم باشکوه که با استقبال بسیار خوبی مواجه شد، 20 استاد برجسته علوم سیاسی ازجمله قاسم افتخاری، محمدرضا تاجیک، احمد نقیب‌زاده، حسینعلی نوذری، محمدکاظم سجادپور، نسرین مصفا، ابوالفضل دلاوری، ابراهیم متقی، حسین سلیمی، کیومرث اشتریان و علی ربیعی سخنرانی کردند و از دو کتاب «نقشه راه دانش سیاست در ایران» و «انجمن علوم سیاسی، سیاست‌ورزی؛ از اندیشه آرمان‌شهری تا واقع‌گرایی» رونمایی شد.

دکتر قاسم افتخاری، استاد پیش‌کسوت رشته روابط بین‌الملل، به‌عنوان سخنرانی افتتاحیه همایش، سخن خود را با ذکر این نکته آغاز کرد که در حالی بعد از حدود دو سال انزوای اجباری، برای ارج‌گذاری انجمن علوم سیاسی ایران گرد‌ هم آمده‌ایم که در سطح اجتماعی همچنان درگیر انزوا هستیم. تاکنون کار ما مطالعه در حوزه واقعیات اجتماعی بوده است، اما از این به بعد انجمن باید حوزه تمرکز خود را به جای توصیف واقعیات اجتماعی به نقد واقعیات اجتماعی تغییر دهد.

سخنران بعدی دکتر محمدکاظم سجادپور، عضو هیئت‌ علمی دانشکده روابط بین‌الملل وزارت امور خارجه بود که گفت: نهادها به‌راحتی ساخته نمی‌شوند و به‌راحتی نیز حفظ نخواهند شد. انجمن علوم سیاسی ایران در این دو دهه نه‌تنها توانسته خود را حفظ کند، بلکه گسترش نیز یافته که شایسته تقدیر و تشکر است. دکتر حسینعلی نوذری، استاد اندیشه سیاسی دانشگاه آزاد اسلامی، دیگر سخنران همایش، با بیان اینکه استقلال باید جوهر اساسی انجمن علوم سیاسی ایران باشد، گفت: اگر قرار است انجمن کاری مؤثر و مانا انجام دهد، باید از وابستگی به نهادهای قدرت، به هر شکلی خودداری کند. در ارتباط با مسائل اجتماعی و مسائل مهمی که گریبان کشور را گرفته است، انجمن باید اعلان موضع کرده و راه‌حل ارائه کند. انجمن نباید وابستگی به نهاد قدرت داشته باشد. در ادامه دکتر محمدرضا تاجیک با اشاره به مشکلات مفهوم در جامعه ایران گفت: ما در یک شرایط تعلیق یا آستانه‌ای قرار داریم و به تبع آن نیازمند دانش سیاسی جدیدی هستیم که بتواند جزئی از راه‌حل مشکلات جامعه ما باشد. باید بتواند به تعبیر مارکس ضمن تلاش برای رسیدن به یک وضعیت تعدیلی از شرایط و واقعیات جامعه، امکان تحول را فراهم کند و انجمن علوم سیاسی ایران نیز باید عهده‌دار این تحول ژرف باشد. باید با توجه به نیاز جامعه، دانشجویانی را تربیت کرد که به نظریه‌پردازی بپردازند و بتوانند تولید مفاهیم کنند. امیدوارم در این شرایط نگران‌کننده و حساس بتوانیم در انجمن علوم سیاسی ایران جزئی از تاریخ خودمان باشیم. دکتر ابراهیم متقی، رئیس دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران نیز گفت: دانش سیاست باید به حل مسئله کمک کند و حل مسئله به معنی طرح حرف‌های روشنفکرانه و ایدئالیستی نیست. اندیشمند سیاسی نباید در برابر ساحت تئوری، حرف‌های انتزاعی بزند. رشته علوم سیاسی نه با خودش می‌تواند رابطه برقرار کند، نه می‌تواند با دولت رابطه برقرار کند و نه با فضای ژورنالیستی. باید ایدئولوژی، قدرت و دولت را با هم پیوند داد و به یک رویکرد فراگیر رسید. به این منظور نیاز به استادان حوزه علوم سیاسی و روابط بین‌الملل، همبستگی و خلق تئوری‌های کارکردگرایی است. دانشوران علوم سیاسی نباید خودشان را از جامعه، فضای دانشگاه و دولت بیگانه بدانند. دکتر کیومرث اشتریان، رئیس هیئت‌مدیره انجمن علوم سیاسی ایران نیز در سخنانی گفت: نباید از یاد ببریم که انجمن علوم سیاسی ایران و کارگزاران آن فعال و کنشگر سیاسی نیستند. فضای انجمن فضایی علمی است و کنشگران آن نیز فعالانی علمی هستند. فعالیت‌ها در انجمن در لب مرز مسائل و معضلات حساس روز و مبتلابه جامعه شکل می‌گیرد.

در ادامه دکتر ابوالفضل دلاوری، استاد علوم سیاسی دانشگاه علامه طباطبایی با بیان اینکه بحث اصلی برنامه بازشناسی نهاد نوپای انجمن است، گفت: با الهام از تئوری توسعه بحران‌ها و توالی‌ها می‌توان به بررسی تطبیقی روند فعالیت انجمن علوم سیاسی پرداخت و نقش انجمن را در حل چهار بحران تبیین کرد: بحران هویت، بحران مشروعیت، بحران مشارکت و بحران توزیع. در حوزه مشروعیت دانش سیاست، انجمن علوم سیاسی با تلاش در تولید محتوای علمی، جایگاه ویژه‌ای در فضای علمی ایجاد کرده است. این نهاد در عرصه تصمیم‌سازی عملکرد موفقی نداشته، اما در عرصه عمومی خوب عمل کرده؛ ازجمله در حوزه تولید محتوا در رسانه‌های تخصصی و عمومی اثرگذار بوده است. در نهایت در حوزه بحران توزیع توفیق نداشته. برخی گرایش‌های علمی نحیف مانده و برخی دیگر گسترش زیادی یافته است. دکتر حسین سلیمی، استاد علوم سیاسی دانشگاه علامه هم گفت: مشکلات بسیاری در جامعه ایران ازجمله زنجیره ارزش جهانی، بحران هویت و... همه نیازمند دانش سیاست است. ما با رویکرد افراط و تفریط و سطحی‌نگری مواجه شده‌ایم که برخی آن را محصول فضای مجازی می‌دانند. برخی از اهالی دانش سیاست، کنشگران فضای مجازی شده‌اند و به زبان علم سخن نمی‌گویند. عده‌ای هم شارحان اصحاب قدرت شده‌اند. در میان این دو طیف، یک خلأ بزرگ وجود دارد. امیدواریم جامعه علوم سیاسی به نیازهای جامعه پاسخ دهد. در ادامه ارسلان قربانی، استاد روابط بین‌الملل دانشگاه خوارزمی با بیان اینکه عصر جدید درهم‌تنیدگی عوامل اثربخش و مبتنی بر مدل مکانیک کوانتومی است، گفت: یکی از کنشگران اصلی اثرگذاری دانش، انجمن‌های علمی هستند. انجمن‌ها می‌توانند در بخش نرم‌افزاری کمک فاحشی به تصمیم‌سازی در سیاست خارجی و حوزه سیاسی بکنند. انجمن علوم سیاسی در نهادینه‌کردن مطالعات علم سیاست موفق بوده، اما باید در نهادهای سیاست‌گذار و تصمیم‌ساز نیز اثر بگذارد.

در ادامه دکتر محمدرضا مجیدی، استاد دانشگاه تهران، با تأکید بر کاربرد دانش در زندگی شهروندان گفت: باید در عرصه عمومی به زبان علم سخن گفت. اتاق فکرهایی لازم است که پل ارتباطی بین دانش و حوزه اجرا باشد و بار بر‌زمین‌مانده گروه‌های علمی را به دوش بکشند. ما در خلأ سیر نمی‌کنیم. کشور ما مشکل حکمرانی دارد. اینکه انجمن علوم سیاسی اخیرا به بحث آب و برق ورود کرده، کار ارزشمندی است. انجمن علوم سیاسی، جمع مدنی بزرگی است. پیشگامی و پیشرانی انجمن را در امور علمی و مدنی نمی‌توان نادیده گرفت.

دکتر مجتبی مقصودی، رئیس پیشین انجمن علوم سیاسی نیز با ارائه گزارشی مفصل از فعالیت انجمن علم سیاسی گفت: باید به این پرسش جواب بدهیم که انجمن و رشته علوم سیاسی در کجای قدرت قرار دارد و چه نسبتی با جهان واقع دارد؟ تاکنون انجمن علوم سیاسی در این حوزه‌ها، ملاحظات خود را به زبان علمی بیان کرده و در شرایط سیاسی که هیچ نشانی از احزاب نیست، انجمن علوم سیاسی خوش درخشیده است. انجمن یک سرمایه عظیم علمی در هویت‌سازی، مرجعیت‌‌یابی و ایجاد ظرفیت گفت‌وگویی است. دولتی‌شدن و اپوزیسیون‌شدن دو افت بزرگ است. افراط و تفریط انجمن را به بیراهه می‌برد. در ادامه دکتر حشمت‌الله فلاحت‌پیشه در سخنانی با بیان اینکه علوم سیاسی نمی‌تواند به امر سیاسی و مسائل حکمرانی بی‌اعتنا باشد، گفت: انجمن علوم سیاسی و علمای سیاست در سه صحنه باید حضور مؤثر داشته باشند: یک، در حوزه اجرای قانون: متأسفانه قوانین گزینشی اجرا می‌شوند. دو، تلاش برای اجرائی‌کردن تکالیف دولت: دولت‌ها زیر بار تکالیف خود نمی‌روند. سه، دفاع از حوزه عمومی: حوزه عمومی بیش از همه در ایران مورد دخالت دولت‌ها قرار می‌گیرد. در ادامه دکتر ماندانا تیشه‌یار، استاد دانشگاه علامه طباطبایی در سخنان کوتاهی گفت: امیدوارم انجمن علوم سیاسی طی یک برنامه پژوهشی ویژه، فرصتی فراهم کند تا استادان و دانشجویان، اندیشه‌ورزی در حوزه علوم سیاسی را از دوران باستان تاکنون بررسی کنند تا بتوانیم یک مکتب فکری در علم سیاست در ایران داشته باشیم.

در ادامه برنامه دکتر علی اسماعیلی‌اردکانی، استاد روابط بین‌الملل دانشگاه علامه طباطبایی گفت: انجمن علوم سیاسی در آگاهی‌بخشی نقش ویژه‌ای ایفا کرده و در بزنگاه‌ها حضور داشته است؛ ازجمله برگزاری چندین نشست درباره برنامه هسته‌‌ای ایران که تأثیر بی‌بدیلی در پیشرفت مذاکرات داشته. همچنین در تغییر سرفصل‌های رشته علوم سیاسی بدون هرگونه سیاست‌زدگی نقش مؤثری ایفا کرده است. برنامه 10ساله آینده انجمن علوم سیاسی باید بر دو موضوع متمرکز باشد: اول کمک به حکمرانی برای شادکامی و نیک‌زیستی و دوم تفکر نقادانه برای عمق‌بخشی و کمک به مرجعیت علم سیاست.

دکتر علی ربیعی نیز به‌عنوان سخنران پایانی، در سخنانی ضمن تجلیل از انجمن علوم سیاسی و دانشوران علم سیاست گفت: این روزها پرسش اصلی من این است که وضعیت ما اکنون چرا چنین شده است؟ یکی از دلایل ایجاد وضعیت فعلی، فقدان دانش برای درک درست از جهان و داخل است. ما در دعوای عاملیت و ساختار، در سیاست‌گذاری و سیاست‌رانی در ساخت قدرت با فقدان دانش مواجه هستیم. ساخت قدرت مایل نیست از روشنفکری استفاده کند و روشنفکری هم مایل نیست با ساخت قدرت کار کند. ما باید نهاد مدنی را پاس بداریم. ما متأسفانه حرف از جامعه مدنی زیاد زدیم، اما نهادهای مدنی را استوار نکردیم. ربیعی در پایان گفت: انجمن علوم سیاسی باید حداقل سه کارکرد داشته باشد: 1. تولید علم و دانش: این‌قدر باید نوشت که نادانی زیر خروارها نوشته خفه بشود. ۲. گفت‌وگوی اجتماعی: انجمن به دانشوران فرصت هم‌افزایی می‌دهد. 3. میانجیگری اجتماعی: جامعه ما بدون میانجی شده است.