زخمی که توحش می‌زند

به قدرت رسیدن دوباره طالبان در افغانستان برخلاف آنچه رهبران این گروه افراط‌گرا و خشونت‌طلب ادعا می‌کردند، نه تنها امنیت را به کشور جنگ‌زده افغانستان بازنگرداند، بلکه رقابت طالبان با دیگر گروه‌های تندرو از جمله داعش، افغانستان را به صحنه رویارویی و نمایش قدرت این جریان‌ها تبدیل کرده و مردم افغانستان قربانی خشونت‌طلبی حاکمان جدید و گروه‌های رقیب‌اش شده‌اند. در تازه‌ترین این خون‌ریزی‌ها، حمله به چند مرکز آموزشی در غرب کابل پایتخت افغانستان، حداقل 30 کشته برجا گذاشت که اغلب آنها دانش‌آموز بودند. رشته انفجارهایی در پایتخت افغانستان باز هم توانایی شبه‌نظامیان طالبان در ایجاد امنیت در این کشور و عدم فعالیت مؤثر داعش را زیر سؤال برد. 

در تازه‌ترین خون‌ریزی‌ها، انفجارهایی در پرجمعیت‌ترین مدرسه افغانستان با بر جا گذاشتن حداقل 30 کشته روز خونین دیگری در کابل رقم زد. این انفجارها در دو مرکز آموزشی در منطقه شیعه‌نشین غرب کابل رخ داد که برخی رسانه‌ها از کشته‌شدن حداقل 30 نفر خبر داده‌اند اما طالبان کشته‌شدن شش نفر را تأیید کرده است.

نخستین انفجار صبح سه‌شنبه در «مرکز آموزشی ممتاز» و دو انفجار بعدی در دبیرستان «عبدالرحیم شهید» روی داد. انفجار در دبیرستان عبدالرحیم شهید هم‌زمان با زنگ استراحت و خروج دانش‌آموزان از کلا‌س‌ها رخ داد و پس از آن، هنگام کمک‌رسانی به آسیب‌دیدگان، انفجار دوم رخ داد. دبیرستان عبدالرحیم شهید از نظر تعداد دانش‌آموز بزرگ‌ترین مدرسه افغانستان به شمار می‌رود. خبرگزاری فرانسه گزارش داده که انفجار دیگری هم در یک مرکز آموزش زبان انگلیسی در منطقه دشت برچی روی داده است. دشت برچی عموما محل زندگی اقلیت شیعه‌مذهب هزاره افغانستان است. هزاره‌ها بارها در سال‌های اخیر هدف حملات گروه‌های افراطی بوده‌اند.

اندکی پیش از این انفجارها، انفجار دیگری در آموزشگاه ممتاز در غرب کابل روی داد که قربانیان آن بین یک تا شش کشته و چندین زخمی گزارش شده است. «خالد زدران» سخنگوی فرماندهی امنیتی طالبان در کابل، با اشاره به اینکه به «هم‌وطنان شیعه ما» تلفاتی وارد شده، اعلام کرد حال چند نفر از زخمی‌شدگان وخیم است و بیم آن وجود دارد که تعداد تلفات این انفجارها افزایش یابد. «براساس آمار ابتدایی در سلسله انفجارهایی که در حوزه 18 در دروازه ورودی مکتب شهید عبدالرحیم به وقوع پیوست شش نفر از هم‌وطنان شهید و 11 نفر دیگر زخمی شدند. نیروهای امنیتی فعلا در محل وقوع انفجارها حضور دارند و درباره وقوع حمله تحقیقات آغاز شده است». در همین حال، «ذکریا الفت» یکی از استادان مکتب «عبدالرحیم شهید» به روزنامه «اطلاعات روز» افغانستان گفت که حمله اول زمانی رخ داد که شاگردان در زنگ تفریح در حال ترک مکتب بودند. او گفت که تنها در انفجار نخست نزدیک به 20 تا 25 دانش‌‌آموز کشته‌ شدند. 

شورای علمای شیعه افغانستان این حملات را محکوم کرده و آن را کار «دشمنان علم و دانش» خوانده است. در حالی که تصاویری از اجساد شماری از دانش‌‌آموزان در شبکه‌های اجتماعی منتشر شده، مشخص نیست که در زمان حمله، چه تعداد دانش‌آموز در دبیرستان حضور داشته‌اند. همچنین در حالی که طالبان از دسترسی خبرنگاران به بیماران محل بستری مجروحان جلوگیری کرده، برخی رسانه‌ها از کشته‌شدن حدود 30 نفر در این انفجارها خبر داده‌اند. آسوشیتدپرس به نقل از شاهدان عینی نوشت که به نظر می‌رسد یک بمب‌گذار انتحاری خود را در محوطه وسیعی که می‌تواند هزار دانش‌آموز را در خود جای دهد، منفجر کرده است. خانواده‌هایی هم که به دنبال فرزندان‌شان به بیمارستان محمدعلی جناح رفته‌ بودند با تیراندازی طالبان متفرق شدند. هنوز گروهی مسئولیت این انفجارها را بر عهده نگرفته است، اما این منطقه پیش‌تر هدف حملات مرگ‌بار گروه داعش 

قرار گرفته بود.

در همین حال و از ابتدای وقوع انفجارها طالبان محدودیت‌های زیادی برای خبرنگاران ایجاد کردند و مانع پوشش خبرنگاران از انفجارهای روز سه‌شنبه شده‌اند. روزنامه «اطلاعات روز» گزارش داد که نیروهای طالبان یک خبرنگار را مورد ضرب‌وشتم قرار داده و دوربین او را نیز شکستند. هم‌زمان منابعی در مدرسه «عبدالرحیم شهید» به این روزنامه گفته‌اند که نیروهای طالبان با رسیدن به محل، تلفن‌های استادان این مدرسه را نیز بررسی کرده‌اند تا از رویداد تصویربرداری و به رسانه‌ها ارسال نکرده باشند.

حملات انفجاری و انتحاری به مکاتب، مساجد و حتی عروسی‌های شیعیان در افغانستان اخیرا افزایش یافته و پس از به قدرت رسیدن طالبان نیز متوقف نشده است. حمله‌های مرگ‌بار علیه اقلیت شیعه ساکن افغانستان، به قتل رساندن آنها و حمله به اماکن وابسته به این اقلیت‌ها در دوره حکومت طالبان سابقه دارد. سال گذشته، در یک حمله در جریان نماز جمعه در یک مسجد اهل تشیع در محله سید‌آباد ولایت قُندز دست‌کم ۴۶ نفر کشته و ده‌ها نفر نیز زخمی شدند. در حادثه دوم که روز ابتدای پاییز سال گذشته رخ داد، حمله انتحاری به مسجد شیعیان در شهر قندهار دست‌کم ۴۷ کشته و ۷۰ زخمی برجای گذاشت. پس از این حملات گروه داعش، مسئولیت حملات را بر عهده گرفت. مقام‌های طالبان وعده‌ داده‌اند که عاملان حمله را تحت تعقیب قرار دهند. با وجود چنین هشداری، گروه حکومت اسلامی در اطلاعیه‌‌های بعدی خود، شیعیان را «خطرناک» توصیف و تأکید کرد که اعضای این گروه به حملات خود علیه «اماکن مذهبی و مراکز شیعیان» ادامه خواهند داد. علاوه بر این حملات منتسب به داعش، سال گذشته همچنین سازمان عفو بین‌الملل اعلام کرد که گروه طالبان در طول بیش از سه ماه، ۲۲ شهروند هزاره افغانستان از جمله یک دختر ۱۷ساله را به قتل رسانده است. علاوه بر این آبان سال گذشته نیز سازمان دیدبان حقوق بشر گروه طالبان را متهم کرد که گروهی از شهروندان افغان را که عمدتا از قوم هَزاره و شیعه هستند به صورت اجباری وادار به ترک محل زندگی‌شان کرده است.

واکنش‌ها

در نخستین ساعات پس از این حملات، شماری از چهره‌های سیاسی به آن واکنش‌ نشان داده‌اند. حامد کرزی، رئیس‌جمهوری پیشین افغانستان که در کابل به‌ سر می‌برد، این حملات را «جنایت ضد‌بشری» خوانده و آن را محکوم کرده است. در بیانیه‌ای که از او در شبکه‌های اجتماعی منتشر شده، آمده است که کرزی «این جنایت ضد‌بشری را کار دشمنان صلح و ترقی مردم افغانستان دانسته و آن را دشمنی آشکار با علم و دانش و هراس از نسل تعلیم‌یافته کشور می‌داند». همچنین عبدالله عبدالله، رئیس پیشین شورای عالی مصالحه نیز در بیانیه‌ای این حملات را «تروریستی» خوانده و به‌شدت محکوم کرده است. او نوشته است: «این کشتار قساوت‌بار را کار دشمنان صلح و ترقی کشور می‌دانیم».

ناتوانی   در   تأمین   امنیت

چالش عدم توانایی شبه‌نظامان طالبان که خود از مهم‌ترین عوامل ناامنی و خشونت در افغانستان هستند، در تأمین امنیت افغانستان موضوعی بود که از ابتدای سلطه مجدد این گروه بر افغانستان در تابستان سال گذشته مطرح شده بود و این نگرانی، با شدت‌گرفتن خشونت‌ها در ماه‌های اخیر افزایش یافته است.

اخیرا هم طالبان اظهارات ژنرال فرانک مکنزی فرمانده مرکزی آمریکا در خاورمیانه (سنتکام) «درمورد فعالیت گروه داعش-شاخه خراسان در افغانستان را «رد» کرده و ادعا کرد که داعش «هیچ نوع حضور فیزیکی در هیچ‌‌جای کشور ندارد». در بیانیه‌ای که اداره استخبارات طالبان منتشر کرده، آمده است که «ما به ملت، همسایگان و جهان اطمینان می‌دهیم که داعش دیگر موضوع نگرانی در افغانستان نیست». ژنرال فرانک مکنزی اخیرا در یک کنفرانس مطبوعاتی گفت که بنا به ارزیابی آمریکا، «احتمالا حدود دو هزار نفر از شبه‌نظامیان داعش در افغانستان حضور دارند». او گفت که طالبان در آگوست سال گذشته در زمان کنترل کابل، درهای زندان‌های پل‌چرخی و پروان را که در آنها تعداد زیادی از تروریست‌های وابسته به داعش نیز نگهداری می‌شدند باز کردند که این اقدام «استعداد و انرژی تازه‌ای به داعش تزریق کرد» که به گفته مکنزی، طالبان اکنون «نتیجه آن تصمیم بسیار کوته‌بینانه خود را مشاهده می‌کنند». او همچنین درمورد القاعده گفت که احتمالا صدها نفر از شبه‌نظامیان القاعده هم در سراسر افغانستان پراکنده شده‌اند.

او هشدار داده که «به دلیل روابط فرهنگی، ازدواج‌های بین گروهی، پیوندهای طالبان با القاعده کمی دشوارتر است که طالبان به آنچه که گفته، بتواند عمل کند و ما این موضوع را خیلی جدی دنبال می‌کنیم تا داعش و القاعده را از انجام عملیات‌های بیرونی محدود کنیم». ژنرال مکنزی گفت که ارزیابی ما این است که در نبود فشار ضد تروریستی، گروه داعش- شاخه خراسان حدود ۱۲ تا ۱۸ ماه زمان نیاز دارد که قابلیت حمله خارجی خود را از جمله به ایالات متحده بازسازی کند. او گفت که اکنون گروه داعش در فضاهایی که حکومتی وجود ندارد، به‌ویژه در شرق افغانستان در حال بازسازی خود است. طالبان در حالی ادعای عدم فعالیت مؤثر داعش در افغانستان را مطرح می‌کند که شاخه خراسان گروه داعش که گفته می‌شود مرکز آن در افغانستان است با انتشار عکسی ادعا کرده که یک شبه‌نظامی این گروه در منطقه ترمذ هم‌مرز افغانستان، به سربازان ازبکستانی حمله کرده‌ است. این حمله با استفاده از 10 راکت ۱۰۷ میلی‌متری، انجام شده است. تاشکند اما تاکنون در واکنش به این ادعا چیزی نگفته‌ است و هنوز از رقم تلفات به‌جا‌مانده از این حمله جزئیاتی در دست نیست.

این در حالی است که ازبکستان قبلا از رشد داعش در افغانستان ابراز نگرانی کرده و گفته‌ بود که این گروه برای کشورهای همسایه افغانستان خطرناک است.

احیای  داعش  در  همسایگی  طالبان

همچنین یک اندیشکده کانادایی در گزارشی نسبت به تهدید بزرگ قدرت‌گرفتن طالبان در افغانستان و تغییر تمرکز گروه‌های تروریستی در عراق و سوریه به سمت کشورهای آسیای میانه و سوءاستفاده از این کشورها به عنوان تأمین‌کننده مواد خام و همچنین موقعیت استراتژیک آنها، هشدار داده است. 

اندیشکده «مجمع بین‌المللی حقوق و امنیت» در مقاله‌ای با عنوان «خطر تروریسم در آسیای میانه: مشکلی واحد با رویکردهای متفاوت» می‌گوید، اطلاعات جدید نشان می‌دهد که بخش اعظم نیروهای جدید داعش را افرادی از کشورهای آسیای میانه از جمله افغانستان تشکیل می‌دهند. «الساندرو لوندینی» نویسنده این مطلب گفته احتمال تقویت این گروه‌های تندرو محسوس است و گرچه «آمار دقیقی در دست نیست، اما تخمین زده می‌شود که هزاران نفر از جوانان کشورهای آسیای میانه به داعش یا دیگر گروه‌های تندروی بنیادگرا در سوریه و عراق پیوسته‌ باشند». این تحقیق همچنین به نگرانی «گسترش خلافت داعش به منطقه اوراسیا» اشاره کرده و تصریح می‌کند که «ممکن است با الحاق شبه‌نظامیان بومی این مناطق به ایدئولوژی و استراتژی‌های داعش» 

صورت پذیرد.

این ادعای «بی‌اساسی» نیست و مثال‌های متعددی برای اثبات آن وجود دارد. در ماه آگوست سال گذشته گروه تندروی «حزب حرکت اسلامی ازبکستان» به طرفداران احتمالی خود پیام عهد وفاداری فرستاد. این خطری جدی برای این منطقه است. حضور طالبان در افغانستان از مهم‌ترین نگرانی‌های نویسنده این مقاله است که آن را «نماد یک عنصر بالقوه بی‌ثباتی برای کشورهای همسایه افغانستان» می‌داند. لوندینی در این مقاله هشدار می‌دهد که «روسیه هم - که نفع مستقیمی در جلوگیری از گسترش گروه‌های تندرو دارد - تبدیل به قلمرو سربازگیری جنبش‌های تندرو شده است و اثرات جانبی این اقدامات در تمامی کشورهای آسیای میانه از جمله ترکمنستان، تاجیکستان و ازبکستان مشهود است. صرف‌نظر از نبود همکاری میان ملت‌های این منطقه، برای حل نگرانی فزاینده جذب نیرو توسط تروریست‌ها از این کشورها باید سیاستی مشترک اتخاذ شود». لوندینی می‌نویسد: «علاوه بر این، دو کشور کلیدی، یعنی ترکمنستان و ازبکستان عضو سازمان پیمان امنیت جمعی نیستند. از آنجا که ترکمنستان عضو این سازمان نیست، در تمامی این رایزنی‌ها و چاره‌اندیشی‌ها رویکردی بی‌طرف اتخاذ می‌کند. اما پس از چند حادثه خشونت‌آمیز در مرز ترکمستان و افغانستان، این کشور برای کاهش عبور نیروهای طالبان از مرزهایش، با روسیه به توافقی برای همکاری امنیتی رسید که کنترل مرز ترکمنستان - افغانستان را نیز شامل می‌شود. در تاجیکستان هم صدها جوان به عضویت نیروهای خلافت درآمده‌اند. اخیرا یکی از تأثیرگذارترین مقامات ارتش این کشور، گل‌مراد حلیموف نیز درجات سازمانی خود را رها کرد تا به عضویت داعش درآید. ازبکستان تا همین‌جا نیز چندین اقدام ضدتروریستی انجام داده؛ اما قزاقستان راه متفاوتی در پیش گرفته است. این کشور در مبارزه با تروریسم خواستار جنبشی جهانی شده است، 

نه صرفا منطقه‌ای.