احیای برجام، از هشدارهای چندروزه تا چالش‌های چندماهه
آمریکا: تحریم‌های روسیه ربطی به برجام ندارد
شرق: بحث و چالش بر سر احیای برجام همچنان و زیر سایه بحران تجاوز روسیه به اوکراین ادامه دارد. در اولین نمود رسمی اثرگذاری این جنگ بر مذاکرات وین، روسیه تضمینی درخواست کرده بود، مبنی بر اینکه تحریم‌هایی که در واکنش به حمله این کشور به اوکراین علیه آن اعمال شده‌اند، روی تعاملاتش با ایران اثر نخواهد گذاشت؛ اما دیروز وزارت امور خارجه آمریکا اعلام کرد، تحریم‌های روسیه به توافق هسته‌ای با ایران ارتباطی ندارد و به آن آسیب نمی‌زند. به گزارش ایسنا به نقل از خبرگزاری رویترز، سخنگوی وزارت امور خارجه آمریکا تصریح کرد: «تحریم‌های جدید آمریکا علیه روسیه به دلیل حمله آن به اوکراین به برجام مرتبط نیست و نباید هیچ تأثیری بر احیای احتمالی این توافق داشته باشد». مسئله تضمین‌خواهی روسیه البته کم‌وبیش هم‌زمان با سفر مدیر کل آژانس به تهران مطرح شد، سفری که نتیجه آن خود سؤال تازه‌ای درباره راه باقی‌مانده برجام ایجاد کرده است.
چالش در انتقال پیام
این چالش به‌خصوص در شرایطی اهمیت دارد که با ادامه تأکید ایران بر خودداری از مذاکره مستقیم یا مذاکره با حضور آمریکا، این روسیه بوده است که در جلسات بدون ایران عملا طرف انتقال مواضع شده اما حالا خود این کشور درگیر چالشی با طرف‌های غربی مذاکرات است که می‌شود ادعا کرد از چالش برجام برجسته‌تر است. حال این درخواست اولین خط ارتباطی رسمی و مستقیم بین این دو چالش است و البته سنگی تازه در مسیری به نظر می‌رسد که همچنان مشخص نیست در نهایت قابل پیمایش باشد.
حائل‌های باریک بین کی‌یف و وین
از سوی دیگر، ذات این درگیری بین طرف روسی و طرف غربی و تغییرات حاصل از آن در دینامیک تعامل روسیه با دیگر، باعث نگرانی‌هایی درباره چشم‌انداز ادامه روند گفت‌وگوها شده بود. تا جایی که مقامات اتریشی برای رفع نگرانی‌ها درباره امکان حضور وزیر خارجه روسیه در نشست احتمالی وزرای خارجه برجام موضع گرفتند. سرگئی لاوروف به عنوان یکی از وزرای خارجه کشورهای طرف برجام، احتمالا باید یکی از حضار نشست نهایی توافق بر سر احیای برجام باشد اما او فعلا از سوی اتحادیه اروپا و در کنار رئیس‌جمهور روسیه هدف تحریم واقع شده است. البته طرف‌های دیگر توافق، لااقل در ظاهر این تلاش را داشته‌اند که تا حد امکان مسئله احیای برجام را از موضوع جنگ اوکراین مستقل بدانند. مقام وزارت امور خارجه آمریکا که درباره بی‌ارتباطی تحریم‌های روسیه به برجام گفته بود، در همین صحبت‌ها بار دیگر یکی از مواضع مذاکره‌کنندگان حاضر در وین را درباره ادامه حضور روسیه در فرایند گفت‌وگوها تکرار کرد: «ما برای بازگشت به اجرای کامل برجام به تعامل با روسیه ادامه می‌دهیم». وی گفت روسیه دارای منافع مشترک برای اطمینان از عدم دستیابی ایران به سلاح هسته‌ای است. این موضع کم‌وبیش از
سوی دیگرانی نیز تکرار شده است، اما صرف اکسیژن و سرمایه سیاسی بازیگران برجام و اتفاقاتی مثل نیاز میخائیل اولیانوف، رئیس هیئت روسی مذاکره‌کننده، به حضور در جلسات مربوط به ماجرای اوکراین، حداقل تأثیرگذاری بدیهی خود را خواه‌ناخواه خواهند داشت.
سفر گروسی، سؤال به جای جواب
اینها همه در حالی است که جدای از ماجرای روسیه و اوکراین، «مسائل باقی‌مانده» دیگری نیز همچنان در مذاکرات برجام باز هستند. در سفر رافائل گروسی، مدیر کل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به تهران در روز شنبه، او با محمد اسلامی، رئیس سازمان انرژی اتمی و حسین امیرعبداللهیان، وزیر خارجه ایران، دیدار و گفت‌وگو و البته به صدور بیانیه مشترکی از سوی آژانس و سازمان نیز رسید، اما این بیانیه مشترک نیز مسیر پیگیری چالش مربوط به آژانس یعنی مسائل پادمانی را ترسیم می‌کند و قطعیتی از رفع این مسئله ارائه نمی‌کند. طبق این بیانیه، سازمان تا ۲۹ اسفند سال جاری، توضیحات کتبی درباره سؤالات آژانس درباره سه مکان مورد نظر این نهاد را ارائه خواهد کرد و آژانس در دو هفته، پس از مرور این توضیحات، سؤالات خود را به سازمان ارائه می‌کند. یک هفته پس از آن نیز جلساتی جداگانه درباره هرکدام از مکان‌های مورد نظر آژانس در تهران بین دو طرف برگزار خواهد شد و البته طبق این بیانیه و صحبت‌های دو طرف، سقف زمانی دریافت نتیجه نهایی این فرایند، خرداد ۱۴۰۱، ژوئن ۲۰۲۲ اعلام شده است.
تقویم آژانس، تأکید غرب، تصمیم ایران
این در حالی است که از سویی، طرف‌های غربی بر لزوم تعجیل در تعیین تکلیف نهایی مذاکرات در حد پایان گفت‌وگوها در روزهای پیش‌رو می‌گویند و از سوی ایران بسته‌شدن پرونده با آژانس را لازمه توافق و تعیین تکلیف برجام خوانده است. از این رو مشخص نیست با وجود چشم‌انداز ترسیم‌شده در این زمینه چه اتفاقی قرار است بیفتد و چگونه بین بازه زمانی بیش از دوماهه آژانس، تعجیل چندروزه طرف‌های غربی و ضرورت پایان دو ماجرا با هم، آن هم در شرایطی که جنگ اوکراین با پیچ‌وخم‌های نامعلوم ادامه خواهد داشت، هم‌گرایی ایجاد شود. اینها همه در حالی است که این دو مسئله، یعنی تضمینی که مسکو خواسته است و چالش ایران و آژانس، تنها مسائل باقی‌مانده در مسیر احیای برجام هم نیستند.
شرق: بحث و چالش بر سر احیای برجام همچنان و زیر سایه بحران تجاوز روسیه به اوکراین ادامه دارد. در اولین نمود رسمی اثرگذاری این جنگ بر مذاکرات وین، روسیه تضمینی درخواست کرده بود، مبنی بر اینکه تحریم‌هایی که در واکنش به حمله این کشور به اوکراین علیه آن اعمال شده‌اند، روی تعاملاتش با ایران اثر نخواهد گذاشت؛ اما دیروز وزارت امور خارجه آمریکا اعلام کرد، تحریم‌های روسیه به توافق هسته‌ای با ایران ارتباطی ندارد و به آن آسیب نمی‌زند. به گزارش ایسنا به نقل از خبرگزاری رویترز، سخنگوی وزارت امور خارجه آمریکا تصریح کرد: «تحریم‌های جدید آمریکا علیه روسیه به دلیل حمله آن به اوکراین به برجام مرتبط نیست و نباید هیچ تأثیری بر احیای احتمالی این توافق داشته باشد». مسئله تضمین‌خواهی روسیه البته کم‌وبیش هم‌زمان با سفر مدیر کل آژانس به تهران مطرح شد، سفری که نتیجه آن خود سؤال تازه‌ای درباره راه باقی‌مانده برجام ایجاد کرده است.
چالش در انتقال پیام
این چالش به‌خصوص در شرایطی اهمیت دارد که با ادامه تأکید ایران بر خودداری از مذاکره مستقیم یا مذاکره با حضور آمریکا، این روسیه بوده است که در جلسات بدون ایران عملا طرف انتقال مواضع شده اما حالا خود این کشور درگیر چالشی با طرف‌های غربی مذاکرات است که می‌شود ادعا کرد از چالش برجام برجسته‌تر است. حال این درخواست اولین خط ارتباطی رسمی و مستقیم بین این دو چالش است و البته سنگی تازه در مسیری به نظر می‌رسد که همچنان مشخص نیست در نهایت قابل پیمایش باشد.
حائل‌های باریک بین کی‌یف و وین
از سوی دیگر، ذات این درگیری بین طرف روسی و طرف غربی و تغییرات حاصل از آن در دینامیک تعامل روسیه با دیگر، باعث نگرانی‌هایی درباره چشم‌انداز ادامه روند گفت‌وگوها شده بود. تا جایی که مقامات اتریشی برای رفع نگرانی‌ها درباره امکان حضور وزیر خارجه روسیه در نشست احتمالی وزرای خارجه برجام موضع گرفتند. سرگئی لاوروف به عنوان یکی از وزرای خارجه کشورهای طرف برجام، احتمالا باید یکی از حضار نشست نهایی توافق بر سر احیای برجام باشد اما او فعلا از سوی اتحادیه اروپا و در کنار رئیس‌جمهور روسیه هدف تحریم واقع شده است. البته طرف‌های دیگر توافق، لااقل در ظاهر این تلاش را داشته‌اند که تا حد امکان مسئله احیای برجام را از موضوع جنگ اوکراین مستقل بدانند. مقام وزارت امور خارجه آمریکا که درباره بی‌ارتباطی تحریم‌های روسیه به برجام گفته بود، در همین صحبت‌ها بار دیگر یکی از مواضع مذاکره‌کنندگان حاضر در وین را درباره ادامه حضور روسیه در فرایند گفت‌وگوها تکرار کرد: «ما برای بازگشت به اجرای کامل برجام به تعامل با روسیه ادامه می‌دهیم». وی گفت روسیه دارای منافع مشترک برای اطمینان از عدم دستیابی ایران به سلاح هسته‌ای است. این موضع کم‌وبیش از
سوی دیگرانی نیز تکرار شده است، اما صرف اکسیژن و سرمایه سیاسی بازیگران برجام و اتفاقاتی مثل نیاز میخائیل اولیانوف، رئیس هیئت روسی مذاکره‌کننده، به حضور در جلسات مربوط به ماجرای اوکراین، حداقل تأثیرگذاری بدیهی خود را خواه‌ناخواه خواهند داشت.
سفر گروسی، سؤال به جای جواب
اینها همه در حالی است که جدای از ماجرای روسیه و اوکراین، «مسائل باقی‌مانده» دیگری نیز همچنان در مذاکرات برجام باز هستند. در سفر رافائل گروسی، مدیر کل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به تهران در روز شنبه، او با محمد اسلامی، رئیس سازمان انرژی اتمی و حسین امیرعبداللهیان، وزیر خارجه ایران، دیدار و گفت‌وگو و البته به صدور بیانیه مشترکی از سوی آژانس و سازمان نیز رسید، اما این بیانیه مشترک نیز مسیر پیگیری چالش مربوط به آژانس یعنی مسائل پادمانی را ترسیم می‌کند و قطعیتی از رفع این مسئله ارائه نمی‌کند. طبق این بیانیه، سازمان تا ۲۹ اسفند سال جاری، توضیحات کتبی درباره سؤالات آژانس درباره سه مکان مورد نظر این نهاد را ارائه خواهد کرد و آژانس در دو هفته، پس از مرور این توضیحات، سؤالات خود را به سازمان ارائه می‌کند. یک هفته پس از آن نیز جلساتی جداگانه درباره هرکدام از مکان‌های مورد نظر آژانس در تهران بین دو طرف برگزار خواهد شد و البته طبق این بیانیه و صحبت‌های دو طرف، سقف زمانی دریافت نتیجه نهایی این فرایند، خرداد ۱۴۰۱، ژوئن ۲۰۲۲ اعلام شده است.
تقویم آژانس، تأکید غرب، تصمیم ایران
این در حالی است که از سویی، طرف‌های غربی بر لزوم تعجیل در تعیین تکلیف نهایی مذاکرات در حد پایان گفت‌وگوها در روزهای پیش‌رو می‌گویند و از سوی ایران بسته‌شدن پرونده با آژانس را لازمه توافق و تعیین تکلیف برجام خوانده است. از این رو مشخص نیست با وجود چشم‌انداز ترسیم‌شده در این زمینه چه اتفاقی قرار است بیفتد و چگونه بین بازه زمانی بیش از دوماهه آژانس، تعجیل چندروزه طرف‌های غربی و ضرورت پایان دو ماجرا با هم، آن هم در شرایطی که جنگ اوکراین با پیچ‌وخم‌های نامعلوم ادامه خواهد داشت، هم‌گرایی ایجاد شود. اینها همه در حالی است که این دو مسئله، یعنی تضمینی که مسکو خواسته است و چالش ایران و آژانس، تنها مسائل باقی‌مانده در مسیر احیای برجام هم نیستند.