16 روایت از تاریخ ایران

شرق: «تاریخ ایران آکسفورد» کتابی است شامل 16 فصل یا مقاله که در هر مقاله به یکی از دوره‌های تاریخی ایران پرداخته شده و هر بخش توسط یک نویسنده نوشته شده است. تورج دریایی سرویراستار این اثر بوده و کتاب مدتی پیش با ترجمه خشایار بهاری و محمدرضا جعفری در نشر نو منتشر شد. یکی از ویژگی‌‌های قابل توجه این کتاب این است که مقالات کتاب به دوره‌های مختلف تاریخ ایران پرداخته‌اند و به دوره‌ای خاص محدود نیستند. کتاب در عین آنکه به طور خلاصه تاریخ ایران را در قالب یک کتاب بررسی کرده اما نکات قابل توجه زیادی دارد و این به آن خاطر است که نویسندگان این مقالات از میان زبده‌ترین مورخان و نویسندگان انتخاب شده‌اند. «تاریخ ایران آکسفورد» از دوران باستان و ابتدای دوران هخامنشی آغاز می‌شود و در فصل‌های مختلف پیش می‌آید و در نهایت به انقلاب 1357 می‌رسد. تورج دریایی در مقدمه خواندنی‌اش، به طور خلاصه مروری بر تاریخ ایران کرده و در بخشی از آن نوشته: «نام پرشیا در غرب اغلب زنده‌کننده تصاویری از جهانی بود آکنده از رمز‌و‌راز، انحطاط‌ و تجمل که از عصر نویسندگان یونان باستان تا زمان سیاحان عصر ویکتوریا پابرجا مانده است. نام ایران و ایرانی تداعی‌کننده تصویرهای ذهنی فرش ایرانی، گربه ایرانی، خاویار ایرانی و دیگر کالاهایی از این دست است. امروزه ایران را مثالی از سرکشی در برابر غرب و نیز مدافع گرایش‌هایی خاص می‌شناسند. اما این تنها نگاهی اجمالی به تمدنی با تاریخ طولانی و پیچیده است که از عصر باستان تاکنون هر بازدیدکننده‌ای را مجذوب خود کرده است». کامیار عابدی نیز در بخشی از مقاله‌اش با عنوان «فلات ایران از دوره پارینه‌سنگی تا برآمدن شاهنشاهی هخامنشی» درباره دشواری تاریخ‌نویسی ایران باستان نوشته: «نگارش تاریخ باستان‌شناختی ایران از منظر مردم‌شناسی، چالش‌برانگیز است. برخلاف بین‌النهرین یا مصر که فرهنگ‌های بومی به گونه‌ای کمابیش متوالی و در روددره‌های نزدیک به هم تکوین یافته‌اند، عوارض طبیعی ناپیوسته ایران مانع عمده‌ای بر سر راه تحول یکدست فرهنگی-اجتماعی است. کوه‌های بلند و پهنه‌های کویری وسیع و زیست‌ناپذیر، ایران را به چند منطقه زیست‌محیطی بسیار متمایز، هریک با ترکیب فرهنگی و سیر اجتماعی خاص خود تقسیم کرده است که در گذر زمان، به شیوه‌ها و با سرعتی متفاوت تغییر می‌کنند. تنوع فرهنگی-اجتماعی در دوران‌های اولیه مشهودتر است: در حالی که جنوب غرب ایران شاهد پیدایش جوامع و دولت‌های پیچیده بود، در بخش‌هایی از ایران شرقی فقط روستاها و شهرهای کوچک وجود داشت. بعدها، در طی عصر مفرغ که ایران شرقی مقطعی کوتاه از شهرنشینی را تجربه کرد، بخش‌های غربی و شمال غربی کشور فقط چند شهر قابل اعتنا داشت، در حالی که اکثریت مردم به شیوه کوچگری زندگی می‌کردند». نویسندگان این‌ کتاب، متخصصان و تاریخ‌پژوهان ایرانی در کشورهای مختلف بوده‌اند و تدوین کتاب چهار سال زمان برده است که از میان مؤلفان، علیرضا شاپور‌شهبازی درگذشته است. نویسندگان و تاریخ‌پژوهانی که در این‌ پروژه زیر نظر تورج دریایی، مقاله‌های کتاب را نوشته‌اند، به این‌ ترتیب‌اند: کامران آقایی، منصوره اتحادیه، علی انوشهر، کاترین بابایان، مازیار بهروز، دانیل تامس پاتس، ادوارد دابُروا، تورج دریایی، پروتس اوکتور شروو، علیرضا شاپور‌شهبازی، کامیار عبدی، جورج لِین، مایکل گرگوری مارونی، افشین متین‌عسگری، اوانگلوس ونتیس و نگین یاوری. عناوین فصل‌های کتاب نیز عبارت‌اند از: «فلات ایران از دوره پارینه‌سنگی تا برآمدن شاهنشاهی هخامنشی» (کامیار عبدی)، «ایلامی‌ها» (دانیل ت. پاتس)، «جامعه اوستایی» (پروتس اوکتور شروو)، «شاهنشاهی پارسی هخامنشی (۵۵۰ تا ۳۳۰ پ.م)» (علیرضا شاپور‌شهبازی)، «ایران در زمان اسکندر و سلوکی‌ها» (اوانگلوس ونتیس)، «شاهنشاهی اشکانی» (ادوارد دابروا)، «شاهنشاهی ساسانی (۲۲۴ تا ۶۵۱م)، «ایران در آغاز دوره اسلامی» (مایکل گرگوری مارونی)، «ایران سده‌های میانه» (نگین یاوری)، «مغول‌ها در ایران» (جرج ا.لِین)، «تیموریان و ترکمانان: گذار و شکوفایی در قرن پانزدهم م./نهم ق» (علی انوشهر)، «صفویان در تاریخ ایران (۱۵۰۱ تا ۱۷۲۲م./۹۰۵ تا ۱۱۳۵ق)» (کاترین بابایان)، «میان‌پرده افغانی و سلسله‌های افشار و زند (۱۷۲۲ تا ۱۷۹۵م./ ۱۱۳۴ تا ۱۲۰۹ ق)» (کامران اسکات آقایی)، «ایران قاجاری (۱۷۹۵ تا ۱۹۲۱م./ ۱۲۰۹ تا ۱۳۴۰ ق)» (منصوره اتحادیه نظام‌مافی)، «عصر پهلوی: تجدد ایرانی در بستر جهانی» (افشین متین‌عسگری)، «ایران پس از انقلاب (۱۹۷۹ تا ۲۰۰۹ م./۱۳۵۷ تا ۱۳۸۸ش)» (مازیار بهروز).